Ассирия: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш) |
Akkashka (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
85 юл:
=== Урта Ассирия осоро ===
[[Файл:AlterOrient2.png|мини|400x400пкс|Яҡынса б.э.т. 1220 йылда Боронғо Көнсығыш, бронза быуаты {{comment|афәте|катастрофаһы}} алдынан ҡыҫҡа ситуация. Микен мәҙәниәте, {{comment|Боронғо Мысыр|Древний Египет}}, Тукульти-Нинурте I-нең ''урта ассирий осоро''нда ҡеүәтенең юғарылығында Хетт батшалығы (ассирийлылар юҡҡа сығарған Митанниҙың өлөшө менән), Ассирия (яулап алынған Митанни, Аррапхэ һәм Вавилония менән).]]
Б.э.т. XIV—IX быуаттарҙа Ассирия Төньяҡ [[
* Ашшур-Убаллит I (б.э.т. 1353—1318
* Адад-Нирари I (б.э.т. 1295—1264
* Б.э.т. XIV—XIII
* Б.э.т. XII
* Тиглатпаласар I (б.э.т. 1114—1076
* Яҡынса б.э.т. — күскенсе арамейҙарҙың {{comment|ҡыҫылыуы|интервенцияһы}}, сираттағы тарҡалыш. Тиглатпаласар I-ҙең вафатынан һуң ассирийлылар [[Евфрат]]тың көнбайышында ғына нығынып ҡалмаған, хатта уның көнсығышындағы территорияларҙы яулай алған. Артабанғы ассирий батшаларының Вавилония батшалары менән әрһеҙ арамейҙарға ҡаршы бер файҙа ла килтермәгән. Ассирия үҙенең аҫаба ерҙәренә ҡабат ҡыҫырыҡланған, ә уның иҡтисади һәм сәйәси тормошо тулыһынса емерелгән. Б.э.т. XI б. аҙағынан б.э.т. X
=== Яңы Ассирия осоро ===
[[Файл:Map_of_Assyria.png|мини|Ассирия 9-7 бб.]]
Ассирия тарихында яңы осор арамейҙарҙың баҫып инеүенән иҫен йыйғандан һуң башланған. Ассирияның иң юғары үҫеш нөктәһе — б.э.т. VIII—VII быуат. Яңы Ассирия империяһы (б.э.т. 750—620
* Адад-Нирари II (б.э.т. 911—891
* Адад-Нирари III (б.э.т. 810—783
* Б.э.т.
* Тиглатпаласар III (б.э.т. 745—727
* Салманасар V (яҡынса б.э.т. 727—722
* Б.э.т. 671
* Ашшурбанапал (б.э.т. 668—627
* Б.э.т. 630 йй. — быға тиклем союзда торған мидийлыларҙың һөжүме.
* Б.э.т. 609
== Ассирия ғәскәре ==
Тиглатпаласар III (б.э.т. 745—727
Ассирий ғәскәрендә бер төрлө ҡорал ҡабул ителгән. Һалдаттар металл башаҡлы уҡ һәм йәйә, {{comment|һиртмәктәр-боронғо таш атыу ҡоралы|пращтар}}, осо бронзанан яһалған һөңгөләр, ҡылыстар, хәнйәрҙәр, тимер {{comment|суҡмар|палица}}ҙар менән ҡоралланған. Һаҡлағыс ҡоралланыу ҙа камиллаштырылған: торҡаның баштың соңҡаһын һәм яңаҡ өлөштәрен ҡаплаусы аҫылмалары булған; ҡамауҙа ҡатнашҡан һуғышсылар оҙонса бронза пластинкалар һырып тегелгән сүстән эшләнгән оҙон тотош
Кисир төп ғәскәр булып иҫәпләнгән. Кисир тиҫтәләрҙән торған иллеләргә бүленгән. Бер нисә кисир эмука
Ассирий {{comment|пехота|йәйәүле ғәскәре}}һы ауыр һәм еңелгә бүленгән. Ауыр пехота һөңгөләр, ҡылыстар һәм һаҡлағыс ҡорамалдар — панцирҙар, торҡалар һәм ҙур ҡалҡандар менән ҡоралланған. Еңел пехота уҡсыларҙан һәм {{comment|һиртмәкселәрҙән-таш атыусылар|пращниктар}}ҙан торған. Хәрби берәмек ғәҙәттә ике яугирҙан: уҡсынан һәм ҡалҡан йөрөтөүсенән торған.
117 юл:
Шуның менән бергә ауыр ҡораллы хәрби берәмектәр булған. Ассирий пехотаһы ҡалҡанлы ауыр пехота ышығында һуғышҡан уҡсыларҙың тығыҙ рәттәрендә хәрәкәт иткән. {{comment|Йәйәүле ғәскәр|пехота}} дошманға уҡтар, {{comment|дротик|ҡыҫҡа һаплы һөңгө}}тар һәм таштар сөйгән.
Ассирий ғәскәренең мөһим өлөшөн б.э.т. 1100 йылдарҙан файҙаланылған хәрби {{comment|ике тәгәрмәсле арбалар|колесница}}лар тәшкил иткән. Уларға ике-дүрт ат еккәндәр, ә кузовына уҡтар тултырылған һаҙаҡтар нығытылған. Уның экипажы ике һуғышсынан — һөңгө һәм ҡалҡан менән ҡоралланған уҡсынан һәм күсерҙән
Бынан тыш, ассирий ғәскәрендә бөтөнләй яңы ғәскәр төрҙәре яралғыһы — {{comment|атлы ғәскәр|конница}}
Күп һанлы һыбайлылар ассирий ғәскәрендә тәүге тапҡыр
Ассирий ғәскәрҙәрендә ер ҡаҙыу, юл, күпер һәм башҡа төрлө эштәрҙе башҡарыуҙа ҡулланылған инженер ғәскәрҙәре үҫешенә башланғыс һалынған. Ғәскәрҙәр ҡәлғә диуарҙарын емереүҙә ҡулланылған {{comment|таран|төкөтөп атакалау ҡорамалы}}дар һәм катапульталар, ҡамау башнялары һәм штурмлау баҫҡыстары, шулай уҡ һыу аша сығыу саралары — {{comment|муртайҙар|бурдюки}} (ҡайһы бер һуғышсылар йылға аша ошо бурдюктарҙа сыҡҡандар, уларҙан шулай уҡ һалдар һәм йөҙөүсе күперҙәр ҡорғандар) менән ҡоралланған булған.
133 юл:
Космогония, аллалар тураһындағы тәғлимәт кеүек, ихтимал, шулай уҡ байтаҡ үҙгәрештәргә дусар ителгән: донъя тыуҙырыусы тип йә бер хоҙайҙы йә теге хоҙайҙы атағандар. Мәҫәлән, Бэла тураһында ул тәүтормош хаосынан күк һәм ерҙе, {{comment|яҡтыртҡыстар|светила}}ҙы, йәнлектәрҙе, ә ер менән ҡандың ҡатнашмаһынан кешене тыуҙырған тиелә. Мардуктың күтәрелгәненән башлап донъяны ул тыуҙырған тигән миф барлыҡҡа килгән. Вавилонлылар фекеренсә, донъя өс айырым өлкәнән: күктән, ерҙән һәм йәһәннәмдән тора. Донъяны Мардук тыуҙырыуы тураһындағы мифта уның тәүтормош хаос сағылышын кәүҙәләндергән Тиамат алиһә менән көрәше хикәйәләнгән. Ул Тиаматты еңә һәм, яҙмыштың {{comment|изге яҙма төшөрөлгән таҡта|скрижали}}һына эйә булып, уны урталай яра, һәм алиһәнең тәненән ер һәм һауа барлыҡҡа килтергән тиелә.
Теге донъя тормошона ышаныу етерлек сағыу һүрәтләнгән, ләкин шумерҙарҙағы кеүек, бик тә {{comment|төшөнкөлөк|пессимистик}} рухында бирелгән. Үлгәндәр ябылған зиндан ете ҡат диуар мненән уратып алынған;
== Сәнғәт ==
149 юл:
== Ассирия хакимдары ==
Ашшур хаким ''ишшиаккум'' (шумер һүҙе ''энси''ҙе аккадлаштырыу) титулын йөрөткән. Ысынбарлыҡта уның
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
174 юл:
* Virginia Schomp (2005). Mesopotamia Ancient: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians. New York: Pub Scholastic Library. ISBN 0-531-16741-0. OCLC 60341786.
* Spence, Lewis. Myths and Legends of Babylonia and Assyria.
== Башҡорт ғалимдарының хеҙмәттәре ==
* Салават Галлямов. Башкорды от Гильгамеша до Заратуштры. Уфа: РИО РУМНЦ, РБ ISBN 5-295-03513-1
Юл 179 ⟶ 180:
* Салават Галлямов. Башкордский язык и санскрит. М.-СПб, 2003, 308 с.
* Салават Галлямов. Башкордская философия (в 4-х томах). Уфа: Китап, 2005 ISBN 5-295-03698-7
* Салават Галлямов. Древние арии и вечны Курдистан (серия
* Салават Хамидуллин. Бурджаны в истории Евразии. — Уфа: Гилем, 2013<ref>[http://rb21vek.com/clio/757-vyshla-v-svet-monografiya-sihamidullina-burdzhany-v-istorii-evrazii.html «Бурджаны в истории Евразии». Текст рецензии на монографию на сайте «РБ -XXI век»]</ref>
* Салават Хамидуллин. История башкирских родов. Многотомник. (Составитель и редактор). — Уфа: ГУП РБ Уфимский полиграфкомбинат, 2014—2015. (авторҙаш)
|