Бөйөк Себер Боҙ походы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
23 юл:
 
== Походтың тарихы ==
Сигенеү Аҡ армияның сигенеүе [[1919 йыл]]дың ноябрь — декабрь айҙарында Омск операцbяһындағы һәм НовониколаевкскНовониколаевск операцияһындағыоперацияларындағы ауыр еңелеүҙәрҙән һуң башлана. Генерал [[Каппель Владимир Оскарович|Каппель]] етәкселегендәге армия яраланғандарҙы ташыу өсөн булған эшелондарҙы ҡулланып, Транссебер тимер юлы буйынан сигенә. Уларҙың эҙенән көнбайыштын Г. Х. Эйхе командованиеһы аҫтындағы 5-се Ҡыҙыл армияһы һөжүмләй. Хәлде тыл ҡалаларындағы күп һанлы болалар һәм айырым-айырым партизан отрядтарының атакалары ҡатмарлаштыра, унан да нығыраҡ зәһәр себер һыуыҡтары йәнгә тейә. Аҡ частарҙың үҙҙәре бер нисә еңелеүҙәрҙән һуң төшөнкөлөккә бирелгәнбирелә, үҙәкләштергән тәьмин итеү тотҡарлана, өҫтәлмә тулыландырыу туҡтатыла, тәртип катастрофик хәлдә була. Көнсығыш фронтының 2-се Аҡ армияһы штабы начальнигы генерал-майор С. А. Щепихин үҙенең шул осорҙағы часына "«ҡоралланған өйөр генә "» тигән характеристика бирә.
 
Ошо шарттарҙа [[Колчак Александр Васильевич|Колчак]] ғәскәрҙәрендә сикһеҙ ышаныс һәм абруй ҡаҙанған В. О. КаппелдеКаппельды фронт командующийы итеп тәғәйенләүтәғәйенләүе Колчак армияһының фәжиғәнән ҡотолоуға беренсе ынтылышы була. Уның ҡарамағында 2-се армияның частары ғына ҡала, сөнки 1-се һәм 3-сө армиялар менән бәйләнештәр өҙөлгән була. Тимер юлы өҫтөнән контроль чехословак корпусы ҡулында була, шуға күрә генерал Каппелдең частары тимер юлы мөмкинлектәре менән файҙалана алмай һәм аҡ ғәскәрҙәр саналарға тейәлеп китә. Шулай итеп, ситтән ҡарағанда, армиялар бик ҙур сана ылауҙары булып күренә.
 
КаппелдеңКаппельдың беренсе аҙымы бөтә икеләнгәндәргә большевиктарға бирелеү йәки өйҙәренә таралыу рөхсәте тураһында приказы була. Ошо уҡ приказда ул уның менән ҡалғандарҙың бөтәһен дә ауыр һынауҙар көтөсәге тураһында иҫкәртә. Ошоноң менән ул сафта яугирҙарҙың иң ышаныслы контингентын ҡалдыра. Армияның һаны ныҡ кәмей, әммә уның һуғышҡа һәләтлеге — арта. Красноярскиҙы штурмлау — беренсе һынау була. Аҡ гвардиясылар Красноярскиға яҡынлашҡан ваҡытта большевиктар етәкселегендә эшселәрҙең ихтилалы башлана, уға гарнизон начальнигы генерал Бронислав Зиневич етәкселегендәге гарнизон ҡушыла. Генерал Зиневич большевиктар менән солох төҙөргә ҡарар иткәс, Каппелде телефондан ризалашырға өгөтләй башлай. Генерал Каппель солохҡа риза булмай һәм аҙаҡтан Зиневичтың гарнизонын ҡаланан бәреп сығарырға бойора. Бер нисә уңышһыҙ бәрелештәрҙән һуң (1[[1920 йыл|920 йылдың]] [[5 ғинуар|5]] — [[6 ғинуар]]ы) Красноярскиҙы төньяҡтан урап үтеп һәм Дрокино ауылы эргәһендә Ҡыҙыл армия частары менән ауыр алышта бирешмәйенсә, Енисейҙы аша сығып, көнсығышҡа табан китәләр. Яҡынса шул уҡ һанлы кеше Красноярск гарнизонына бирелә. Аҡ гвардия частарының был ғәмәлдәре быға тиклем үтелгән походтан арығанлығы һәм артабанғы юлдың билдәһеҙлеге менән бәйле була.
 
7 ғинуарҙа 2-се һәм 3-се аҡ армияларының ҡалдыҡтары ҡушылалар, дөйөм сафта 30 000 кеше иҫәптә була. Красноярскиҙән һуң сигенеүҙе бер нисә колонна менән алып барырға ҡарар ителә, сөнки бындай ҙур ғәскәрҙе тәьмин итеүе ауырлыҡтар тыуҙыра. Константин Сахаров командованиеһы аҫтында бер колонна Себер тракты һәм тимер юлы буйлап хәрәкәт итә, ә Каппелдең колоннаһы Краснояркиҙән аҫтараҡ, [[Енисей]] буйлап төньяҡҡа табан, һуңынан Кан йылғаһынан Канскиға тиклем йүнәлә. Канскиҙа улар тимер юлына барып сығырға һәм Сахаров колоннаһы менән осрашырға тейеш була. Юлдың оҙонлоғо 105 км була. Һикәлтәле тайга йылғаһы буйлап 90 км һуҙымлығында бер ниндәй ҙә торлаҡ, бер нисә һунар өйҙәренән башҡа, осрамай.