Мәҫәл: өлгөләр араһындағы айырма

'''Мәҫәл''' — нәсихәтле, сатирик характерҙа булған шиғри йәки сәсмә әҙәби әҫәр. Мәҫәлдең йә башында, йә аҙағында ҡыҫҡа ғына нәсихәти йомғаҡлау — мораль бирелә. Ғәҙәттә, мәҫәлдең төп геройҙары ролендә хайуандар, үҫемлектәр йәки ниндәйҙер әйберҙәр алына. Мәҫәлдәрҙә кешеләрҙең етешһеҙлектәре кинәйәләп тәнҡитләнә.

 

Беҙҙең эраға тиклемге VII—VI быуатгрек шиғриәте наҡыҫ ҡына өҙөктәр аша билдәле, был өҙөктәрҙең ҡайһы берҙәре айырым образдары менән аҙаҡтан танылыу алған мәҫәл сюжеттары менән ауаздаш. Классик репертуарҙың төп мәҫәл сюжеттары был ваҡытҡа халыҡ ижадында тулыһынса формалашып бөткән булған тип раҫларға мөмкинселек бирә. Үҙенең күп һанлы шиғырҙарының береһендә Архилох (ѳҙѳк 88— 95 Б.) бөркөттөң төлкөнө рәнйеткәне һәм бының өсөн аллаларҙан яза алғанлығы тураһындағы «хикмәтте» телгә ала, икенсе бер шиғырында (ѳҙѳк 81-83 Б.) ул төлкө менән маймыл тураһындағы «хикмәтте» һөйләй. [[Аристотель]] Гимер халҡы алдында Фаларидтың («Риторика», II, 20, 1393b) золом хәүефенә ҡарата ҡулланылған ат менән болан тураһындағы мәҫәле менән сығыш яһауҙы Стесихорға ҡайтарып ҡалдыра. Диогениан раҫлауынса, балыҡсы һәм һигеҙаяҡ тураһындағы «Карий хикмәтен» Симонид Кеосский һәм Тимокреонт та ҡулланған була. Мәҫәл формаһы Афиней (XV, 695а) тәржемә иткән йылан һәм ҡыҫала тураһындағы аноним сколияла ла асыҡ төҫмөрләнә.

 

 

[[Демокрит]] ҡомһоҙлоғо һәләк иткән «Эзоп этен» телгә ала (ѳҙѳк. 224 D.); үҙенең юл сатында тороп ҡалған Геракл тураһындағы данлыҡлы аллегорияһында (Ксенофонт, «Сократ тураһында хәтирәләр», II, 1) Продик та, шулай уҡ Протагор ҙа кешенең килеп сығышы тураһындағы мәҫәлдәрендә (mythos) ([[Платон]], «Протагор», 320 һүҙе менән.) был жанрға яҡын тора; Антисфен арыҫландар һәм ҡуяндар тураһындағы мәҫәлгә (Аристотель, «Сәйәсәт», III, 8, 1284а, 15) һылтана; уның уҡыусыһы [[Диоген]] «Ҡаплан» һәм «Сәүкә» (Диог. Лаэрт., VI, 80) исемле диалогтар ижад итә. [[Сократ]] Ксенофонтта эт һәм һарыҡтар хаҡында мәҫәлде һөйләй («Хәтирәләр», II, 7, 13-14), Платондыҡында төлкөнөң ауырыу арыҫланға уны мәмерйәгә алып барасаҡ эҙҙәр («I Алкивиад», 123а) хаҡында һөйләүен «Эзоп мәҫәлендә» (mythos) иҫкә алып китә, хатта үҙе лә Эзоптыҡына оҡшатып, тәбиғәттең михнәт менән ләззәтте айырылғыһыҙ бәйләп биреүе тураһында («Федон», 60с) мәҫәл яҙа . Платон, бер ваҡытта ла бер нәмә лә ижад итмәгән Сократ вафатынан алда ғына Эзоп мәҫәлдәрен («Федон» 60с) шиғри юлдарға һала, тип раҫлай — был, әлбиттә, асыҡтан-асыҡ уйҙырма, әммә киләсәк быуын тарафынан ышанып ҡабул ителгән хикәйәт ([[Плутарх]], «Шағирҙы нисек тыңларға» 16; Диог. Лаэрт., II, 42).

 

=== Урта быуаттар ===

* Күрәһең, яҡынса [[XI быуат]]та '''«Ниланттар Ромулы»''' ([[1709 йыл]]да был йыйынтыҡты нәшер иткән филолог И. Ф. Нилант хөрмәтенә шулай аталған) исеме аҫтында танылыу тапҡан редакция хасил була, унда 50 мәҫәл урыны-урыны менән христиан әхлағы менән алмаштырыла .

* Ихтимал, XII быуат башында «Ниланттар Ромулы» [[Инглиз теле|инглиз теленә]] тәржемә ителгәндер һәм яңы европа сығышлы күп һанлы сюжеттар менән — [[әкиәт]], [[легенда]], фаблио һ.б. менән тулыланған — йыйынтыҡ авторы итеп билдәле король [[Бөйөк Альфред|Альфредты]] иҫәпләйҙәр. Был '''«Инглиз Ромулы»''' һаҡланмаған.

* Уларҙың беренсеһе үҙ эсенә 60 мәҫәлде индерә: был әҫәрҙәр риторик яҡтан бик ҡупшы, антитезалар, анноминациялар, параллелизмдар һ.б. бик күп ҡулланыла. Был йыйынтыҡ Яңырыу осорона тиклем бик популяр була (70 ашыу ҡулъяҙма, 39 баҫма XV быуатта нәшер ителә) һәм бер тапҡыр француз, итальян һәм немец телдәренә (шул тәржемәләр араһында — киң билдәле «Лионский Изопет») тәржемә ителә. Авторҙың исеме күрһәтелмәй; 1610 йылда Исаак Невелет был баҫма үҙенең «Mythologia Aesopica» исемле йыйынтығына индергәндән һуң, уны ''' Anonymus Neveleti''' исеме менән йөрөтөү нығынып китә

* «Ромулдың» икенсе шиғри эшкәртелгән йыйынтығы бер ни ҡәҙәр һуңыраҡ төҙөлә; уның авторы — Александр Неккам. Ул йыйынтыҡ '''«Яңы Эзоп»''' тип атала һәм 42 мәҫәлдән тора. Неккам ябай тел менән яҙа һәм уның хеҙмәте оригиналға яҡын тора. Башта Неккам йыйынтығы уңыш менән файҙалана, әммә уны тулыһынса Anonymus Neveleti ҡыҫырыҡлап сығара, ул [[XIX быуат|XIX быуатҡа]] ҡәҙәр билдәһеҙлеккә дусар була.

 

«Ромул» мәҫәлдәренә ҡараған ҡайһы бер ҡулъяҙмаларға fabulae extravagantes тип аталғаны — сығышы билдәһеҙ мәҫәл, бик халыҡсан тел менән, ентекле һәм матур яҙылғаны, хайуандар тураһындағы әкиәттәр тибына яҡынайтылғаны килеп ҡушыла.

 

=== Яңырыу ===

 

== Мәҫәл рус әҙәбиәтендә ==

* Григорий Саввич Сковорода

* Петр Гулак-Артемовский

* Евгений Гребенка

* Леонид Глибов

* [[Толстой Лев Николаевич|Л.]] Н.Толстый

 

== Шулай уҡ ҡарарға ==