Баш мейеһе: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
7 юл:
Бер-береһе менән ныҡлы бәйләнештә булған бихисап нейрондарҙан торған баш мейеһе (латин теле|латинса ''«cerebrum»'', [[грек теле|боронғо грекса]] ''«ἐγκέφαλος»'', [[урыҫ теле|урыҫса]] ''«головно́й мозг»'') — дөйөм алғанда, нервы туҡымаһы массаһы. Бындағы нейрондар үҙ-ара бәйләнешле тәьҫир итешеү һөҙөмтәһендә бөтә [[организм]]дың эшмәкәрлеген контролдә тотҡан ҡатмарлы электрик импульстар тыуҙыра. Баш мейеһендә төрлө һиҙемләү ағзаларынан алынған мәғлүмәт туплана, уның нигеҙендә [[организм]] теге йәки был хәрәкәтте башҡара. [[Умыртҡалылар]]ҙа мейе бер үк ваҡытта төрлө йүнәлештә белем алыу үҙәге лә булып тора. Дөйөмләп әйткәндә, кешелек донъяһының һәм фәндең төрлө тармаҡтарының ниндәйҙер дәрәжәлә ныҡ алға китеүенә һәм һуңғы ун йыллыҡтарҙа баш мейеһен өйрәнеүҙә күп яңы нәмә асылыуға ҡарамаҫтан, уның эшмәкәрлегенең күп яҡтары беҙҙең өсөн әле һаман ҙур сер булып ҡала. Кеше [[организм]]ындағы, шул иҫәптән баш мейеһендәге айырым [[күҙәнәк]]тәрҙең эше ғалимдар тарафынан, бер яҡтан ҡарағанда, бик ябай аңлатыла. Әммә мейеләге меңләгән һәм миллионлаған нейрондар ярҙамында уның бар яҡлап та бик камил эшмәкәрлеген шартлы рәүештә генә ябайлатып тикшерергә мөмкин. Был баш мейеһенең һоҡланғыс эше киләсәктә лә тәрән өйрәнеүҙәр талап итә тигәнде аңлата.
 
== Үҙәк нервы системаһы ==
== Баш мейеһенең төҙөлөшө ==
 
=== Баш мейеһенең төҙөлөшө ===
Баш мейеһе организмдың баш һөйәге ҡыуышлығында урынлашҡан. Уның бүлектәре:
* Артҡы мейе ({{lang-ru|Мозг конечный}}) — алғы мейенең ҙур бүлеге; ҙур һәм еҫ һиҙеү мейеһенән тора;
Юл 16 ⟶ 18:
* Кесе мейе ({{lang-ru|Мозжечок}}) — баш ҡумтаһының артҡы соҡорсаһында, ҙур мейе ярымшарҙарының соңҡа бүлкәһендә урынлашҡан баш мейеһе өлөшө;
* Оҙонса мейе ({{lang-ru|Продолговатый мозг}}) — баш мейеһе олононоң өлөшө, арҡа мейеһе менән тоташа;
 
* Арҡа мейеһе, йөлөн {{lang-ru|Спинной мозг}}) — умыртҡа һөйәгенең эсендәге йомшаҡ матдә, үҙәк нервы системаһы ағзаһы<ref>Русско-башкирский толковый словарь медицинских терминов (М. Т. Азнабаев, 2007)</ref>,<ref>Терминологический словарь по зоологии. Русско-башкирский и башкирско-русский (Т. Г. Баишев, 1952)</ref>.
=== Арҡа мейеһе, йөлөн ({{lang-ru|Спинной мозг}}) ===
*Умыртҡа Арҡабағанаһы мейеһе,каналының йөлөнэсендә {{lang-ru|Спиннойурынлашҡан. мозг}}) —Үҙәк умыртҡанервы һөйәгенеңсистемаһы эсендәгеағзаһы. йомшаҡОҙон матдә,аҡ үҙәкшнур нервы системаһы ағзаһыформаһында.<ref>Русско-башкирский толковый словарь медицинских терминов (М. Т. Азнабаев, 2007)</ref>,<ref>Терминологический словарь по зоологии. Русско-башкирский и башкирско-русский (Т. Г. Баишев, 1952)</ref>.
 
Арҡа мейеһендәге кеүек үк, баш мейеһендә лә аҡ һәм һоро матдәләр бар. Аҡ матдә үткәреү юлдарын төҙөй — улар баш мейеһен арҡа мейеһе менән, шулай уҡ баш мейеһенең өлөштәрен уҙ-аллы тоташтыра. Үткәреү юлдары ярҙамында бөтә үҙәк нервы системаһы бер бөтөн булып эшләй. Һоро матдә айырым тупланмалар — ядролар рәүешендә аҡ матдәнең эсендә ята. Бынан тыш, һоро матдә, мейе ярымшарҙарын һәм кесе мәйене ҡаплап, мейе ҡабығын барлыҡҡа килтерә.
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Баш_мейеһе» битенән алынған