Хайуандар: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Һәҙиә (фекер алышыу | өлөш) |
Һәҙиә (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
31 юл:
[[Рәсем:Hayvan shejere.png|500px|thumb|center|Хайуандар донъяһының шәжәрәһе<ref>Биология: Хайуандар: Урта мәктәптең 7—8-се кластары өсөн дәреслек / Б. Е. Быховский, Е. В. Козлова, А. С. Мончадский һ. б.; М. А. Козлов редакцияһында. — Яңынан эшләнгән 19-сы баҫманан тәржемә. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1990. — Һүрәттәре менән 268 бит. ISBN 5-295-00538-0<br />Башҡортсаға тәржемә. Мырҙаҡаев Ф. С., Мырҙаҡыева Д. Ғ., 1990</ref >
]]
== Хайуандарҙың төп билдәләре ==
# Туҡланыу буйынса гетеротрофтар булып торалар.
# Аҙыҡты йотоу өсөн ауыҙ тишектәре була (голозойное питание). Шуға ла, аҙыҡты эшкәртеү
# Хәрәкәт итеү ағзалары бар. Күпселеге әүҙем (актив) хәрәкәт итеүгә һәләтле.
# Тәндәре ыҡсым, йыйнаҡ (
# Билдәле йәшкә тиклем генә үҫәләр.
# Мөхит шарттарына тиҙ генә яуап бирә алалар. Яуап реакцияһы нервы системаһы һәм эндокрин система аша башҡарыла.
# Күҙәнәктәрендә махсус органоидтар
# Күҙәнәк тышсаһында күҙәнәк стенкаһы
# Запас углеводы
# Экосистемала үтәгән
== Хайуандарҙы классификациялау ==
Хайуандарҙың ике миллиондан ашыу төрө билдәле. Был тиклем төрҙәр эсендә төшөнөү, айырым төрҙөң хайуандар донъяһындағы
'''Систематика''' фәне хайуандарҙың күп төрлөлөгөн өйрәнә. Уның төп бурысы
=== Классификациялау принциптары ===
'''Классификациялауҙың төп
Систематика фәненә нигеҙ һалыусы булып, швед натуралисы һәм врачы Карл Линней (1707—1778)тора. Ул башлап фәнни нигеҙҙә төркөмләү принциптарын индерә.
# Төркөмләү өсөн бер-береһенә бәйле һәм бер-береһенә буйһонған рангылар системаһын (''таксондар'') булдыра: оҡшашлығы буйынса ул организмдарҙы төрҙәргә, ырыуҙарға, кластарға бүлеп төркөмләй.
# Төркөмләү өсөн иң бәләкәй таксон
# Фәнгә төр өсөн ике исемле латинса атамалар
(''Саnis familiaris
Латинса атамалар төрлө илдәрҙең ғалимдарына бер-береһе менән аралашырға ярҙам итә.
===Рангылар системаһы (таксондар)===▼
▲=== Рангылар системаһы (таксондар) ===
Айырылып тороуҙарына ҡарамаҫтан, бөтә йорт эттәре лә бер төргә — Эт төрөнә ҡарай. Хайуандарҙың яҡын ҡәрҙәш төрҙәрен ырыу тип аталған махсус төркөмгә берләштерәләр. Мәҫәлән, Эт төрөн һәм Бүре төрөн Бүре ырыуына индерәләр. Әгәр тәбиғәттә хайуандар төрөнә яҡын ҡәрҙәш, уға оҡшаш төр булмаһа, уны барыбер үҙ аллы ырыуға айыралар. ▼
▲Айырылып тороуҙарына ҡарамаҫтан, бөтә йорт эттәре лә бер төргә
Яҡын, оҡшаш ырыу хайуандарын бер семьяга берләштерәләр. Мәҫәлән, Бүре ырыуыһәм Янут һымаҡ эттәр ырыуы Бүре һымаҡтар семьяһына инә. Төлкөләр һәм Аҡ төлкөләр ырыуы ла шул уҡ семьяға керә.
Яҡын, оҡшаш семьяларҙы отрядҡа, ә отрядтар
Йыртҡыстар отряды
Имеҙеүселәр класы хордалылар тибына инә. Был типтың бөтә вәкилдәренең дә (балыҡтарҙың, ер-һыу хайуандарының, һөйрәлеүселәрҙең, ҡоштарҙың, йәнлектәрҙең) эске һөлдәһе
Хордалылар тибы
Хайуандар батшалығын
Уларҙың төп айырмаһы:
* Иң ябай хайуандарҙың һәр күҙәнәге
* Күп күҙәнәкле хайуандарҙың күҙәнәктәре иһә организм составына инә һәм төрлө функциялар башҡара: берәүҙәре
Бер күҙәнәкле һәм күп күҙәнәкле хайуандар ваҡ батшалыҡтары хайуандар батшалығын барлыҡҡа килтерә. Ул бөтә хайуандарға хас билдәләргә нигеҙләнеп айырыла: органик матдәләр, ҡағиҙә булараҡ, тере организмдар, менән туҡланыу; күҙәнәктәр төҙөлөшөндә тығыҙ тиресәнең булмауы; күп осраҡтарҙа хәрәкәтсәнлек һәм хәрәкәт итеү яйланмаларының булыуы.
Шулай итеп, '''хайуандарҙың төп систематик төркөмдәре ошолар''': батшалыҡ, ваҡ батшалыҡ, тип, класс, отряд, семья, ырыу, төр. Был I хемала батшалыҡ
Хайуандар төркөмдәргә ирекле рәүештә түгел, ә уларҙы ентекләп өйрәнеүгә нигеҙләнгән фәнни системаға ярашлы рәүештә берләштерелә.
|