Махатма Ганди: өлгөләр араһындағы айырма

19 йәшендә Мохандас Ганди [[Лондон]]ға юридик белем алыу өсөн йүнәлә. [[1891 йыл]]да уҡыуын тамамлағас, кире Һиндостанға ҡайта. Тик ватанында уның һөнәри эшмәкәрлеге кәрәк булмай. Ул Көньяҡ Африкаға эшләргә китә. Унда индеецтарҙың хоҡуҡтары өсөн көрәш юлына баҫа. Ул унда беренсе булып көрәш өсөн көс ҡулланмау (сатьяграха) сараһын ҡуллана. Уның тормошҡа ҡарашын формалаштырыуҙа Бхагавадгита, шулай уҡ [[Торо Генри Дэвид|Г. Д. Торо]] һәм [[Толстой Лев Николаевич|Л. Н. Толстоойҙың]] идеялары ярҙам иткән.(Толстой менән ул хатлашып торған)<ref name=tolstoy>[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/bright/tolstoy/lettertogandhi.html Письма Льва Толстого Ганди] {{ref-en}}</ref>). Ганди үҙе ирланд патриоты [[Девитт Майкл|Майкла Девиттың]] идеаларын да таныған<ref name="mat">{{cite news | url=http://thetimes-tribune.com/opinion/editorials-columns/guest-columnists/irish-patriot-left-worldwide-mark-1.1459404 | title=Irish patriot left worldwide mark | date=17 March 2013 | agency=Scranton Times Tribune | accessdate=2013-05-14 | author=Dailey, Lucia | location=Scranton, Pa.}}</ref>.

 

 

== Махатма Гандиҙың сәйәси ҡараштары ==

Ганди тейелгеһеҙҙәрҙе дискриминациялауҙы донъяуи закондар ярҙамында туҡтатырға уйлаған. Ул тейелгеһеҙлек институты индустарҙың {{comment|бергә йәшәү|единобытие}} принцибына ҡаршы килә, тип аңлатҡан һәм шулай итеп һинд йәмғиәтен тейелгеһеҙҙәр ҙә, башҡа һиндтар кеүек үк, тиң хоҡуҡлылар тигән төшөнсәне һеңдерергә тырышҡан. Башҡа төрлө тигеҙһеҙлек менән бер рәттән Гандиҙың тейелгеһеҙлеккә ҡаршы көрәшенең дини нигеҙе лә булған: Ганди, кешеләрҙең барыһына ла, уларҙың раса, каста, этник һәм дини-общинаһы айырымлығына ҡарамаҫтан, иң тәүҙә тыумыштан бүләк ителгән {{comment|илаһилыҡ|божественная природа}} хас.

 

 

 

Ганди, конструктив программа иғлан итеп, уны тормошҡа ашырыу маҡсатында, бер нисә ойошма булдырған. Иң әүҙем ойошмалары: «Чарка Сангх» һәм «Хариджан Севак Сангх». Әммә Ганди тейелгеһеҙҙәрҙең хәлен тамырынан үҙгәртә алмаған, һәм был хәл уны ауыр хафаға һалған. Шулай ҙа уның тейелгеһеҙлек мәсьәләһендәге ҡараштарының Һиндостандағы сәйәси мәҙәниәткә һәм сәйәси аңға йоғонтоһо бәхәсһеҙ. Һиндостандың тәүге конституцияһында рәсми рәүештә тейелгеһеҙҙәрҙе дискриминациялауҙы тыйыу тураһында яҙылып ҡуйылған икән, был Гандиҙың данлы эше.

Яҡынса 1938 йылғы мюнхен кризисы осоронда, һуғыш сығыу ихтималлығы менән бәйле, тәүләп был мәсьәлә ҡалҡып сыға. Әммә кризис тамамланыу менән был һорау юҡҡа сыға. 1940 йылдың йәйендә Ганди һуғышҡа мөнәсәбәт буйынса был һорауҙы яңынан Конгресс, шулай уҡ киләсәктә бойондороҡһоҙ Һиндостандың тышҡы сәйәсәте алдында ҡуя. Конгрестың башҡарма комитеты көс ҡулланмау принцибын тәрәнгә йәйелдереү мөмкин булмауын әйтә. Был мәсьәлә буйынса Ганди һәм Конгресс араһында өҙөклөк барлыҡҡа килә. Әммә ике ай үтеүгә Һиндостандың киләсәктәге тышҡы сәйәсәтенә ҡарата Конгресс позицияһын {{comment|аныҡлау|аныҡлау}} сығарыла (һуғышҡа мөнәсәбәт буйынса бер һүҙ ҙә әйтелмәй). Унда, Конгрестың Башҡарма комитеты «[[сварадж]] өсөн көрәштә көс ҡулланмау сәйәсәтенә һәм тәжрибәһенә генә түгел, ләкин ирекле Һиндостанда ниндәй дәрәжәлә ҡулланыуы мөмкинлегенә ҡарап, ныҡлы ышана», тип әйтелгән була, «ирекле Һиндостан дөйөм ҡоралһыҙландырыуҙы бөтөн көсө менән хуплар һәм был тәңгәлдә бар донъяға өлгө күрһәтер. Был инициативаны тормошҡа ашырыу тышҡы факторҙарға, шулай уҡ эске шарттарға ҡотолғоһоҙ рәүештә бәйле, ләкин дәүләт, көсөнән килгәнсе, ҡоралһыҙландырыу сәйәсәтен тормошҡа ашырыу өҫтөндә эшләйәсәк…». Был формулировка {{comment|юл ҡуйышып килешеүле|компромислы}} була, ул Гандиҙы ҡәнәғәтләндермәй, әммә Конгрестың позицияһын тап шулай белдереү менән ризалаша.

 

 

 

== Гандиға һөжүм итеү һәм уны үлтереү ==

 

== Иҫтәлеген мәңгеләштереү ==