Ғәббәс I: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
42 юл:
 
== Биографияһы ==
[[Ғәббәс I]] {{Д|27|01|1571|1}} Афғанафған ҡалаһы Гератта, шаһиншаһ Мѳхәмәт Хоҙабәндә (1531—1596)<ref>{{cite web |url=http://www.iranicaonline.org/articles/abbas-i |title=ʿAbbās (I) |author=Savory R. M. |work=Encyclopædia Iranica |publisher=|accessdate=2013-10-08 |lang=en|archiveurl=|archivedate=}}</ref> менән Мазандаран ѳлкәһе хакимы Мир Абдулла-хандың ҡыҙы Мәхди Улья (?—1579) ғаиләһендә тыуа.
<ref>{{cite web |url=http://www.iranicaonline.org/articles/abbas-i |title=ʿAbbās (I) |author=Savory R. M. |work=Encyclopædia Iranica |publisher=|accessdate=2013-10-08 |lang=en|archiveurl=|archivedate=}}</ref> менән Мазандаран ѳлкәһе хакимы Мир Абдулла-хандың ҡыҙы Мәхди Улья (?—1579) ғаиләһендә тыуа.
 
16 йәшендә Сәфәүиҙәрҙең дәүләтен етәкләй. 1590 йылда Ғәббәс ''Истанбул килешеүе'' менән [[Ғосман империяһы]] менән һуғышты туҡтата һәм бѳтә кѳстѳ Тѳньяҡ-Кѳнсығыш Ирандан үзбәктәрҙе ҡыуыуға туплау ѳсѳн, уларға территорияның бер ѳлѳшѳн бирә<ref>Britannica. Abbās I</ref>, һәм Ҡыҙылбаш ырыуын властан ситләтә.<ref>Iranica. [http://www.iranica.com/newsite/articles/v13f3/v13f3001d.html {{недоступная ссылка|число=03|месяц=04|год=2011}} THE SAFAVIDS (1501—1722)]</ref>.
Юл 49 ⟶ 48:
Үзбәк әмире Абдалла тарафынан батырҙарса яҡланған [[Хорасан]] 1598 йылда ғына, Герат ҡалаһы ҡолатылғас, Ғәббәстән еңелә. Шул арҡала ул биләмәһенә Гилян менән Мазандаранды, ә кѳньяҡ ѳлкәлә Лурестанды ҡуша һәм Кандагарҙы баҫып алып, үҙенең хакимлығын Афғанстандың күп ѳлѳшѳнә йәйелдерә. Әммә, Амударъяның кѳньяғындағы территорияларҙы ҡушырға маташҡанда Ғәббәс Бәлх янындағы һуғышта уңышһыҙлыҡҡа осрай. Унда фарсы армияһы үзбәк ғәскәрҙәре тарафынан тулыһынса тар-мар ителә. Мавараннаһрҙың бойондороҡһоҙлоғон һаҡлап ҡалыу ѳсѳн, был һуғыштағы еңеү һис шикһеҙ ҙур роль уйнай. Әммә тѳбәктең дѳйѳм сәйәси хәленә ул әллә ни йоғонто яһамай, сѳнки ауыр һуғыш хәрәкәттәренән һуң, үзбәк армияһының артабанғы походтар ѳсѳн кәрәкле ресурстары булмай. Шул арҡала Хорасандың ҙур ѳлѳшѳ Бѳйѳк Ғәббәс контроле аҫтында ҡала. Бары тик 1613 йылда ғына, үзбәктәр Әмир Сәмәрҡәнд Ялантүш-Баһадир Бей етәкселегендә дошмандың һиҙҙермәҫтән һѳжүм итеүен булдырмаҫ ѳсѳн ҡуйылған мѳһим һағын һәм ҡалаларын (унда Мәшһәд, Нишапур, Герат һәм башҡалар инә) тартып алғас, хәл тамырынан үҙгәрә.
 
Тѳрѳктәр менән һуғыш ауыр була. 1601 йылда Ғәббәс власы аҫтына [[Әрмәнстан]] һәм Грузияның бер ѳлѳшѳ, шулай уҡ Ширван күскәс, ул тѳрѳктәрҙең [[Ереван]] һәм [[Тәбриз]] ҡалаларына йыл һайын тиерлек ҡабатланып торған һѳжүмдәрен уңышлы кире ҡаға. Ҡайһы берҙә тѳрѳктәрҙең Кесе Азиялағы иң тѳпкѳл биләмәләренә лә баҫып инә һәм 1613 йылда Грузияның ҙур ѳлѳшѳн, Кахетия һәм Карталиния батшалығын сәфәүиҙәрҙең юғары власын танырға мәжбүр итә.
 
1614—1617 йылдарҙа тѳрѳктәр яңынан Иранға баҫып инергә маташа, әммә тағы уңышһыҙлыҡҡа осрай. Улар ҙур еңелеү кисереп, 1618 йылда Ғосман II солтан идаралығында Ғәббәс шаһ менән Серав килешеүе (Маранд килешеүе) тѳҙѳй. Тик был килешеү оҙаҡҡа бармай. 1622 йылда Тѳрѳк-фарсы һуғышы (1623—1639) яңынан башлана. Тик тѳрѳктәр уны шул тиклем уңышһыҙ алып бара, хатта [[Бағдад]] Ғәббәс тарафынан яулап алына.
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Ғәббәс_I» битенән алынған