Әхмәтзәки Вәлиди Туған: өлгөләр араһындағы айырма

1917 йылда социал-революционерҙар (эсерҙар) партияһына инә. Шул уҡ йылдың март — апрелендә Рəсəй мосолмандарының ваҡытлы үҙəк бюроһы ағзаһы була, 1917 йылдың апрелендә [[Ташкент]] ҡалаһында Мосолман советын ойоштороуҙа ҡатнаша һәм унда шул уҡ йылдың майында [[Мәскәү]]ҙә уҙғарылған I Бөтə Рəсəй мосолман съезына Төркөстандан делегат итеп һайлана. Был съезда Әхмәтзәки Вәлиди Рəсəйҙең федератив республикаһының ҡоролошо һəм мосолман халыҡтарының милли-территориаль автономияһы идеяһын яҡлап сыға һәм Бөтə Рəсəй мосолман шураһының башҡарма комитеты һәм [[Башҡорт өлкəөлкә бюроһы]] ағзаһы булып китә. [[Башҡорт (гәзит)|«Башҡорт»]] гәзитенең тәүге һанында Вәлидинең Башҡортостан үҙаллығы тураһында мәҡәләһе баҫылып сыға<ref>{{книга

1918 йылдың июненән алып 1919 йылдың февраленә тиклем [[Башҡорт хəрби шураһы]] рəйесе, [[Башҡорт армияһы|Башҡорт ғәскәре]] командующийы була. Башҡорт хөкүмəтенең ''[[Бөтə Рəсəй Ойоштороу йыйылышы ағзалары комитеты]] (КОМУЧ)'' һəм ''Ваҡытлы Себер хөкүмəте'' менән үҙ-ара бəйлəнешен ойоштороуҙа әүҙем ҡатнаша. 1918 йылдың сентяберендә Өфөлә уҙғарылған [[Өфө дәүләт кәңәшмәһе|Дәүләт кәңәшмәһендә]] ҡатнаша, унда ''[[Өфө директорияһы'']] исеме аҫтында билдәле булған Бөтә Рәсәй хөкүмәте ойошторола. 1918 йылдың нояберендә [[А. В. КолчактыңКолчак]]тың хəрби диктатураһын урынлаштырыуға һəм уның унитар Рəсəйҙе тергеҙеүгə, өлкə хөкүмəттəрен һəм милли ҡораллы формированиеларҙы бөтөрөүгə йүнəлтелгəн курсына ҡаршы сыға.

Башҡортостан автономияһының РСФСР составына инеүе тураһында [[Ленин Владимир Ильич|В. И. Ленин]] һəм [[Сталин Иосиф Виссарионович|И. В. Сталин]] менән һөйлəшеүҙəрҙе ойоштора. 1919 йылдың февралендә Әхмәтзәки Вәлиди Башҡорт ғəскəрҙəренең Ҡыҙыл Армия яғына сығыуына етəкселек итə һәм 1‑се [[Бөтə башҡорт хəрби съезы]]нда ойошторолған [[Башҡортостан хəрби-революцион комитеты]]ның Рəйес урынбаҫары һəм республикаһының Хəрби эштəре буйынса халыҡ комиссары итеп һайлана. 1919 йылдың 20 мартындағы «[[Үҙəк Совет власы менəн Башҡорт хөкүмəте араһында Башҡорт Совет автономияһы тураһында килешеү]]» тексын төҙөүҙə ҡатнаша һәм Мәскәүҙә [[В. И. Ленин]] һәм [[И. В. Сталин]] менән осраша.

1920 йылдың июнендə тәүҙә Баҡыға[[Баҡы]]ға, ә артабан Урта Азияға юл тота. Шул уҡ йылдың сентяберендә Вәлиди Рәсәй хөкүмәте етəкселəре В. И. Ленин, И. В. Сталин, Л. Д. Троцкий һəм А. И. Рыковҡа большевиктарҙың бөйөк державасылыҡ сəйəсəтен фашлаған хат ебəрə. Урта Азияла ул баҫмасылыҡ хәрәкәтенең идеологтарының береһенə əүерелə, 1921 йылда июлендə Төркөстан милли федерацияһы үҙәк комитетының рəйесе итеп һайлана. 1923 йылдың февралендә атаҡлы «В. И. Ленинға хаты» һәм «Башҡорт халҡына хушлашыу хаты» яҙа.