Ер тетрәү: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ә clean up, replaced: ФА → Фәндәр Академияһы, БР → Башҡортостан Республикаһы using AWB |
ә clean up, replaced: <!-- → <!--- using AWB |
||
2 юл:
[[Файл:Pictures from bus 13.jpg|thumb|250px|Ер аҫты ер тетрәүенән һуң үткән [[цунами]] емеректәре]]
[[Файл:Chuetsu earthquake-earthquake liquefaction1.jpg|thumb|250px| [[Япония]]ла булған ер тетрәү эҙемтәләре— юл уртаға ярыла]]
'''Ер тетрәү'''
Йылына бер миллионға яҡын көсһөҙ һәм бер нисә мең көслө ер тетрәү теркәлә. Көслө ер тетрәүҙәр етди емереклектәргә алып килә. Ер аҫтында ундарса километр тәрәнлектә ятҡан [[тау тоҡомдары]] күсә башлай. Был күренеш [[мантия]]ның өҫкө өлөшөн төҙөгән плиталарҙың үҙ-ара тоташҡан йөйөндә булыусан. Плиталар һәр ваҡыт хәрәкәттә. Плиталарҙың ҡырҙары тейгән урында ер тетрәү барлыҡҡа килә. Иң көслө тирбәлеш булған урынды ер тетрәү үҙәге (эпицентр) тип йөрөтәләр. Ер тетрәүҙәр йыш булған урынды сейсмик хәүефле урын тип атайҙар.
8 юл:
Ер тетрәүҙәр, ғәҙәттә, таулы өлкәләрҙә йыш теркәлә. [[Тымыҡ океан]] яры буйлап иң күп ер тетрәүҙәр булыусы һыҙыҡ үтә. Был күренеш бик күп бәлә-ҡазалар алып килә. Ҙур-ҙур ҡалалар емереклектәр хәленә ҡалырға мөмкин. Емереклектәр аҫтында ҡалған кешеләргә ҡурҡыныс янай. Ер тетрәү һөҙөмтәһендә ер өҫтөндә тәрән ярыҡтар барлыҡҡа килә, йылғалар үҙ юлдарын үҙгәртә, һыу баҫыуҙар, [[цуними]]ҙар барлыҡҡа килә.
'''Ер тетрәү'''
== Ер тетрәү характеристикаһы ==
Ер тетрәү энергетик характеристикаһы өсөн магнитуда ҡулланыла. Магнитуда ҡиммәттәренә (1—9) нигеҙләнгән ер тетрәү классификацияһы Рихтер шкалаһы тип атала. Ер өҫтө һелкенеү дәрәжәһе менән характерланған ер тетрәү көсө сейсмик балдарҙа баһалана. Халыҡ-ара 12 баллы шкала буйынса көсһөҙ
== Уралда ер тетрәүҙәр ==
Уралдағы ер тетрәү башлыса
=== Башҡортостанда ===
Шулай уҡ Башҡортостанда теркәлгән ер тетрәүҙәр билдәле:
* 1878 йылдың 14 ғинуарында
* 1893 йылда
* 1990 йылдың 28 майында Салауат районының Первомайский ҡасабаһы һәм Урмансы ауылы эргәһендә тирбәлеү интервалы 5 минут 18 секунд һәм үҙәге 33
* 1997-98 йылдарҙа Өфөлә Рабкорҙар, Ҡариҙел һәм Тамбов урамдары районында ер ҡабығының бер нисә тирбәлеүе күҙәтелә.
* 2005 йылдың 30 мартында Шишмә районы Ар ауылы 3-4 баллы көс менән ер тетрәү теркәлгән.
* 2011 йылдың мартында Мәләүез ҡалаһы һәм Мәләүез районында Рихтер шкалаһы буынса 3,6 көслө һәм үҙәге 10
1990 йылдарҙа Геология институтының структура геологияһы лабораторияһы сейсмотектоник тикшеренеүҙәр алып бара (Ю.
== Сейсмотерминология ==
''' Сейсмотерминология '''
* '''''Сейсмикаға ҡаршы проект'''''
* '''''Ер тетрәү'''''
== Әҙәбиәт ==
* Никонов А.
== Сығанаҡтар ==
* [http://башкирская-энциклопедия.рф/index.php/read/8-statya/4561-er-tetr Башҡорт энциклопедияһы]
[[Категория:Афәт]]
[[Категория:Сейсмология]]
|