Татарстан башҡорттары: өлгөләр араһындағы айырма

Башҡорттар феодаль иҙеүҙең көсәйеүенә, аҫабалыҡ хоҡуҡтарын боҙоуға, динде ҡыҫыуға ҡаршы ҡат-ҡат баш күтәрә. [[Кама]] буйындағы башҡорт халҡының ҙур ихтилалдарының береһе — [[Башҡорт ихтилалы (1662—1664)|<nowiki/>]] [[Башҡорт ихтилалы (1662—1664)|1662—1664 йылдар ихтилалы]].

[[Башҡорт ихтилалы (1681—1684)|1861—1864 йылдарҙағы киләһе башҡорт ихтилалы]]<nowiki/>ның сәбәбе халыҡтың аҫабалыҡ хоҡуҡтарын боҙоу һәм урыҫ булмаған халыҡтарҙы көсләп суҡындыра башлау була. Ихтилал башында [[Сәйет Йәғәфәров|Сәйет Садиир]] тора, халыҡ уны Сәйет батыр тип йөрөтә, ә ихтилал барышында ул ''Сәфәр хан ''тип иғлан ителә. Көнбайыш Башҡортостан, Кама аръяғы һыҙаты районы, ул саҡта колонияға әйләндереү, халҡын суҡындырыу йәһәтенән көслө баҫым аҫтында ҡалған була. 1682 йыл башында баш күтәреүселәр отрядтары Кама аръяғы һыҙатының ҡәлғәләренә ([[Минзәлә]], [[Зәй]], [[Шишмә]] һ.б.) һөжүм итә. Ихтилалды баҫтырыуға ғәскәрҙәр ебәрелә. 1683 йылдың июнь уртаһында Минзәлә эргәһендә кенәз Ю. С. Урусов ҡулы аҫтында хөкүмәт ғәскәрҙәренең ҙур төркөмө туплана. Тиҙҙән улар Минзәлә һәм башҡа ҡәлғәләр тирәһендә тәүәккәл һөжүмгә күсә һәм баш күтәреүселәрҙе ҡыйрата. Ҡан ҡойғос һуғыш һөҙөмтәһендә башҡорттар еңелә һәм тарҡала, ләкин Сәйет Садиир тотолмай, [[Себер даруғаһы|Себер даруғаһындадаруғаһы]]нда көрәшен дауам итә. Ихтилал баҫтырылғас, башҡорттарҙың бер өлөшө, ҡалмыҡтарҙың мәжбүр итеүе арҡаһында, подданствоһын алмаштырырға була һәм ҡалмыҡ тайшыһы Аюки ҡулы аҫтына китә. Уның яғына «ыҡЫҡ һәм ағиҙелАғиҙел башҡорттары, сыуаштарҙың яртыһы ҡатындары һәм балалары менән китә»<ref>[http://kam.ru/history/ermakov/100 История Набережных Челнов В.]</ref>. Ҡырҡ меңле ҡалмыҡ ғәскәренең аяуһыҙлығы башҡорт баш күтәреүселәрен Урыҫ дәүләтенә ҡаршы көрәшен туҡтатырға мәжбүр итә. Батша хөкүмәтенең уның бер ҡасан да мосолмандарҙы ихтыярһыҙлап суҡындырыу тураһында указ сығарғаны булмауы тураһында белдереүе лә бының сәбәптәренең береһе була. Һөҙөмтәлә, батша хөкүмәте мосолмандарҙы көсләп суҡындырыуҙан баш тарта<ref>[http://www.oktb.ru/history/bashkirii/glava1_1.htm/ Первые башкирские восстания.]</ref>.

[[[XVIII быуат]] башында Петр I тарафынан үткәрелгән әүҙем тышҡы сәйәсәт һәм диңгеҙгә сығыу өсөн башланған һуғыштар күп сығымдар талап итә. Бик күп төрлө яңы һалымдар, йыйымдар барлыҡҡа килә. Властарҙың ғәмәлдәре менән риза булмаған башҡорттар йәнә ихтилалға күтәрелә. Ул [[Башҡорт ихтилалы (1704—1711)|1704—1711 йылдарҙағы башҡорт ихтилалы]] булараҡ билдәле.

[[Башҡорт ихтилалдары (1735—1740)|1735—1740 йылдарҙағы башҡорт ихтилалдары]] XVII—XVIII быуаттарҙағы башҡорт ихтилалдарынан иң көслөһө була. Ихтилалдарҙа ҡатнашҡан башҡорттарҙы баҫтырыу һәм язалау өсөн императрица [[Анна Иоанновна]] указы буйынса хөкүмәт тарафынан [[КомиссияБашҡорт башкирскихэштәре делкомиссияһы|Башҡорт эштәре буйынса комиссиякомиссияһы]] ойошторола, штабы [[Минзәлә]] ҡалаһында урынлаша.