Махатма Ганди: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Akkashka (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
43 юл:
1915 йылда К. М.Ганди Һиндостанға ҡайта, һәм дүрт йылдан һуң илде Британияның колониаль хакимлығынан азат итеү көрәшенә ҡушыла. 1915 йылда атаҡлы һинд яҙыусыһы, әҙәбиәт буйынса нобель премияһы лауреаты Рабиндранат Тагор Мохандас Гандиға ҡарата "Махатма" (дев. महात्मा)— "бөйөк йәндәр" титулын ҡуллана. Ганди үҙе, аскет булараҡ, - уны титул көйәләндерә ти. Һиндостандың милли конгрессы лидерҙарының береһе Тилак уны үлеме алдынан үҙенең вариҫы тип, иғлан итә.
Һиндостандың бойондороҡһоҙлоғо өсөн көрәштә Махатма Ганди көс ҡулланмай ҡаршы тороу методын файҙаланған: айырым алғанда, уның инициативаһы менән һиндтар британ тауарҙарына һәм учреждениеларға бойкот иғлан иткән, шулай уҡ күрәләтә байтаҡ законды боҙғандар.▼
== Махатма Гандиҙың сәйәси ҡараштары ==
▲
Уның каста тигеҙһеҙлеге өсөн килешмәүсән көрәше киң билдәле. «Тейелгеһеҙлек неприкасаемость ҡыуыла икән, ул тулыһынса храмдан ғибәҙәтхана да, тормоштоң бвашҡа сфераларынан да ҡыуылырға тейеш».
Юл 51 ⟶ 53:
Шуға ярашлы, тейелгеһеҙҙәрҙе ул [[хариджан]]дар — хоҙай балалары тип йөрөтә башлаған. Хариджандарҙы дискриминациялауҙы юҡ итеү маҡсатында, Ганди үҙе өлгө күрһәткән: ул хариджандарҙы үҙенең [[ашрам]]ына яҡынайтҡан, бер табында ашаған, өсөнсө класлы вагондарҙа йөрөгән, уларҙы яҡлап аслыҡ иғлан иткән. Әммә ул тейелгеһеҙҙәрҙең ижтимағи тормоштағы айырымлығын, уларға учреждениеларҙа, уҡыу йорттарында, закон сығарыу органдарында урын өсөн көрәште танымаған. Ул тейелгеһеҙҙәрҙе йәмғиәттә, милли азатлыҡ хәрәкәтендә айырып ҡарауға ҡаршы булған.
Ганди һәм тейелгеһеҙҙәр лидеры доктор [[Амбедкар]] араһында тейелгеһеҙҙәрҙе башҡа касталар менән тиңләштереү мәсьәләһенә ҡарата килешмәүсән ҡараштары фаш ителә. Ганди үҙенең оппонентын хөрмәт иткән, ләкин Амбедкарҙың радикаль ҡараштары һинд йәмғиәтенең тарҡалыуына килтерер тип иҫәпләгән. Голодовка, которую объявил Ганди в [[1932 йыл]]да Ганди аслыҡ иғлан иткәнлектән, Амбедкар күпмелер килешкән. Ганди тейелгеһеҙлеккә ҡаршы көрәштә Амбедкар менән берләшә алмаған.
Конструктив программа иғлан итеп, Ганди уны тормошҡа ашырыр өсөн бер нисә ойошма булдырған. Иң әүҙем ойошмалар: «Чарка Сангх» һәм «Хариджан Севак Сангх». Әммә Ганди тейелгеһеҙҙәрҙең хәлен тамырынан үҙгәртә алмаған һәм был хәл уны ауыр хафаға һалған. Шулай ҙа уның тейелгеһеҙлек мәсьәләһендә Һиндостандағы сәйәси мәҙәниәткә һәм сәйәси аңға йоғонтоһо бәхәсһеҙ. Һиндостандың тәүге конституцияһында рәсми рәүештә тейелгеһеҙҙәрҙе дискриминациялауҙы тыйыу тураһында яҙылып ҡуйылған икән, был Гандиҙың данлы эше.
Оҙаҡ йылдар дауамында Ганди көс ҡулланмау принцибын эҙмә-эҙлекле яҡлаусы булған. Әммә Ганди ҡараштарына етди һынауға дусар итерлек ситуация килеп сыҡҡан. Көс ҡулланмау принцибы Конгресс (ИНК) тарафынан Һиндостандың азатлығы өсөн көрәшкә ҡарата ҡабул ителә. Ләкин Конгресс тышҡы агрессиянан һаҡланғанда был принципҡа таянмаған.
Яҡынса 1938 йылғы мюнхен кризисы осоронда, һуғыш сығыу ихтималлығы менән бәйле, тәүләп был һорау барлыҡҡа килә. Әммә кризис тамамланыу менән был мәсьәлә юҡҡа сыға. 1940 йылдың йәйендә Ганди һуғышҡа мөнәсәбәт буйынса был һорауҙы яңынан Конгресс, шулай уҡ киләсәктә бойондороҡһоҙ Һиндостандың тышҡы сәйәсәте алдында ҡуя. Конгрестың башҡарма комитеты көс ҡулланмау принцибын шулай тәрәнгә йәйелдереү мөмкин булмауын әйтә. Был мәсьәлә буйынса Ганди һәм Конгресс араһында өҙөклөк барлыҡҡа килә. Әммә ике ай үтеүгә Һиндостандың киләсәктәге тышҡы сәйәсәтенә ҡарата Конгресс позицияһын аныҡлау формулировка сығарыла (һуғышҡа мөнәсәбәт буйынса бер һүҙ ҙә әйтелмәй). Там было сказано, что Исполнительный комитет Конгрестың Башҡарма комитеты «[[сварадж]] өсөн көрәштә көс ҡулланмау сәйәсәтенә һәм тәжрибәһенә генә түгел, ләкин ирекле Һиндостанда ниндәй дәрәжәлә ҡулланыуы мөмкинлегенә ҡарап, ныҡлы ышана», «ирекле Һиндостан дөйөм ҡоралһыҙландырыуҙы бөтөн көсө менән хуплар һәм был тәңгәлдә бар донъяға өлгө күрһәтер. Был существление этой инициативаны тормошҡа ашырыу ҡотолғоһоҙ рәүештә тышҡы факторҙарға, шулай уҡ эске шарттарға бәйле, ләкин дәүләт көсөнән килгәнсе был ҡоралһыҙландырыу сәйәсәтен тормошҡа ашырыу өҫтөндә эшләйәсәк…». Был формулировка юл ҡуйышып килешеүле компромислы була, ул Гандиҙы ҡәнәғәтләндермәй, әммә Конгрестың позицияһы тап шулай белдерелеүе менән ризалаша.
[[1921 йыл]]да Ганди [[Индийский национальный конгресс|Һиндостандың милли конгрессы]] етәкләй, һәм [[1934 йыл|1934 йылда]] башҡа партия етәкселәре менән милли-азатлыҡ хәрәкәтенә ҡараштағы айырымланғанлыҡтан, был вазифаһынан китә.1939 йылдың ғинуарында Ганди менән бергә [[Бхаратананда, Свами|Свами Бхаратананда]], Аундх раджаһын үҙенең биләмәһендә республика иғлан итеүенә ирешәләр (Ахундэксперименты). Ганди һәм Бхаратананда Свами яҙған "Ноябрь декларацияһы", - был республиканың тәге конституцияһы була. Һуңынан ул Һиндостан конституцияһын төҙөгәндә ҡулланыла.
[[1947 йыл|1947 йылда]] Британия Һиндостанының ике өлөшкә - индуистар өҫтөнлөк иткән Һиндостанға һәм мосолман Пакистанына бүленеүенә ҡаршы була. Бүленгәндән һуң мосолмандар һәм индуистар араһында ҡаты көрәш тоҡана. Көс ҡулланыу мәғәнәһеҙ икәнлеген иҫбатларға тырыша, ләкин күрәһең уны бер кем дә ишетмәй. Милләт-ара ыҙғышты туҡтатыр өсөн Махатма Ганди 1948 йылдың ғинуарында аслыҡ иғлан итә. Был милләттәр араһындағы ыҙғышты туҡтата.
== Гандиға һөжүм итеү һәм уны үлтереү ==
|