Урыҫ армияһының Көнсығыш фронты: өлгөләр араһындағы айырма

[[1918 йылдыңйыл]]дың декабрендә А. В. Колчак хәрби командованиеның радикаль үҙгәртеп ҡороуын ғәмәлгә ашырfашыра: оператив идара итеү өсөн адмирал Колчактың Юғары баш командующийы Ставкаһы булдырыла. 1918 йылдың 24 декабрендә фронттар Себер, Көнбайыш һәм [[Ырымбур айырым армияһы|Ырымбур айырым]] армияларына бүленәләр, Ставканың оператив буйһоноуында шулай уҡ Урал айырым армияһы була. Себер һәм Халыҡ армиялары ғәмәлдән сығарыла. Фронттар тағы ла бер аҙ ваҡыт Көнбайыш һәм Көньяҡ — Көнбайыш армиялары тип исемләнәләр, әммә берләшмәләрҙе үҙгәртеп ҡороуҙан һуң (декабрь-январҙәғинуарҙа) Себер (командующийы генерал Р. Гайда) һәм Көнбайыш (командующийы генерал М. В. Ханжин) армияларын, Көньяҡ-Көнбайыш (Урал казак) армияһы һымаҡ, Юғары баш командующийына һәм уның штабына (начальнигы генерал Д. А. Лебедев, унан алда С. Н. Розанов) туранан-тура буйһондоралар.

Ҡыш башланыуы менән Екатеринбург төркөмө (һуңынан Себер армияһы) төньяҡта алып барған хәрби ғәмәлдәрҙә 1918 йылдың 24 декабрендә Урыҫ армияһы Пермь ҡалаһын яулап ала. Ҡыҙылдар өсөн был алыш ҙур юғалтыуҙар менән бәйле була («Пермь фажиғәһе»), әммә үҙәк һәм көньяҡ участкаларҙа ҡыҙылдар Өфөнө[[Өфө|Өфө]]нө (1918 йылдың 31 декабре) һәм Ырымбурҙы[[Ырымбур|Ырымбур]]ҙы (1919 йылдың 22 ғинуары) алалар.

[[1919 йылдыңйыл]]дың март башында [[Урыҫ армияһының Көнсығыш фронты]] көнбайышҡа табан һөжүмен башлай һәм байтаҡ оператив уңыштарға өлгәшә. Айырыуса Көнбайыш армияһы командующийы М. В. Ханжин уңыш ҡаҙана: 13 мартта аҡтар [[Өфө|Өфө]]лә була, ә һуңынан башҡа ҡайһы бер ҡалаларҙы ла алалар; Урыҫ армияһының алдынғы частары [[Волга]] алдына сығалар. 1919 йылдың апрель аҙағында Көнбайыш армияһы һәм Көньяҡ төркөмөндә 45605 штык һәм ҡылысҡа 2486 офицер тура килә. Тотош алғанда, бөтә хәрбиҙәр иҫәбенән алғанда, офицерҙарҙың өлөшө 5 процент ҡына тәшкил иткән. Армия сафтары аша барыһы 35 — 40 мең офицер үтә. Офицер званиеһын Урыҫ армияһының Баш штабы биргән. Урыҫ армияһының Көнсығыш фронты командующийҙары капитан чинына тиклем дәрәжәдәрәжәгә күтәрәкүтәрелә алғандаралған.

1919 йылдың 14 һәм 22 июлендәге бойороҡтарға ярашлы аҡтаҙың көнсығыш фронты өс айырылмаған армияларға бүленә — А. Н. Пепеляев командованиеһы аҫтында 1-се, Н. А. Лохвицкий командованиеһы аҫтында 2-се (элекке Себер армияһы) һәм К. В. Сахаров командованиеһы аҫтында 3-се (элекке Көнбайыш); Ставканың үҙенә П. А. Беловтың Көньяҡ айырым армияһы һәм Урал айырым армияһы, шулай уҡ Семипалатинск районындағы Дала төркөмө, генерал Ионовтың Семиречье ғәскәрҙәре һәм эске партизандарға ҡаршы һуғышҡан фронттар. Көнсығыш фронты армиялары корпустарға (1919 йылдың йәйендә үҙгәреүсән һанлы дивизиялар төркөмдәренә үҙгәртеләләр), дивизияларға (шулай уҡ ике полклы бригадалар) һәм берҙәм нумерациялы Себер һәм Урал ҡалалары исемлеУралисемле полктарға бүленәләр. Корпустарға штурм бригадалары (егерь батальондары), кадр бригадалары һәм башҡа частар бирелә.

Июлдә Урал казактары разъезды ВСЮР ғәскәрҙәре менән осраша. Кавказ армияһы командующийы генерал Врангель һәм уның штабының начальнигы генерал Юзефович Деникинға Екатеринослав — Царицын рубежында нығынырға, Харьков тирәһендә 3 — 4 кавалерия корпусын ҡыҙылдарҙың [[Мәскәү]] йүнәлешендәге тылында хәрәкәт итеү өсөн һәм көнсығышта Урал армияһы менән берләшергә, [[Әстерхан|Әстерхан]]ды баҫып алырға, [[Каспий]] флотилияһына Волгаға инергә мөмкинлек бирергә тәҡдим итәләр. Әммә был килеп сыҡмай һәм, Өфөнө алғандан һуң, ҡыҙылдарҙың Көнсығыш фронты уңышты үҫтерә һәм сентябрҙә Төркөстан менән ил үҙәгенең бәйләнешен тергеҙә.

Тиҙҙән ғәскәрҙәрҙеңғәскәрҙәр` етәкселеrе юғары командующий — хәрби министры генерал М. К. Дитерихсҡа күсә. [[Златоуст]] районында, [[Силәбе]] аҫтында һәм [[Тубыл|Тубыл]]да эре ғәскәри операциялар [[1920 йыл]]дың кышында Көнсығыш армия8sармияһы сигенгән саҡта 2-се һәм 3-се армияларының ҡалдыҡтары Читаға барып сығалар. Щеглов тайгаһында4ытайгаһындағы ваҡиғаларға тиклем 2-се һәм 3-се армияларҙың дөйөм һаны һәм шулай уҡ ҡасаҡтарҙың һаны 100-120 мең кеше тәшкил итә. Урыҫ армияһы КрасноярскийҙыКрасноярскиҙы ҡалдырғанынан һуң көнсығышҡа яҡынса 25 мең кеше генә китә. Дөйөм һаны күпкә ҙурыраҡ булыуына ҡарамаҫтан, Иркутск тирәһендә армияла 5 −6 мең яугир ғына иҫәптә булбула. Байкал аша 26 мең кеше үтеүгә ҡарамаҫтан, Читаға тик 15 мең кеше барып етә.

Байкал аръяғында [[1920 йылдыңйыл]]дың февраль уртаһында генерал Семенов Юғары командующий һәм хөкүмәт башлығы булып китә. Көнсығыш фронтының өс корпусынан 1920 йылдың 20 февралендә Алыҫ Көнсығыш армияһы ойошторола, ул артабан 1920 йылдың ноябрендә Приморьеға күсенә һәм шунда [[1922 йыл]]дың ноябренә тиклем көрәш алып бара.