Екатеринбург өйәҙе: өлгөләр араһындағы айырма

Был тирәлә түбәләре артыҡ ныҡ бейек булмаған [[Урал тауҙары]], төньяҡтан көньяҡҡа, тупраҡ составында һәм төҙөлөшөндә ҙур ҡатмарлылыҡ, шулай уҡ бындағы минералдар һәм аҫыл таштарҙың байлығын һәм төрлөлөгөн барлыҡҡа килтереп, өйәҙ территорияһы буйлап уҙа. Екатеринбург өйәҙенең алтын рудниктары һәм приискылары борондан данлыҡлы булған. Өйәҙ территорияһында ҙур йылғалар юҡ, ләкин уртаса йылғалар байтаҡ булған: ИсәтИҫәт, Тагил, Нейва, Реян, Пышма, ИсәтИҫәт ҡушылдығы Синара, Тинес (Теча), уның һул ҡушылдыҡтары Ревда һәм Төньяҡ (Северная), уң ҡушылдыҡтары Шайтан һәм Билимбаиха, [[Ҡариҙел]] һ.б.. Күлдәрҙән иң шәбе: [[Өйәлге]] (түңәрәк әйләнәһе оҙонлоғо 64 км), Ирт<font style="background-color: rgb(189, 212, 255);">ә</font>ш (оҙонлоғо 64 км), Кәҫле (түңәрәк әйләнәһе 96 км-ҙан артыҡ), ИсәткүлИҫәткүл (түңәрәк әйләнәһе 21 км), Тәүәт<font style="background-color: rgb(189, 212, 255);">ү</font>й (түңәрәк әйләнәһе 43 км), Балтым. Иң ҙур завод быуалары — Ҡыштым һәм Үрге ИсәтИҫәт. Екатеринбург өйәҙендәге завод ҡасабалары халыҡ һаны буйынса бик күп өйәҙ ҡалаларынан ҡалышмай (мәҫәлән, Берёзовский — 10 189 кеше, Кәҫле (Касли) һәм [[Ҡыштым]] — 9 меңдән артыҡ, Невьянск — 12 355). Күп халыҡ йәшәгән ауылдар ҙа аҙ булмаған (уларҙа 1 - 2 мең һәм унан күберәк кеше йәшәгән).

[[1913 йыл|1913 йылда]]да өйәҙ составында 61 улус булған<ref>{{книга|автор=|заглавие=Адрес-календарь и справочная книжка Пермской губернии на 1913 год|ответственный=|ссылка=http://elib.uraic.ru/handle/123456789/6372|место=Пермь|издательство=Типолитография Губернского правления|год=1912|том=|страниц=|страницы=|isbn=}}</ref>:

* Верх-Исетский — Үрге ИсәтИҫәт заводы,

* Нижне-Исетский — Түбәнге ИсәтИҫәт заводы,

Завод ихтяжы өсөн даими ҡырҡыуға дусар ителһә лә, Екатеринбург өйәҙе [[Урман|урманғаурман]]ға, төп элементы ҡарағай булған ылыҫ урманына, бай. Игенселек үҫеше көсһөҙ булған. Башлыса һоло һәм яҙғы [[Арыш|арыш]] һәм [[Бойҙай|бойҙай]], аҙыраҡ — арпа, [[Борсаҡ|борсаҡ]], [[Етен|етен]], [[Тарма|киндер]] сәскәндәр. [[Бәрәңге|Картуф]] тик йәшелсә баҡсалары культураһы тип һаналған. Көндәлек тормош өсөн генә мал тотҡандар, әйтер кәрәк, халыҡтың бер өлөшө заводтарҙа эшләгәнлектән, аттар байтаҡ булған: 73 мең башҡа яҡын. [[Һыйыр|Һыйыр]] малы - 50 меңдән артыҡ, [[Һарыҡ|һарыҡ]] - 60 меңдән артыҡ [[Сусҡалар|сусҡалар]] һәм [[Кәзә|кәзә]] - бик аҙ ғына.

Кәсепселек (кустарные промыслы), шулар араһында тәгәрмәс туғынлау, һандыҡ, тимерселек эшләнмәләре (изделиелары), итек һәм башмаҡтар тегеү күренекле урын биләгән, халыҡ көнкүрешендә аҙ булһа ла ярҙам-ҡушым булған; бындағы халыҡты тау заводтары мәшғүллек менән тәьмин иткән: 40 [[Алтын|алтын]] һәм платина приискыһы, етештереү (производство) суммаһы 2 1/2 млн. һумға яҡын, 5 млн һумдан артыҡ етештереү суммалы 32 суйын иретеү һәм суйын ҡойоу заводы, 1 ҙур булмаған баҡыр иретеү, бер нисә сөй-ҡаҙаҡ һәм башҡа металл эшләнмәләре (изделиелары) заводы, күп тимерлектәр (200-гә яҡын). Барлыҡ әйләнеш суммаһы 10 млн һумға яҡын һәм 36 мең эшсеһе эшләгән заводтар һаны 800-гә яҡын булған.

[[1892 йыл|1892 йыл]]да өйәҙҙә 8 259 уҡыусы уҡыған 102 мәктәп булған; шуның 1-һе 2-класлы училище, 82 башланғыс, 2 грамоталылыҡ мәктәбе. 9 врач участкаһы, ҡабул итеү пункттары - 30, шуларҙың 10-һы врачтар менән һәм 20 фельдшер пункты. Земствоның килемдәре һәм сығымдары 400 мең һум тирәһе булған; шуның эсенән земство хакимиәте өсөн 30 меңгә яҡын аҡса тотонола: халыҡ мәғарифына 88 мең, дауалау (врачтар) ихтыяжы өсөн 82 меңгә яҡын һум.

[[Категория: Пермь губернаһы өйәҙҙәре]]

[[Категория: Тарихи Башҡортостан]]