Ҡағараҡ һымаҡтар: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Тамғалар: редактор вики-текста 2017
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Тамғалар: редактор вики-текста 2017
11 юл:
}}
 
'''Ҡағараҡ һымаҡтар''' (лат. Gaviiformes) — төньяҡ ярымшарҙа таралған диңгеҙ ҡошо. Ҡағараҡ һымаҡтар яҡын туғандаш ҡош төрҙәрҙең бәләкәй төркөмө, ул бер генә ғаиләнән (Gaviidae)  һәм бер генә ырыуҙан (Gavia) тора. Донья фаунаһында Ҡағараҡ һымаҡтарҙың 5 төрө билдәле. [[РәсәйҠағараҡ Федерацияһы]] фаунаһында биш төр ҡағараҡ иҫәпләнә, шуларҙың береһе һирәк осоп инә, ә [[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһыһымаҡтар]]<nowiki/>ндаҙың ике5 төрө (ҡарабоғаҡ ҡағараҡ һәм ҡыҙылбоғаҡ ҡағараҡ) теркәлгәнбилдәле. 
 
== Тарихы ==
Ҙур булмаған, бер төрлө һәм иң бороңғо [[ҡоштар]] отряды, пингвин һәм буревестник һымаҡтарға туғандаштар. Ҡайһы бер анатомик һәм биохимик үҙенсәлектәре ржанка һымаҡтар менән алыҫ туғандаш икәнлектәрен күрһәтә. Ҡаҙылма хәлдә отряд вәкилдәре һуңғы аҡбур дәүеренән билдәле. Һөйәк ҡалдыҡтары буйынса 4 ырыуға ҡараған 12 төр ҡоштарҙыңҡоштоң (''Lonchodytes ырыуы)'' йәшәгәнлеге асыҡланған. Хәҙерге заман ырыуына ингән ҡош ҡалдыҡтары түбәнге миоцендә [[Чехия]] биләмәләрендә табылған. Ҡағараҡтарҙың эволюцияһы төньяҡ ярымшар шарттары менән сикләнгәндер күрәһең, хәҙерге заман вәкилдәре  - Голарктиканың төньяҡ һәм уртаса киңлеккиңлектәге {{comment|эндемик|билдәле географик урында таралған үҫемлектәр, хайуандар}}тарыэндемиктар.
 
Хәҙерге ваҡытта йәшәгән биш төр ҡағараҡтарҙан  тыш, Gavia ырыуына ҡараған туғыҙ ҡаҙылма төр билдәле:
28 юл:
 
==Систематика==
[[Рәсем:Gavia_arctica1.jpg|thumb|left|150px|[[Ҡағараҡ|Ҡарабоғаҡ ҡағараҡ]]]][[Рәсем:Gavia stellata 070226 BAS.jpg|thumb|left|150px|Ауымбаҡ]][[Рәсем:Gavia adamsii.jpg|thumb|left|150px|Аҡморон ҡағараҡ]] [[Рәсем:Common_Loon_with_chick.jpg|thumb|left|150px|Поляр ҡағараҡ]]
Ғәҙәттә, тышҡы ҡиәфәттәре һәм йәшәү рәүештәре менән оҡшаш булыуҙары сәбәпле, ҡағараҡ һымаҡтарҙы сыпҡай һымаҡтарға яҡын тип һанайҙар. [[Карл Линней]] [[1758 йыл]]<nowiki/>да уларҙы бер төркөмгә (Colymbus) индерә. Үҙ сиратында был төркөм бөтә һыу ҡоштарын берләштереүсе ҙур төркөмгә Anseres берләшә. Оҙаҡ ваҡыт зоологтар ҡағараҡтарҙы Линней классификацияһы буйынса йөрөтәләр. XIX быуат аҙағында ҡағараҡ һымаҡтар һәм сыпҡай һымаҡтар ике төркөмгә айырыла. [[1925 йыл]]<nowiki/>да зоологтарзоологтарҙан араһында беренселәрҙәнберенсе булып Леон Гарднер ҡағараҡтарҙың һәм сыпҡайҙарҙың систематик бергәлеген инҡар итә. Унан күпкә һуңғы тикшеренеүҙәр һөҙөмтәһендә улар араһындағы оҡшашлыҡ конвергент эволюция эҙемтәһе икәнлеге асыҡлана. Был ике отрядҡаотряд ҡоштарҡоштары араһында морфология һәм экология йәһәтенән бер ниндәй ҙә уртаҡлыҡ юҡ. Башта ҡағараҡ һымаҡтарҙың вәкилдәрен дүрт төргә бүләләр ине, ләкин һуңғы тикшеренеүҙәр һөҙөмтәһендә ҡарабоғаҡ ҡағараҡ (Gavia arctica) төрөнә төрсә булып ингән аҡбаш ҡағараҡты (Gavia pacifica) үҙ аллы төргә айыралар. Бөгөнгө көндә йәшәүсе ҡағараҡ һымаҡтарҙың биш төрө билдәле. [[Рәсәй Федерацияһы]] фаунаһында биш төр ҡағараҡ иҫәпләнә, шуларҙың береһе һирәк осоп инә, ә [[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]]<nowiki/>нда ике төрө (ҡарабоғаҡ ҡағараҡ һәм ҡыҙылбоғаҡ ҡағараҡ) теркәлгән.
 
Ғәҙәттә, тышҡы ҡиәфәттәре һәм йәшәү рәүештәре менән оҡшаш булыуҙары сәбәпле, ҡағараҡ һымаҡтарҙы сыпҡай һымаҡтарға яҡын тип һанайҙар. [[Карл Линней]] [[1758 йыл]]<nowiki/>да уларҙы бер төркөмгә (Colymbus) индерә. Үҙ сиратында был төркөм бөтә һыу ҡоштарын берләштереүсе ҙур төркөмгә Anseres берләшә. Оҙаҡ ваҡыт зоологтар ҡағараҡтарҙы Линней классификацияһы буйынса йөрөтәләр. XIX быуат аҙағында ҡағараҡ һымаҡтар һәм сыпҡай һымаҡтар ике төркөмгә айырыла. [[1925 йыл]]<nowiki/>да зоологтар араһында беренселәрҙән булып Леон Гарднер ҡағараҡтарҙың һәм сыпҡайҙарҙың систематик бергәлеген инҡар итә. Унан күпкә һуңғы тикшеренеүҙәр һөҙөмтәһендә улар араһындағы оҡшашлыҡ конвергент эволюция эҙемтәһе икәнлеге асыҡлана. Был ике отрядҡа ҡоштар араһында морфология һәм экология йәһәтенән бер ниндәй ҙә уртаҡлыҡ юҡ.
Башта ҡағараҡ һымаҡтарҙың вәкилдәрен дүрт төргә бүләләр ине, ләкин һуңғы тикшеренеүҙәр һөҙөмтәһендә ҡарабоғаҡ ҡағараҡ (Gavia arctica)төрөнә төрсә булып ингән аҡбаш ҡағараҡты (Gavia pacifica) үҙ аллы төргә айыралар. Бөгөнгө көндә йәшәүсе ҡағараҡ һымаҡтарҙың биш төрө билдәле.
'''Ҡағараҡ һымаҡтар отряды''' (Gaviiformes) берҙән-бер '''Ҡағараҡтар ғаиләһе'''нән (Gaviidae) '''Ҡағараҡ ырыуы'''нан (Gavia) тора.