Ассирия: өлгөләр араһындағы айырма

}}

 

 

Б.э.т. IX быуаттың тәүге яртыһында ассирийлылар хәрби баҫып алыу походтарын башлаған. Улар бөтөн [[Месопотамия]]ны, Фәләстанды һәм Кипрҙы, хәҙерге [[Төркиә]] һәм [[Сүриә]], шулай уҡ [[Мысыр]] территорияларын (уны 15 йылдан юғалтҡандар) яулап алғандар. Яуланған ерҙәрҙә, яһаҡ түләү йөкләмәләрен һалып, провинциялар барлыҡҡа килтергәндәр, ә иң оҫта һөнәрселәрҙе ассирия ҡалаларына күсергәндәр. (моғайын, шуға күрә лә Ассирия сәнғәтенә тирә-яҡ халыҡтар мәҙәниәттәренең йоғонтоһо һиҙелә). Ассирийлылар үҙҙәренең империяһында, бөтөн баш күтәреүселәрҙе көсләп күсереп депортация һәм ҡаты язалап, бик ҡанһыҙ идара иткән.

== Ассирия хакимдары ==

Ашшур хаким ''ишшиаккум'' (шумер һүҙе ''энси''ҙе аккадлаштырыу) титулын йөрөткән. Ысынбарлыҡта уның власы нәҫелдән килгән, ләкин тулы булмаған. Ул күпселеген тиерлек дини культ эштәре һәм уға бәйле төҙөлөш менән булған. Ишшиаккум шулай уҡ {{comment|ҡанбаба|жрец}} (''шангу'') һәм хәрби юлбашсы булған. Ғәҙәттә ул тағы ла ''укуллу'' вазифаһын, йәғни, моғайын, юғары {{comment|ер файҙаланыу белгесе|землеустроитель}} һәм {{comment|аҡһаҡалдар|старейшина}} {{comment|кәңәше|советы}} башлығы бурысын башҡарған. Был «ҡала йорто» тип йөрөтөлгән {{comment|Кәңәш|Совет}} Ашшурҙа ҙур йоғонто менән файҙаланған, мөһим дәүләт эштәрен атҡарыу уның вәкәләттәренә ҡараған. Кәңәш ағзалары үҙҙәрен ''«лимму»'' тип атаған. Уларҙың һәр береһе сиратлап йыл дауамында идара итеү (үҙҙәренең Кәңәше күҙәтеүе аҫтында) ғәмәлдәрен башҡарған һәм, моғайын, {{comment|казначейство|дәүләт килемдәрен йыйыу, һаҡлау һәм бүлеү}} башында торған. Сираттағы лимму исеме шул йылдың атамаһына әйләнгән. (Шуның өсөн лиммуны йыш ҡына хәҙерге фәндә грек термины эпоним менән билдәләйҙәр). Ләкин яйлап Кәңәш составы хакимға яҡын торған кешеләр менән йыш алмаштырылған. Хаким власы көәйгән һайын община үҙидараһы органдарының әһәмиәте төшә барған. Ишшиаккум ысын монархҡа әйләнгәндән һуң да лимму күрһәтеү тәртибе артабан да һаҡланған.

 

== Иҫкәрмәләр ==