Википедия

Уғырҙар: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
2 юл:
{{БМ|Уғырҙар (мәғәнәләр)}}
 
'''Уғырҙар''' — телдәре буйынса туғандаш халыҡтарға  — [[Венгрҙар|венграр (мадьярҙар)]], [[мансилар]], [[хантылар]]ға бирелгән дөйөм этник исеме<ref name=bse>{{Из БСЭ|заглавие=Угры}}</ref>. [[Уғыр телдәре]] һәм уларға туғадаштуғандаш булған [[фин-пермь телдәре]] [[Урал телдәре|урал тел ғаиләһенә]] ҡарай. Уғыр телендә һөйләшкән хәҙерге халыҡтарға венгрҙарҙы һәм [[обь]] уғырҙарын (хантылар һәм мансилар) индерәләр.
 
== Этноним ==
14 юл:
Обь (хантылар һәм мансилар) һәм дунай (мадьярҙар) уғырҙарына бүленәләр. Урыҫ ҡульяҙмаларында ''ҡара уғырҙар ([[мадьярҙар]]'') һәм ''аҡ уғырҙар'' телгә алына. Артабан был славян этнонимын башҡа европа халыҡтары үҙләштерә: {{lang-de|Ungarisch}}, {{lang-fr|hongrois}}, {{lang-en|Hungarian}}, {{lang-la|hungarus}}. Венгрҙар үҙҙәрен «''magyar»'' — мад(ь)яр тип атай.
 
«Жития Наума» (924  й.) болгар әҫәренең авторы венгрҙарҙы телгә ала: ''«Оугри Пеонский язык»'' (уғры фин теле).
 
«Повесть о латенех, когда отлучишася от грек» тигән XII  быуат әҫәрендә 2 венгр кенәзенең [[Константинополь|Констанинополдә]] суҡындырылыуы тураһында хикәйә бар, кенәздәр өс атама (грек, славян һәм венгр) менән бирелгән: ''«Пеоне, глаголеме Оугри, иже сами нарицаются Магере»''<ref>''Попов А. Историко-литературный обзор древнерусских полемических сочинений против латинян. — М., 1875. — С. 187.''</ref>.
«Повесть временных лет|Повести временных лет» тигән XII  быуат әҫәрендә венгрҙарҙың ата-бабалары «уғырҙар» тип, ә ханты һәм мансиларҙың  — «югра» тип аталған. Һуңыраҡ «югра» башлыса хантылар артынан нығытыла. «Югра» боронғо урыҫ һүҙе «угре» менән бәйле түгел<ref>''Фасмер М.'' Этимологический словарь русского языка — М.: Прогресс, 1964—1973. — Т. 1—4.</ref>.
 
Лингвистик классификацияла фин телдәренең «уғыр тармағы» генетик яҡтан боронғо [[Урал телдәре|Урал тел ғаиләһенә]] ҡарай. Моғайын уғыр тармағы был ғаиләнән бик боронғо осорҙа (б.э.т. 4—3 мең йыллыҡтар) айырылып сыҡҡан. Башта протоуғырҙар [[Көнбайыш Себер]]ҙең көньяҡ тайгаһы һәм урманлы-дала сигендә [[Урта Урал]]дан [[Иртыш]] буйына ҡәҙәр һуҙылған ерҙәрҙә туплана. Ошо урындан манси һәм хантыларҙың ата-бабалары төньяҡтараҡ таралып ултыра, ә мадьярҙарҙың ата-бабалары VIII—IX быуаттарҙа көнбайышҡа табан йүнәлә һәм [[Дунай]]ға барып етә<ref name=bse />.
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Уғырҙар» битенән алынған