Википедия

Ялкаев Яныш Ялкаевич: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
Киләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
"Ялкайн, Яныш Ялкаевич" битен тәржемә итеп төҙөлгән
 
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
{{Писатель
{| class="infobox vcard" cellspacing="2" style="text-align: left; font-size: 88%; line-height: 1.5em; width: 23em; margin-bottom: 695px;" tabindex="0"
|Имя = Яныш Ялкайн
| colspan="2" class="fn" style="text-align:center; font-size: 125%; font-weight: bold; " |<nowiki>{{{Исеме}}}</nowiki>
|Изображение = Yalkayn.JPG
|-
|Описание изображения =
! colspan="2" style="text-align:center; " |[[Категория:Викикитапханала һылтанмаған яҙыусылар тураһында мәҡәләләр]]
|Дата рождения = 25.10.1906
|}▼
|Место рождения = [[Чураево (Чураевский сельсовет)|Чураево]]
<span data-source="mwAQ" id="cxmwAQ" contenteditable="false" tabindex="0"></span>
|Дата смерти = 17.09.1938
''' Яныш  Ялкайн''' (псевдоним, ысын исеме фамилияһы   — '''Яныш Ялкаевич Ялкаев''') ([[25 октябрь]] [[1906 йыл|1906]], [[ Өфө губернаһы]],  [[Бөрө өйәҙе|Бөрө өйәҙе,]] Мишкә улусы,  Сурай ауылы (хәҙер [[Башҡортостан|Башҡортостандың]] [[Мишкә районы]]) — [[17 сентябрь| 17]] сентябрь [[1938 йыл|1938]], [[Мәскәү]]) — [[Мариҙар|мари]] яҙыусыһы, тәржемәсе, фольклорсы, этнограф, библиограф.▼
|Место смерти = {{МС|Москва}}
|Род деятельности = [[писатель]], [[переводчик]], [[фольклорист]], [[этнограф]], [[библиограф]]
|Годы активности =
|Жанр =
|Язык произведений =
|Викисклад =
|Викитека =
▲|}}
▲'''  Яныш  Ялкайн''' (псевдоним, ысын исеме фамилияһы   — '''Яныш Ялкаевич Ялкаев''') ([[25 октябрь]] [[1906 йыл|1906]], [[ Өфө губернаһы]],  [[Бөрө өйәҙе|Бөрө өйәҙе,]] Мишкә улусы,  [[Сурай]] ауылы (хәҙер [[Башҡортостан|Башҡортостандың]] дың [[Мишкә районы]])  — [[17 сентябрь| 17]] сентябрь [[1938 йыл|1938]], [[Мәскәү]])  — [[Мариҙар|мари]] яҙыусыһы, тәржемәсе, фольклорсы, этнограф, библиограф.
 
== Биографияһы ==
Крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Башланғыс мәктәпте тамамлағандан һуң 2 йыл улус земство управаһында писарь ярҙамсыһы булып эшләй.
 
[[1919 йылданйыл]]дан Мишкә 2 класлы училищела уҡый, һуңынан йүнәлтмә буйынса [[Николо-Берёзовка|Николо-Березовка]] педтехникум йүнәлтмә менәнпедтехникумына ебәрелә. [[Бөрө (ҡала)|Бөрө]] педагогия техникумын (1924-19261924—1926), [[Мәскәү дәүләт университеты|Мәскәү дәүләт университетының]] ның тарих-филология факультетын (1931) тамамлай.
 
Мари өлкә музейында, СССР-ҙың Фәндәр академияһының антропология һәм этнография институтында  ғилми хеҙмәткәре, "«Совет этнографияһы"» журналы редколлегияһы ағзаһы була.
 
[[1937 йылдыңйыл]]дың көҙөндә Я. Ялкайн ғәйеп ташланыуға дусар була. Уны  әҫәрҙәрендә совет ысынбарлығына социалистик булмаған ҡараштарҙыҡараштарын тапҡанүҙ  "иткән «халыҡ дошмандарын һәм буржуаз милләтселәрен фашламауҙа"» ғәйепләйҙәр. Шул уҡ ваҡытта уны СССР яҙыусылар Союзы идаралығы  ағзалығынан азат итәләр. Көн һайын ҡулға алыныуҙы көткән Ялкайн ауырлы ҡатынын Башҡортостанға ҡайтара. Ян улын уға күрергә насип булмай. Я. Ялкайн [[1938 йылдыңйыл]]дың апрелендә ҡулға алына, ул "«баш күтәреүселәр ойошмаларын ойоштороуҙа һәм фин разведкаһы файҙаһына шпионлыҡта"шпионлыҡ итеүҙә» ғәйепләнә һәм 17 сентябрҙә атып үлтерелә{{Sfn|Писатели МЭ|2008|страницы=729|с=729}}.
 
[[1957 йылдайыл]]да аҡлана.
 
== Ижади эшмәкәрлеге ==
Я. Ялкайн - — 1934 йылдан  [[СССР Яҙыусылар союзы|СССР яҙыусылар Союзы]]  ағзаһы.  Күп тапҡыр  [[Максим Горький|М.]] [[Максим Горький|Горький]]  менән осраша,  уның менән хат алыша.
 
[[1920 йылдарйыл]]дар урталарында яҙа башлай.  Тәүге әҫәре,  ''"«Куга кайык"»'' ("«Оло ҡош"») поэмаһы  [[1926 йылда йыл]]да ''"«У илыш"»'' ("«Бәхетле тормош"») журналында баҫыла.  [[Мәскәү дәүләт университеты|Мәскәү дәүләт университетында]] нда уҡыған саҡта   автор сифатында  Центриздат, Учпедгиз,   ''"«Марий ял"»'' ("«Мари ауылы"») гәзите менән хеҙмәттәшлек итә.
 
Мари теленә ирекле темаларға тиҫтәләгән китаптар һәм брошюралар тәржемә итә.  Бер үк ваҡытта туған теленә [[Пушкин Александр Сергеевич| А.]] [[Пушкин Александр Сергеевич|Пушкин]], [[Максим Горький|М.]] [[Максим Горький|Горький]], А. Гайдарҙың  әҫәрҙәрен тәржемә итә.  Шиғри һәм проза әҫәрҙәре, тәнҡит эштәре, этнография һәм фольклор буйынса мәҡәләләр яҙа.
 
[[1934 йылдайыл]]да 4 китап сығара, беренсе сиратта,   "«Андрий Толкын"», ''"«Ужар жап"»'' ("«Юность"»), ''"«Ола"»'' ("«Ҡала"») повестарынан торған автобиографик трилогияһы. Был повестарҙа автор империалистик һәм граждандар һуғышы осорондағы һәм унан һуңғы шулай уҡ ауыр йылдарҙағы буталсыҡ заманда ябай кешеләрҙең тормошон һәм яҙмыштарын  һүрәтләй{{Sfn|Писатели МЭ|2008|страницы=729|с=729}}. Шулай уҡ ошо йылдарҙа  шиғриәт китаптарын,  мари халыҡ йырҙары  йыйынтығы, Мари крайының тарихы һәм мәҙәниәте буйынса белешмәләр - — ,  "«Мариҙарҙы өйрәнеү  буйынса библиографик күрһәткестәр өсөн материалдар"» һәм "«Мари библиографияһы"» (1934) - — нәшер итә. Уның иң яҡшы мәҡәләләре "«СССР милләттәре әҙәбиәте"», "«Әҙәбиәт тәнкитсеһе"» һәм "«Совет этнографияһы"» һәм башҡа журналдарҙа баҫылып сыға.
 
Я. Ялкайндың  ''"«Оҥго"»'' ("«Түңәрәк"») романы - — иң ҙур ижади ҡаҙанышы. Ғәмәлдә ул халыҡ тормошоноң энциклопедияһы булып һанала, сөнки романда яҙыусы  ХХ быуат башында йәшәгән  мари халҡының төрлө ҡатламдар вәкилдәренең  яҙмыштарын күҙәтә.  Бында сағыу мөхәббәт тә, ата-әсә һәм балалар  араһындағы ҡатмарлы мөнәсәбәттәр ҙә, кешенең  тормошонда урын эҙләүе лә, көнсығыш мариларҙың  алыҫ [[Себер]] ерҙәренә күпләп күсенеү осороноң драматик ваҡиғалары ла һүрәтләнә. Роман мари әҙәбәтендә ысын новаторлыҡ әҫәр була{{Sfn|Писатели МЭ|2008|страницы=729|с=729}}.
 
== Әҫәрҙәре ==
Юл 33 ⟶ 42:
 
=== Мари телендә ===
* Йошкар лум: повесть // У вий. 1933. №  5. С. 8—18; №  6. С. 21—29. 
* Андрий Толкын: повесть. М., 1934. 136 с. Элем: почеламут-влак, поэма (Страна моя: стихи, поэмы). М., 1934. 56 с. 
* Кечан кече: ойырен налме произведений-влак (Солнечный день: избранные произведения). М., 1935. 156 с.; Йошкар-Ола, 1959, 188 с. 
* Ола: повесть (Город). М., 1936. 216 с.; Йошкар-Ола, 1967, 172 с. 
* Ужар жап: повесть (Юность). Йошкар-Ола, 1936. 136 с.; 1960, 124 с. 
* Эрге: поэма (Сын). Йошкар-Ола, 1936. 48 с. Оҥго: роман (Круг). М., 1937. 368 с.; Йошкар-Ола, 1958, 272 с. 
* Почеламут ден поэма-влак (Стихи и поэмы). Йошкар-Ола, 1972. 144 с. 
* Чумырен лукмо ойпого: кок том дене лекткш (Собрание сочинений). Йошкар-Ола. 1-ше т.: почеламут, поэме, повесть, ойлымаш. 2005. 656 с.; 2-шо т.: роман, шарнымаш, статьч, серыш. 2006. 464 с.<br />
 
=== Урыҫ теленә тәржемәләр ===
* Ворота: стихи / пер. на рус. П. Панченко // Песня, ставшая книгой. М. 1972. С. 382—383. 
* Песня о Ленине; Ворота жизни; Мой белый лебедь: стихи // Соловьиный родник. Йошкар-Ола, 1979. С. 38—42. 
* Круг: роман / пер. на рус. В. Муравьева. Йошкар-Ола, 1980. 240 с.<br />
 
== Әҙәбиәт ғилеме буйынса һәм библиографик хеҙмәттәре ==
Әҙәбиәт ғилеме буйынса һәм библиографик хеҙмәттәре исемлеге{{Sfn|Писатели МЭ|2008|страницы=730—731|с=730—731}}:
* Материалы для библиографического указателя по мароведению. 1762—1931. Йошкар-Ола, 1934. 112 с. 
* Фольклорные движения среди мари // Советская этнография. 1934. №  1—2. С. 26. 
* Марий библиографий. 1821 ий гыч 1933 ий марте эрвел-олык да курык марий ден лекше книгам да тӱҥ статьям ончыктымаш. Йошкар-Ола, 1934. 232 с. 
* Сылнымут нерген мут. Йошкар-Ола, 1935. 64 с. То же // Тӱҥалтыш ошкыл. Йошкар-Ола, 1975. С. 99—111.<br />
 
== Хәтер ==
* 1998 йылда [[Мишкә районы|Мишкә]] һәм [[Ҡалтасы районы|Ҡалтасы райондары]]  администрациялары һәм "«Мәғрифәт"» Башҡортостан Республикаһы буйынса Бөтә Рәсәй мәғариф фонды бүлексәһе тарафынан   Яныш Ялкайн исемендәге әҙәби премия булдырылған{{Sfn|Писатели МЭ|2008|страницы=730|с=730}}.
* Уның тыуған ауылы [[Сурай (Мишкә районы)|Сурайҙа]] -— һәйкәл (1966), Ялкайн исемендәге гимназия (2005) бар.
* [[Мишкә (Мишкә районы)|Мишкино]]  ауылының иң боронғо урамдарының береһе яҙыусы исемен йөрөтә.
 
== Иҫкәрмәләр ==
Юл 63 ⟶ 72:
 
== Әҙәбиәт ==
* Краткая литературная энциклопедия: Т. 8.  — М., 1975.  — С. 1079. БСЭ.  — М., 1978.  — С. 499. 
* А.  М.  Александров, Г.  Е.  Беспалова, К.  К.  Васин. Я. Ялкайн // Писатели Марийской АССР: биобиблиографический справочник.  — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 1976.  — С. 354—357.  — 368 с.  — 5000 экз. 
* Казаков М. Поэтын поянлыкше.  — Йошкар-Ола, 1984.  — С. 37—44. 
* Г.  Е.  Беспалова, К.  К.  Васин, Г.  З.  Зайниев. Яныш Ялкайн // Писатели Марийской АССР: биобиблиографический справочник / Отв. А.  В.  Селин.  — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 1988.  — С. 365—372.  — 376 с.  — 5000 экз. 
* Ялкайн Яныш // Марийская биографическая энциклопедия / Сост. В.  А.  Мочаев.  — Йошкар-Ола: Марийский биографический центр, 2007.  — С. 420—421.  — 486 с.  — 2032 экз.  — <nowiki>ISBN 5-87898-357-0</nowiki>. 
* Яныш Ялкайн // Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / Сост. А. Васинкин, В. Абукаев и др.  — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008.  — С. 728—731.  — 752 с.  — 3000 экз.  — <nowiki>ISBN 978-5-7590-0966-5</nowiki>. 
* Ялкайн Яныш // Энциклопедия Республики Марий Эл / Отв. ред. Н.  И.  Сараева.  — Йошкар-Ола, 2009.  — С. 843.  — 872 с.  — 3505 экз.  — <nowiki>ISBN 978-5-94950-049-1</nowiki>. 
* Ялкайн, Яныш Ялкаевич // Башкирская энциклопедия.  — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2013.  — <nowiki>ISBN 978-5-88185-306-8</nowiki>.<br /><br />
 
== Һылтанмалар ==
* [http://libmap.bashnl.ru/node/839 Яныш Ялкайн].
* [http://yanush-yalkain.narod.ru/galery.htm Яныш Ялкайн].
* [http://vened.org/statii/4443-mariiskii-klassik-gertva-stalinizma-filippov.html Мари классигы  — сталинизм ҡорбаны].
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Алфавит буйынса Рәсәй яҙыусылары]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Ялкаев_Яныш_Ялкаевич» битенән алынған