Кесе Азия: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Alfiya55 (фекер алышыу | өлөш) Тамғалар: редактор вики-текста 2017 |
Alfiya55 (фекер алышыу | өлөш) Тамғалар: редактор вики-текста 2017 |
||
14 юл:
}}
'''Кесе Азия''' ({{lang-el|Μικρά Ασία}}) йәки '''Анатолия''' ({{lang-el|ἀνατολή}}; {{lang-tr|Anadolu}}
«Анатолия» атамаһы грекса ''ҡояш сығышы, көнсығыш ''тигәнде аңлата. Төркиәнең Азиялағы биләмәләрен йыш ҡына Анатолия тип йөрөтәләр <ref>{{Источник/БСЭ|ссылка=http://bse.sci-lib.com/article055588.html|заглавие=Анатолия}}</ref> (Төркиәнең Румелия тип йөрөтөлгән Европа өлөшөнән айырмалы).
== Географик тасуирламаһы ==
Ярымутрауҙың ярҙары [[Ҡара диңгеҙ|Ҡара]], [[Мәрмәр диңгеҙе|Мәрмәр]], [[Эгей диңгеҙе|Эгей]] һәм [[Урта диңгеҙ
Ярымутрауҙа таулы рельеф өҫтөлөк итә. Күп өлөшөн — ярым сүлле Кесе Азия ҡалҡыулығы, көнсығышта Әрмән ҡалҡыулығы биләй. Кесе Азия ҡалҡыулығының эске яғындағы Анатолия яҫы таулығын төньяҡтан Понти тауҙары, көньяҡтан Тавр һырты ҡаймалай. Яр буйлатып Урта диңгеҙ тирәһенә хас үҫемлектәр үҫкән уйһыулыҡтар һуҙылған.
[[Кайнозой]] осорона хас бөрмәле тау ҡоролмалары [[Балҡан ярымутрауы
[[Файл:Turkey_Regions.png|мини|300x300пкс|Төркиәнең төбәктәре]]
Понти тауҙары бөтә ерҙә лә тиерлек Ҡара диңгеҙ ярында текә булып өҙөлә, һирәк кенә яр буйы уйһыулыҡтары менән һөҙәклектәр осрай. Ҡороға әллә ни тәрән үтеп инмәгән һай ҡултыҡтар тау һырттары менән ҡаймалана. Төньяҡ яр буйының иң ҙур ҡултыҡтары — Синоп һәм Самсун ҡултыҡтары.
30 юл:
== Климаты һәм йылғалары ==
Климат шарттары ҡуйы йылғалар селтәре яһалыуға булышлыҡ итмәй. Йылғалар күп түгел һәм аҙ һыулы, режимдары тигеҙ түгел. Ныҡлы антициклон урынлашҡан йәй көндәрендә күп йылғалар ҡорой. [[Ҡара диңгеҙ|Ҡара]] һәм [[Урта диңгеҙ
Күл соҡорҙары тектоник һәм карст сығышлы булып тора. Күбеһенең һыуы бер яҡҡа ла ағып сыҡмай һәм ныҡ татырлы. Уларҙың иң ҙурыһы булған Тоҙ күле Анатолия яҫы таулығының урта өлөшөндә ята һәм һаҙамыҡ уйһыулыҡ менән уратылған.
Өҫкө ҡатламы [[
Урман майҙандары ҙур түгел. Бер яҡтан, был тәбиғәттең үҙенсәлеге булһа, икенсе яҡтан, урмандарҙы ҡырыу һөҙөмтәһе.
Көнсығышта Кесе Азия таулығы аныҡ сиктәрһеҙ генә Әрмән таулығына, көнбайышта Кесе Азия ярымутрауының көнбайышындағы тау һырттарына күсә. Был һырттар [[Эгей диңгеҙе
=== Климаты ===
Төркиә — башлыса таулы ил. Ошо сәбәпле илдең климаты күп урында тауҙарға хас һәм континенталь климат һыҙаттарына эйә. Төркиәнең эске континенталь райондарында йәй эҫе һәм ҡоро, ҡыш ҡарлы һәм һалҡын. [[Эгей диңгеҙе|Эгей]] һәм [[Урта диңгеҙ
== Тарихы ==
[[Файл:Classical_antiquity_historical_territory_of_Minor_Asia_(ru).jpg|мини|Кесе Азияның классик антиклыҡ осорондағы тарихи өлкәләре ]]
[[Файл:Map_of_Lydia_ancient_times-ru.svg|справа|мини|Кесе Азия беҙҙең эраға тиклем 550 йылда, фарсыларҙың баҫып алыуы алдынан ]]
Боронғо осорҙарҙа (яҡынса беҙҙең эраға тиклем V—IV быуаттар) Кесе Азияны гректар Анатолия ({{Lang-grc|[[:wikt:ανατολή
Кесе Азия территорияһы төрлө тарихи осорҙарҙа тулыһынса йә өлөшләтә боронғо һәм иртә Урта быуаттарҙағы төрлө дәүләттәрҙең (Хет батшалығы, Лидия батшалығы, Әһәмәниҙәр дәүләте, Бөйөк Әрмәнстан, Кесе Әрмәнстан, Киликия, Көнбайыш Әрмәнстан, [[Искәндәр Зөлҡәрнәй|Искәндәр Зөлҡәрнәй державаһы]], Селевкиҙар дәүләте, Понтий батшалығы, Пергам, [[Боронғо Рим]], [[Византия империяһы|Византия]], Конья солтанлығы һәм башҡалар) составына инә.
Беҙҙең эраға тиклем XVII быуат уртаһынан XIII быуат башына тиклем Кесе Азияла хеттар гегемонлыҡ итә. Ярымутрауҙың көнсығышында һәм [[Әрмәнстан
Һуңыраҡ үҙәк Анатолияны фригийҙар биләй, ә көньяҡ-көнсығышта Лидия батшалығы хасил була. Беҙҙең эраға ткилем 546 йылда Лидия батшалығының хакимы Крёз фарсы батшаһы [[Бөйөк
Беҙҙең эраға тиклем II быуатта Кесе Азияға [[Боронғо Рим|римлылар]] килә, яйлап ҡына уны буйһондора һәм бер нисә провинцияға (Азия, Вифиния, Понт, Ликия, Памфилия, Киликия, Каппадокия һәм Галатия) бүлә. Әммә халыҡ романлашмай, төбәк башлыса грек һәм/йәки эллин мәҙәниәтендә ҡала. Империя сәскә атҡан ваҡытта Анатолия халҡының һаны, баһалауҙар буйынса, 12—14 миллион кешегә етә<ref name="autogenerated1">http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3083616/</ref>. Был осорҙа Эфес (кәм тигәндә 250 мең кешеле) төбәктең иң ҙур ҡалаһы була. Рим осороноң ахырында Анатолия христианлашҡан төбәккә әүерелә.
60 юл:
[[Рим империяһы]] бүленгәндән һуң Кесе Азия [[Византия империяһы|Көнсығыш Рим империя]]<nowiki/>һы ([[Византия империяһы|Византия]]) составына инә. Гректар һәм әрмәндәр араһында даими бәрелештәр Кесе Азияның күсмә төрки халыҡтарының ҡулына күсеүенә мөмкинлек бирә<ref>[http://historum.com/middle-eastern-african-history/71577-anatolian-beyliks-really-turkic.html Are Anatolian beyliks really Turkic?]</ref>.
[[XI быуат
XIV—XV быуаттарҙа ғосманлы төрөктәр Византияны юҡ итә һәм [[Ғосман империяһы
== Иҫкәрмәләр ==
|