|
Ата-әсәһе уны 13 йәшендә йәштәш ҡыҙыҡайға өйләндергән. Был ғаилә бюджетына экономия булһын өсөн эшләнә. Сөнки ошо көндә үк ике туған ағаһына ла никах үткәрелә. Уларҙың дүрт улдары тыуа: Харилал ([[1888]]—[[1949]]), Манилал ([[28 октябрь]] [[1892]]—[[1956]]), Рамдас ([[1897]]—[[1969]]) һәм Девдас ([[1900]]—[[1957]]). Хәҙерге [[Династия Неру-Ганди|Ганди]] династияһы вәкилдәре уларҙың вариҫтарына ҡарамай. Уның өлкән улы Харилал эскән, аҙғын тормош алып барған, бурысҡа батҡан, бер нисә тапҡыр динен үҙгәрткән; бауыр сиренән вафат булған. Атаһы унан баш тартҡан. Башҡа улдары атаһының тарафдаштары һәм Һиндостандың азатлығы өсөн әүҙем көрәшселәр булған. Девдас исемле улы, ғаиләләренең дини яҡтан ҡапма-ҡаршы яҡта тороуына ҡарамаҫтан, 1933 йылда Һиндостан милли конгресы етәкселәренең береһе, Гандиҙың ялҡынлы тарафдашы, милли батыры Раджаджиҙың ҡыҙы Лакшиға өйләнә.
19 йәшендә Мохандас Ганди [[Лондон]]ға юридик белем алыу өсөн йүнәлә. [[1891 йыл]]да уҡыуын тамамлағас, кире Һиндостанға ҡайта. Тик ватанында уның һөнәри эшмәкәрлеге кәрәк булмай. Ул Көньяҡ Африкаға эшләргә китә. Унда индеецтарҙың хоҡуҡтары өсөн көрәш юлына баҫа. Ул унда беренсе булып көрәш өсөн көс ҡулланмау ([[сатьяграха]]) сараһын ҡуллана. Уның тормошҡа ҡарашын формалаштырыуҙа [[Бхагавадгита]], шулай уҡ [[Торо Генри Дэвид|Г. Д. Торо]] һәм [[Толстой Лев Николаевич|Л. Н. Толстоойҙың]] идеялары ярҙам иткән.(Толстой менән ул хатлашып торған)<ref name=tolstoy>[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/bright/tolstoy/lettertogandhi.html Письма Льва Толстого Ганди] {{ref-en}}</ref>). Ганди үҙе ирланд патриоты [[Девитт Майкл|Майкла Девиттың]] идеаларын да таныған<ref name="mat">{{cite news | url=http://thetimes-tribune.com/opinion/editorials-columns/guest-columnists/irish-patriot-left-worldwide-mark-1.1459404 | title=Irish patriot left worldwide mark | date=17 March 2013 | agency=Scranton Times Tribune | accessdate=2013-05-14 | author=Dailey, Lucia | location=Scranton, Pa.}}</ref>.
1915 йылда К. М.Ганди Һиндостанға ҡайта, һәм дүрт йылдан һуң илде Британияның колониаль хакимлығынан азат итеү көрәшенә ҡушыла. 1915 йылда атаҡлы һинд яҙыусыһы, әҙәбиәт буйынса нобель премияһы лауреаты Рабиндранат Тагор Мохандас Гандиға ҡарата "Махатма" (дев. महात्मा)— "бөйөк йәндәр" титулын ҡуллана. Ганди үҙе, аскет булараҡ, - уны титул көйәләндерә ти. Һиндостандың милли конгрессы лидерҙарының береһе Тилак уны үлеме алдынан үҙенең вариҫы тип, иғлан итә.
[[Һиндостан]]дың бойондороҡһоҙлоғо өсөн көрәштә Махатма Ганди көс ҡулланмай ҡаршы тороу методын файҙаланған: айырым алғанда, уның инициативаһы менән һиндтар британ тауарҙарына һәм учреждениеларға бойкот иғлан иткән, шулай уҡ күрәләтә байтаҡ законды боҙғандар. 1921 йылда Ганди Һиндостан милли конгресын етәкләгән, ә һуңынан, башҡа партия етәкселәренең милли азатлыҡ хәрәкәтенә ҡарата позициялары уныҡына тап килмәүе арҡаһында 1934 йылда унан китә.
Уның каста тигеҙһеҙлеге өсөн килешмәүсән көрәше киң билдәле. «{{comment|Тейелгеһеҙлек |неприкасаемость}} ҡыуыла икән, ул тулыһынса храмдан {{comment|ғибәҙәтхана|храм}}нан да, тормоштоң бвашҡабашҡа сфераларынан да ҡыуылырға тейеш».
Ганди тейелгеһеҙҙәрҙе дискриминациялауҙы донъяуи закондар ярҙамында туҡтатырға уйлаған. Ул тейелгеһеҙлек институты индустарҙың {{comment|бергә йәшәү |единобытие}} принцибына ҡаршы килә, тип аңлатҡан һәм шулай итеп һинд йәмғиәтен тейелгеһеҙҙәр ҙә, башҡа һиндтар кеүек үк, тиң хоҡуҡлылар тигән төшөнсәне һеңдерергә тырышҡан. Башҡа төрлө тигеҙһеҙлек менән бер рәттән Гандиҙың тейелгеһеҙлеккә ҡаршы көрәшенең дини нигеҙе лә булған: Ганди, кешеләрҙең барыһына ла, уларҙың раса, каста, этник һәм дини-общинаһы айырымлығына ҡарамаҫтан, иң тәүҙә тыумыштан бүләк ителгән {{comment|илаһилыҡ|божественная природа}} хас.
Шуға ярашлы, тейелгеһеҙҙәрҙе ул [[хариджан]]дар — хоҙай балалары тип йөрөтә башлаған. Хариджандарҙы дискриминациялауҙы юҡ итеүсығарыу маҡсатында, Ганди үҙе өлгө күрһәткән: ул хариджандарҙы үҙенең [[ашрам]]ына яҡынайтҡан, улар менән бер табында ашаған, өсөнсө класлы вагондарҙа йөрөгән, уларҙы яҡлап аслыҡ иғлан иткән. Әммә ул тейелгеһеҙҙәрҙең ижтимағи тормоштағы айырымлығын, уларға учреждениеларҙа, уҡыу йорттарында, закон сығарыу органдарында урын өсөн көрәште танымаған. Ул тейелгеһеҙҙәрҙе йәмғиәттә, милли азатлыҡ хәрәкәтендә айырып ҡарауға ҡаршы булған.
Ганди һәм тейелгеһеҙҙәр лидеры доктор [[Амбедкар]] араһында тейелгеһеҙҙәрҙеуларҙы башҡа касталар менән тиңләштереү мәсьәләһенә ҡарата килешмәүсән ҡараштары фаш ителә. Ганди үҙенең оппонентын хөрмәт иткәнитә, ләкин Амбедкарҙың радикаль ҡараштары һинд йәмғиәтенең тарҡалыуына килтерер тип иҫәпләгәниҫәпләй. Голодовка, которую объявил Ганди в [[1932 йыл]]да Ганди аслыҡ иғлан иткәнлектән, Амбедкар уның менән күпмелер килешкән.дәрәжәлә килешһә лә, Ганди тейелгеһеҙлеккә ҡаршы көрәштә Амбедкар менән берләшә алмаған.
КонструктивГанди, конструктив программа иғлан итеп, Ганди уны тормошҡа ашырырашырыу өсөнмаҡсатында, бер нисә ойошма булдырған. Иң әүҙем ойошмаларойошмалары: «Чарка Сангх» һәм «Хариджан Севак Сангх». Әммә Ганди тейелгеһеҙҙәрҙең хәлен тамырынан үҙгәртә алмаған, һәм был хәл уны ауыр хафаға һалған. Шулай ҙа уның тейелгеһеҙлек мәсьәләһендәмәсьәләһендәге ҡараштарының Һиндостандағы сәйәси мәҙәниәткә һәм сәйәси аңға йоғонтоһо бәхәсһеҙ. Һиндостандың тәүге конституцияһында рәсми рәүештә тейелгеһеҙҙәрҙе дискриминациялауҙы тыйыу тураһында яҙылып ҡуйылған икән, был Гандиҙың данлы эше.
Оҙаҡ йылдар дауамында Ганди көс ҡулланмау принцибын эҙмә-эҙлекле яҡлаусы булған. Әммә Ганди ҡараштарынаҡараштарын етди һынауға дусар итерлек ситуация килеп сыҡҡан. Көс ҡулланмау принцибы Конгресс{{comment|Һиндостан милли (Конгресы|ИНК)}} тарафынан Һиндостандың азатлығы өсөн көрәшкә ҡарата ла ҡабул ителә.ителһә Ләкин Конгресслә, тышҡы агрессиянан һаҡланғанда Конгресс был принципҡа таянмаған.
Яҡынса 1938 йылғы мюнхен кризисы осоронда, һуғыш сығыу ихтималлығы менән бәйле, тәүләп был һораумәсьәлә барлыҡҡаҡалҡып киләсыға. Әммә кризис тамамланыу менән был мәсьәләһорау юҡҡа сыға. 1940 йылдың йәйендә Ганди һуғышҡа мөнәсәбәт буйынса был һорауҙы яңынан Конгресс, шулай уҡ киләсәктә бойондороҡһоҙ Һиндостандың тышҡы сәйәсәте алдында ҡуя. Конгрестың башҡарма комитеты көс ҡулланмау принцибын шулай тәрәнгә йәйелдереү мөмкин булмауын әйтә. Был мәсьәлә буйынса Ганди һәм Конгресс араһында өҙөклөк барлыҡҡа килә. Әммә ике ай үтеүгә Һиндостандың киләсәктәге тышҡы сәйәсәтенә ҡарата Конгресс позицияһын {{comment|аныҡлау формулировка|аныҡлау}} сығарыла (һуғышҡа мөнәсәбәт буйынса бер һүҙ ҙә әйтелмәй). Там было сказаноУнда, что Исполнительный комитет Конгрестың Башҡарма комитеты «[[сварадж]] өсөн көрәштә көс ҡулланмау сәйәсәтенә һәм тәжрибәһенә генә түгел, ләкин ирекле Һиндостанда ниндәй дәрәжәлә ҡулланыуы мөмкинлегенә ҡарап, ныҡлы ышана», тип әйтелгән була, «ирекле Һиндостан дөйөм ҡоралһыҙландырыуҙы бөтөн көсө менән хуплар һәм был тәңгәлдә бар донъяға өлгө күрһәтер. Был существление этой инициативаны тормошҡа ашырыу ҡотолғоһоҙ рәүештә тышҡы факторҙарға, шулай уҡ эске шарттарға ҡотолғоһоҙ рәүештә бәйле, ләкин дәүләт, көсөнән килгәнсе был, ҡоралһыҙландырыу сәйәсәтен тормошҡа ашырыу өҫтөндә эшләйәсәк…». Был формулировка {{comment|юл ҡуйышып килешеүле |компромислы}} була, ул Гандиҙы ҡәнәғәтләндермәй, әммә Конгрестың позицияһыпозицияһын тап шулай белдерелеүебелдереү менән ризалаша.
[[1921 йыл]]да Ганди [[Индийский национальный конгресс|Һиндостандың милли конгрессы]]н етәкләй, һәм [[1934 йыл|1934 йылда]]да башҡа партия етәкселәре менән милли-азатлыҡ хәрәкәтенә ҡараштағыҡараштары айырымланғанлыҡтан, был вазифаһынан китә. 1939 йылдың ғинуарында Ганди Свами Бхаратананда менән бергә [[Бхаратананда, Свами|Свами Бхаратананда]], Аундх раджаһынраджаның үҙенең биләмәһендә республика (Аундх эксперименты) иғлан итеүенә ирешәләр. (Ахундэксперименты). Ганди һәм Бхаратананда Свами яҙған "Ноябрь декларацияһы", - был республиканың тәге конституцияһы була. Һуңынан ул Һиндостан конституцияһын төҙөгәндә ҡулланылафайҙаланыла.
[[1947 йыл|1947 йылда]] Британия Һиндостанының ике өлөшкә - индуистар өҫтөнлөк иткән Һиндостанға һәм мосолман Пакистанына бүленеүенә ҡаршы була. Бүленгәндән һуң мосолмандар һәм индуистар араһында ҡаты көрәш тоҡана. Көс ҡулланыу мәғәнәһеҙ икәнлеген иҫбатларға тырыша, ләкин күрәһең уны бер кем дә ишетмәй. Милләт-ара ыҙғышты туҡтатыр өсөн Махатма Ганди 1948 йылдың ғинуарында аслыҡ иғлан итә. Был милләттәр араһындағы ыҙғышты туҡтата.
== Гандиға һөжүм итеү һәм уны үлтереү ==
Әммә Ганди индус һәм мосолмандарҙың өлөшләтә ярашыуына ғына өлгәшә ала. Ҡайһы бер индус милли ойошмалары көрәште дауам итергә тигән ҡарар ҡабул итәләр. Әммә Делиҙа Махатма Ганди абруйы ҡаршылыҡуларға ҡаршы тора. Шуға күрә "[[Хинду Махасабха]]" лидеры, [[Мумбай|бомбей]] миллионеры [[Саваркар, Винаяк Дамодар|Саваркар Винайяк]] Гандины индустарҙың "мәкерле дошманы" тип иғлан итә, ә уның көсһөҙкөс ҡулланмай көрәш ысулын әхлаҡһыҙ гандизм , ти. Саваркар һинд халыҡтары араһында ҙур ихтирам яулаған философтыфәйләсуфты юҡ итергә ниәтләй. 1947 йылда ул террористик төркөм булдыра. Индуистарҙың тармаҡлы экстремистэкстремистик заговоры һөҙөмтәһендә [[1948 йыл|1948 йылдың 30 ғинуарында]] Ганди үлтерелә.
== Иҫтәлеген мәңгеләштереү ==
* [[Радж Гхат]]
* Махатма Гандиға мемориаль һәйкәл. 1997 йылда Һиндостандың бәйһеҙлеге көнөн билдәләгән ваҡытта АҠШ-та Махтама Гандиға һәйкәл ҡуйыу тураһында ҡарар сығарыла.<ref>[http://www.indianembassy.org/gandhi/memorial.htm About the Mahatma Gandhi Memorial]</ref>
* МахтамаГандиға арналған мемориаль-һәйкәлдәр донъяныъдонъяның күп кенә ҡалаларында ҡуйылған:[[Нью-Йорк]], [[Атланта (Джорджия)|Атланта]], [[Сан-Франциско]], [[Питермарицбург]], [[Мәскәү]], [[Гонолулу]], [[Лондон]], [[Алма-АтаАты]], [[Дүшәнбе]] һ. б.
* [[Улан-Батор]]ҙа Махатма Ганди урамы бар. Ул урамда шулай уҡ Гандиға һәйкәл ҡуйылған.
* М. Ганди иҫтәлегенә күп кенә илдәрҙә почта маркалары сығарылған.
* [http://antimilitary.narod.ru/library.htm Махатма Ганди в проекте «Вне насилия»]
* [http://www.gandhi.ru Страница посвященная Ганди]
[[Категория:Аскеттар]]
[[Категория:Пацифистар]]
[[Категория:Көс ҡулланмау яҡлылар]]
[[Категория:Сторонники опрощения]]
[[Категория:Гандиандар| ]]
[[Категория:Һиндостан милли конгресы ағзалары]]
[[Категория:Һиндостан милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Һиндостан революционерҙары]]
[[Категория:Һиндостан фәйләсуфтары]]
[[Категория:XX быуат фәйләсуфтары]]
[[Категория:Шәхестәр:Этика]]
[[Категория:Һиндостан социалистары]]
[[Категория:Һиндостан мемуарсылары]]
[[Категория:Алфавит буйынса адвокаттар]]
[[Категория:Һиндостан адвокаттары]]
[[Категория:Алфавит буйынса юристар]]
[[Категория:Һиндостан юристары]]
[[Категория:Лондондың Университет колледжы сығарылыш уҡыусылары]]
[[Категория:Үлтерелгән сәйәсмәндәр]]
[[Категория:Атыу ҡоралынан һәләк булғандар]]
[[Категория:Көлдәре күккә осоролған кешеләр]]
| 