Википедия

Ченәкәй: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
ә Ryanag Ченәкәев Төхвәт Ғиззәтулла улы битенең исемен үҙгәртте. Яңы исеме: Ченәкәй
аныҡлаштырыу
1 юл:
{{Персона
|имя = Ченәкәев ТөхвәтЧенәкәй
|изображение =
|ширина = 200px
|описание изображения =
|описание =
|имя при рождении = ЧенәкәевТөхвәтулла Төхвәт Ғиззәтулла улыҒиззәтуллин
|род деятельности = Мөхәррир, уҡытыусы һәм шағир
|дата рождения = 0102.01.1893
|место рождения = [[{{ТУ|Ырымбур өлкәһе]]губернаһы}}, [[ҺарыҡташСиләбе районыөйәҙе]], [[Рәдүт]] (урыҫсаһы Никитино) ауылы<br>хәҙерге [[Силәбе өлкәһе]]нең {{ТУ|Чесма районы}}
|гражданство = {{Флагификация|Российская империя}} →<br /> [[Файл:Флаг башкир.png|22px|border]] [[Бәләкәй Башҡортостан|Башҡортостан]] →<br />{{Флагификация|СССР}}
 
|дата смерти = 1959
|место смерти = {{ВБУ|Үзбәк ССР-ы|Үзбәкстанда}}, Андижан ҡалаһы
|отец =
|мать =
20 юл:
|награды и премии =
}}
'''ЧенәкәевЧенәкәй''' Төхвәт(ысын Ғиззәтуллаисеме улы'''Төхвәтулла (Ғиззәтуллин''', башҡа мәғлүмәттәр буйынса '''Төхвәт Ченәкәй)Ғиззәтулла (1893—1959)улы Ченәкәев'''; 1893—1959) — уҡытыусы, шағир, халыҡ ижады өлгөләрен йыйыусы, 1920 йылда Кесе Башҡортостандың баш ҡалаһы Стәрлетамаҡта сыға башлаған. «Мәғариф эштәре» тигән тәүге педагогик журналдың мөхәррире, (хәҙерге «[[Башҡортостан уҡытыусыһы]]») журналы —- педагогик баҫманыңжурналының беренсе мөхәррире (1920—1924).
 
== Биографияһы ==
Төхвәт Ченәкәй 1893 йылдың 2 ғинуарында [[Ырымбур өлкәһегубернаһы]] [[ҺарыҡташСиләбе районыөйәҙе]] Рәдүт ауылында (урыҫсаһы Никитино) ауылында ярлы крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Сабый саҡта уҡ уның әсәһе вафат була, өс апаһы менән Төхвәт үгәй әсә ҡарамағында үҫә. Атаһы, ярлы игенсе булараҡ, бала-сағаһын тейәп, байҙарға ашлыҡ урып, ауылдан-ауылға йөрөп, ауыр тормош кисерә.
 
Төхвәт Ченәкәй тәүҙә мәҙрәсәлә[[мәҙрәсә]]лә уҡый. Ауыл мәктәбен тамамлағандан һуң, үҫмергә ситкә китеп уҡырға матди хәле мөмкинлек бирмәй. Атаһының бер туған апаһының ире ауылдың бай муллаһы була. Шул мулланың улы Ырымбур [[Ҡарғалыһы мәҙрәсәһе]]ндә уҡып йөрөгәндә Төхвәтте лә үҙе менән алып китә. 1904 йылда Ҡарғалыла тәүге ысул йәдит мәктәбе асыла. Төхвәт Ченәкәй шул мәктәптә уҡый. 1913 йылдан 1946 йылға ҡәҙәр ул [[Ырымбур]], [[Өфө]], [[Ҡазан]], [[Үзбәкстан]] мәктәптәрендә [[Башҡорт теле|башҡорт]], [[Урыҫ теле|урыҫ]] телдәрен, әҙәбиәттәрен, тарих һәм география уҡыта. Заманында ул һәр саҡ алға ынтылған, күренекле педагог булып таныла.
 
Төхвәт Ченәкәйҙең яңы әҙәби формала яҙа башлауы 1910 йылға тура килә. 1910—1914 йылдарҙа яҙылған шиғырҙарының һайланмаһы Ырымбурҙа «Ваҡыт» нәшриәтендә «Һаҡмар буйы» тигән йыйынтыҡ булып баҫыла. Был — шағирҙың тәүге китабы. Артабан уның бер нисә йыйынтығы донъя күрә. Шағир үҙен яңы тормошто йырлаған әҙип итеп күрһәтә.
 
1919 йылдың аҙаҡтарында Башҡортостан Мәғариф Халыҡ Комиссариаты зыялылар даирәһендә билдәлелек алған Төхвәт Ченәкәйҙе Стәрлетамаҡка[[Стәрлетамаҡ]]ка саҡырта. Халыҡ комиссары А. Айҙаров уны йылы ҡаршылай, хәл-әхүәл һәм донъя хәлдәре тураһында һорашҡас, һәйбәт уҡытыусы, мәшһүр шағир булараҡ маҡтап ала, шунан уның алдына ике бурыс ҡуя: беренсеһе —- шағир [[Шәйехзада Бабич]]тың әҙәби мираҫын туплап тәртипкә килтереү, икенсеһе — күптән түгел генә нәшер итергә ниәтләнелгән «Мәғариф эштәре» (хәҙерге «[[Башҡортостан уҡытыусыһы]]») исемле тәүге педагогик журналды сығара башларға әҙерләү, коллектив йыйыу, уның мөхәррире булыу.
 
Төхвәт Ченәкәй ауыр шарттарҙа ҡыҫҡа ғына ваҡыт эсендә мәшһүр шағир Ш. Бабичтың халыҡ араһында таралған, матбуғатта баҫылып сыҡҡан байтаҡ әҫәрҙәрен — бөтәһе 22 шиғырын һәм биографияһын аҡҡа күсереп яҙа, 1920 йылдың көҙөндә Комиссариаттың нәшриәт бүлегенә тапшыра.
43 юл:
Төхвәт Ченәкәй педагогик эшкә бирелә, балалар уҡытыу һәм тәрбиәләү, әҙәби ижад уны ялмап ала.
 
Шәйехзада Бабичтың әҫәрҙәрен йыйыу буйынса ҙур хеҙмәтен иҫәпкә алып, Төхвәт Ченәкәйҙе 1958 йылдың йәйендә [[Башҡортостан Яҙыусылар союзы]] менән [[РФА ӨФҮ ТТӘИ|Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты]] [[Өфө]]гә ҡунаҡҡа саҡыра. Ауырыуына ҡарамаҫтан, Төхвәт Ченәкәй [[Үзбәкстан]]дың [[Алмалыҡ]] ҡалаһынан Өфөгә килеп, Ш. Бабич тураһындағы иҫтәлектәрен тапшыра. Өфө йәмәғәтселегенең оло ихтирам менән, дуҫтарса кабул итеүенә шағир бик шатлана. Күренекле башҡорт яҙыусыһыЯҙыусы [[Сәғит Агиш]] уны редакциянан редакцияға йөрөтөп, журналистар менән таныштыра.
 
== Иҫкәрмәләр ==
Шундай осрашыуҙарҙың береһендә ошо юлдарҙың авторына, Башҡорт дәүләт университеты студентына, ҡатнашырға тура килде. Төхвәт Ченәкәй үҙе, тормош юлы тураһында һөйләне, шиғырҙарын уҡыны. Аҡрын ғына, йомшаҡ тауышлы, йыуантыҡ һәм тәпәш кәүҙәле шағирҙың һыны әле лә күҙ алдында тора. Их, алдан белгән булһам, шунда уның менән нығыраҡ танышыр, һөйләшер инем. 1970 йылда «Башҡортостан уҡытыусыһы» журналының 50 йыллығы айҡанлы миңә, журнал хеҙмәткәренә, Төхвәт Ченәкәй тураһында белешергә, материалдар йыйырға насип булды.
{{иҫкәрмәләр}}
 
== ҺылтанмаларӘҙәбиәт ==
* ''Яйыҡбаев К. Я.''. Мәғрифәтсе мөғәллимдар, күренекле уҡытыусылар һәм мәғариф эшмәкәрҙәре.
 
== Һылтанмалар ==
* {{ЭБЭ2013У|index.php/component/content/article/2-statya/1911-chenekaj|Ченекай|автор=[[Сафуанов Суфиян Ғаяз улы|Сафуанов С. Г.]]}}
 
[[Категория:«Башҡортостан уҡытыусыһы» журналы баш мөхәррирҙәре]]
[[Категория:Башҡорт АССР-ының дәүләт эшмәкәрҙәрешағирҙары]]
[[Категория:Татар шағирҙары]]
[[Категория:Башҡорт фольклорсылары]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Ченәкәй» битенән алынған