Бағыр: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Һәҙиә (фекер алышыу | өлөш) |
Һәҙиә (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
14 юл:
{{Красная книга России|2|172}}
'''Бағыр'''<ref> Русско-башкирский словарь сельскохозяйственных терминов (Ф.
</ref> ({{lang-la|Salmo trutta}}, ({{lang-ru| Кумжа}}, ручьевая форель)
== Ҡылыҡһырлама ==
Кәүҙәһенең оҙонлоғо 37 см-ға ҡәҙәр, ян-яҡтан ҡыҫылған. Ареалының сиктәрендә кәүҙәһенең оҙонлоғо 25-55 сантиметр тирәһендә тирбәлә. Уның ғәҙәттәге ауырлығы 300—400 грамм. Йәшәү
Башы өҫкө яҡтан яҫыланған. Төҫө ҡара, ян-яҡтары алтын һымаҡ һары, ҡорһаҡ өлөшөндә күп һанда төрлө төҫтәге тимгелдәр бар. Төҫө мөхитендәге грунтҡа, һыу ятҡылығындағы фонға, миҙгелгә, аҙығына һәм башҡа бик күп факторҙарға бәйләнгән.
Ҡайһы берәүҙәр уны сыбайсыҡ тип тә йөрөтә. Уның һоҡланғыс матурлығын ҡыҙыл, ҡара төртөктәр билдәләй.
Тәңкәһе ваҡ, ҡойроғо ҡара төҫтә, тештәре күп, тигеҙ, күҙе үткер. Йылғаның ҡомороҡтарында, ағас араларына йәшеренә.
==Таралыуы==▼
[[Евразия]], [[Төньяҡ Америка|Төньяк Америка]], [[Африка]]ла тереклек итә, [[Австралия]] һәм [[Яңы Зеландия]]ла климатҡа яраҡлашҡан. ▼
[[Башҡортостан]]дың таулы төбәктәрендә бағры, күберәк [[Белорет районы|Белорет]], [[Ғафури районы|Ғафури]], [[Ишембай районы|Ишембай]], [[Әбйәлил районы|Әбйәлил]], [[Күгәрсен районы|Күгәрсен]] райондарының һыу ятҡылыҡтарында осрай. ▼
▲== Таралыуы ==
[[Белорет районы]]ның [[Наяҙы]], [[Буғанаҡ]] йылғаларында, [[Маҡар (Ишембай районы)|Маҡар]] янындағы Бикәҙе йылғаһында, Бөрйән, Ейәнсура төбәгендә һәм башҡа ерҙәрҙә осраштыра. ▼
▲[[Евразия]], [[Төньяҡ Америка|Төньяк Америка]], [[Африка]]ла тереклек итә, [[Австралия]] һәм [[Яңы Зеландия]]ла климатҡа яраҡлашҡан.
▲[[Башҡортостан]]дың таулы төбәктәрендә бағры, күберәк
▲[[Белорет районы]]ның [[Наяҙы]], [[Буғанаҡ]] йылғаларында, [[Маҡар (Ишембай районы)|Маҡар]] янындағы Бикәҙе йылғаһында, Бөрйән, Ейәнсура төбәгендә һәм башҡа ерҙәрҙә осраштыра.
Әле [[Белорет районы|Белорет]] һәм [[Бөрйән]] төбәгендәге Оло һәм Кесе Бәшәке (Апшаҡ йылғаһы) — бағры балығы резервтары (йәғни тәбиғи байлыҡтар дәүләт тарафынан махсус һаҡлауға алынған урын).▼
▲Әле [[Белорет районы|Белорет]] һәм [[Бөрйән]]
Бағыр резерваттары итеп йәнә түбәндәге урындар алынды: Ғафури төбәгендә, Һыуяҡты йылғаһы (Усман ауылы эргәһендә), Күгәрсен төбәгендә — Оло һәм Кесе Инәк йылғалары. ▼
▲Бағыр резерваттары итеп йәнә түбәндәге урындар алынды: Ғафури төбәгендә, Һыуяҡты йылғаһы (Усман ауылы эргәһендә), Күгәрсен төбәгендә
Бағыр бик тәмле балыҡ. Ул тик беҙҙең республикала ғына түгел, бәлки бөтә донъяла иң ҡиммәтле балыҡтарҙың береһе. Халыҡ уны юҡҡа ғына «батша балығы» тип атамаған.
== Йәшәү рәүеше ==
Бағыр тик һалҡын һәм таҙа һыуҙа ғына йәшәй. Боҙ аҫтында ла һәйбәт ҡышлай ала.
Ул үтә һаҡ. Ауға көндөҙ сыға, 10
Ауға көндөҙ сыға торған йыртҡыс балыҡтарҙан бағры иң яҡшы күреүселәрҙән һанала. Сөсө һыуҙың
Күберәк ултыраҡ тормош алып бара. Алыҫ араларҫа күсеп йөрөмәй. Өлкән балыҡтары көҙгө һәм ҡышҡы ыуылдырыҡ сәсеүҙән һуң шишмәләргә яҡыныраҡ
Яҙғыһын болғансыҡ һыуҙар килеү менән
Өлкән балыҡтар яңғыҙаҡ йәшәүҙе үҙ итә. Йылға тамаҡтарында, шарлауыҡтар тирәһендә, текә ярҙар янындағы урындарҙа урынлашалар.
Ваҡ бағыр балыҡтары һай шаршыларҙа туплана. Көтөүҙәргә берләшеп, бер урындан икенсе урынға күсеп йөрөй. Һыу аҫтындағы үҫентеләр араһында, эре таштар артында, ағым көслө булмаған, ләкин өйөрөлтмәктәр булған урындарға өҫтөнлөк бирәләр.
== Туҡланыуы== ▼
Ваҡ ҡыҫала һымаҡтар, бөжәктәрһең личинкалары, ваҡ моллюскалар,балыҡтар, бөжәктәр, сүмесбаштар, тәлмәрйендәр, һыуҙа йәшәүсе ваҡ имеҙеүселәр менән туҡланалар. ▼
Тамаҡ туйҙырыу мәлдәре иртәнге йәки киске сәғәттәргә тура килә. Был мәлдә һыу өҫтөндә осҡан бөжәктәрҙе эләктереү өсөн һыуҙан ырғып күтәреләләр. ▼
▲Ваҡ ҡыҫала һымаҡтар, бөжәктәрһең личинкалары, ваҡ моллюскалар, балыҡтар, бөжәктәр, сүмесбаштар, тәлмәрйендәр, һыуҙа йәшәүсе ваҡ имеҙеүселәр менән туҡланалар.
▲Тамаҡ туйҙырыу мәлдәре иртәнге йәки киске сәғәттәргә тура килә. Был мәлдә һыу өҫтөндә осҡан бөжәктәрҙе эләктереү өсөн һыуҙан ырғып күтәреләләр.
Ыуылдырыҡтар ҙа яратҡан аҙығы булып тора. Ас мәлдәрендә үҙ ыуылдырыҡтарын (етерлек дәрәжәлә йәшереп ҡуйылмаһа), сәлбәрәләрен дә ашарға мөмкиндәр. Балыҡсылар уларҙы, иң яратҡан аҙығы
Йәшенле ямғырҙар, көслө елдәр һөҙөмтәһендә һыуға бик күп бөжәктәр ҡолағанда, был балыҡтар һыу өҫтөндә йөҙәп байрам итеп алалар. Шуғалыр ҙа, улар һыу ситендә үҫкән үҫемлектәр араһын яраталар.
Эҫе көндәрҙә йылғаларға ҡойған шишмә тамаҡтарына йыйлалар. Бындай урындар булмаһа, өңдәргә инеп йәшенәләр. Бындай шаңҡып ятҡан саҡтарында, балыҡсылар уларҙы яланғас ҡул менән дә тота алалар.
Балыҡтарҙы күпләп аулау, Республиканың көньяҡ-көнсығышында ваҡ йылғалар күпләп ҡороуы
== Үрсеүе ==
Енси етлегеү, үрсеү
Бағырҙың ыуылдырығы эре була (
Личинкалары ҡыш буйына
Сама менән 4 аҙна тирәһе үткәс кенә төйәктәрен ташлап умыртҡаһыҙҙар (зоопланктон, бөжәктәр һ. б. умыртҡаһыҙҙарның личинкалары) менән туҡланыуға күсәләр. Был мәлдә шәп итеп үҫә башлайҙар. Йыл эсендә ун
== Сығанаҡ ==
* [http://www.bashfisher.ru/pages/redbookrb.html Рыбы занесенные в красную книгу Башкирии]
* [http://fb.ru/article/252088/ruchevaya-forel-opisanie-vida-osobennosti-lovli форель ручьевая]
* [http://rybspot.ru/sposoby-lovli/rechnaya-forel форель ручьевая]
== Әҙәбиәт ==
|