Өфө директорияһы: өлгөләр араһындағы айырма

== Ойошторолоуы  һәм функциялары ==

Большевиктарҙан азат ителгән төрлө "демократик "«хөкүмәттәренең"»"территорияларында иң мөһим ролдәрҙе ике хөкүмәт уйнай: Һамарҙағы Ойоштороу йыйылышы ағзалары комитеты Һәм Омсктағы Выҡытлы Себер хөкүмәте. Уларҙың һәр береһенең ҡораллы көстәре була: Комучтың - — Халыҡ армияһы, Себер хөкүмәтенең - — Себер армияһы. 1918 йылдың июнь айында улар араһында башланған берҙәм хакимиәт булдырыу тураһында  һөйләшеүҙәр һуңғы нәтижәгә тик Өфөлә сентябрь йыйылышында килтерҙе. Һөҙөмтәлә 5 кешенән торған берләшкән коллегиаль хөкүмәт —  эсерҙар партияһы лидерҙарының береһе, элекке ваҡытта Ваҡытлы хөкүмәтенең министры Н.  Д.  Авксентьев рәйеслеге аҫтында Директория булдырыла<ref name="Handorin">[http://kolchak.sitecity.ru/stext_1811040141.phtml ''В.'']</ref>.

Бөтә Рәсәй юғары власын ойоштороу тураһында акт<ref name="Уфа">[http://www.scepsis.ru/library/id_2898.html Акт об образовании всероссийской верховной власти, принятый на государственном совещании в Уфе]</ref>  Ваҡытлы Бөтә Рәсәй хөкүмәте "Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышы саҡырылғанға тиклем Бөтә Рәсәй дәүләтендә юғары властың берҙән-бер эйәһе була. Актта  өлкә хөкүмәттәренең  ваҡытлыса  килеп сыҡҡан шарттарҙа  үтәргә тура килгән юғары властың бөтә функцияларын Ваҡытлы Бөтә Рәсәй хөкүмәтенә беренсе талап менән кире ҡайтарылыуы күҙ уңында тотола, тип белдерелә. Шулай итеп, төбәк берекмәләренең суверенитеты юҡҡа сығарыла, уға алмашҡа "«өлкәләрҙең киң автономияһы"» индерелә һәм уның сиктәре тулыһынса  "«Ваҡытлы Бөтә Рәсәй хөкүмәтенең тәрән аҡыллығына" » бәйле була.

Рәсәйҙең милли - — дәүләт ҡоролошо нигеҙҙәре федератив принциптарынан сығып эш ителергә тейеш була: иреккә сыҡҡан Рәсәйҙең ҡоролоуы географик һәм иҡтисади, шулай уҡ этник билдәләре булған айырым өлкәләренең киң автономия хоҡуҡтарын, артабан федератив нигеҙҙә дәүләт ойошмаһын тулы ҡанлы Ойоштороу Йыйылышын булдырып...булдырып…, айырым территория биләмәгән милли аҙсылыҡтар өсөн мәҙәни - — милли үҙбилдәләнешкә хоҡуҡтарын таныуҙа нигеҙләнә..

Армияға ҡарата Актта, сәйәси партияларҙың йоғонтоһонан азат булған, көслө, һуғышҡа һәләтле,  берҙәм Рәсәй армияһын тергеҙеүе кәрәклеге  һәм шул уҡ ваҡытта "«хәрбиләргә сәйәси ойошмалары ярамағанлығы  һәм армияның сәйәсәттән ситләштереүе"»  тураһында әйтелә  .

<blockquote class="">1. Совет власынан Рәсәйҙе азат итеү өсөн көрәш;<br />

2. Рәсәйҙең көсләп тартып алынған, төшөп ҡалған һәм тарҡау өлкәләрҙе ҡайтанан берләштереү;<br />

3. Февраль революцияһынан һуң Рәсәй исеменән һәм уның башҡа өлөштәренән , ғөмүмән, Рәсәй Ваҡытлы Хөкүмәтенән тыш  ниндәй булһа ла власть тарафынан төҙөлгән Брест һәм башҡа халыҡ-ара килешеүҙәрҙе  танымау һәм  Антанта державалары менән килешеүле мөнәсәбәттәрҙе тергеҙеү;<br />

4. Герман коалицияһына ҡаршы һуғышты дауам итеү.<br />

Ваҡытлыса Бөтә Рәсәй хөкүмәте составына биш ағза һәм уларҙың биш урынбаҫары  һайлана   — Директория ағзаларының персональ дублерҙары, уларҙың бер өлөшө Өфөнән байтаҡ ҙур арала була..

==  1918 йылдың ноябрь ваҡиғаларына тиклемге эшмәкәрлеге ==

[[1918 йыл|1918  йылдың]] [[9 октябрь|9 октябрендә]]  Ваҡытлы Бөтә Рәсәй хөкүмәте  һөжүм иткән совет ғәскәрҙәре ҡаланы баҫып алыу хәүефе  арҡаһында Өфөнө ҡалдырып китә  һәм Омскиға күсенә..

[[13 октябрь|13 октябрҙә]]   Омскиға Ҡара диңгеҙ флотының элекке  командующийы вице-адмирал А. В. Колчак  килә, һуңғараҡ ул Ваҡытлы Бөтә Рәсәй хөкүмәте составына инә.

[[4 ноябрь|4 ноябрҙә]]   Ваҡытлы Бөтә Рәсәй хөкүмәте барлыҡ өлкә хөкүмәттәренә береһен дә ҡалдырмай Өлкә хөкүмәттәрен һәм Өлкә Вәкәләтле Учреждениеларын ашығыс рәүештә тарҡатыу талабы  менән һәм идаралыҡ буйынса бөтә вәкәләттәрҙе Бөтә Рәсәй хөкүмәтенә тапшырыу тураһында  мөрәжәғәт итә. Шул уҡ көндә Ваҡытлы Себер хөкүүмәте министрлыҡтары һәм үҙәк идаралыҡтары базаһында Директорияның башҡарма органы булдырыла   — П.  В.  Вологодский етәкселегендәге Бөтә Рәсәй министрҙар Советы.  Бындай дәүләт хакимиәтенең үҙәкләштереүе, иң беренсе нәүбәттә, көрәш йылдарында Бөйөк һәм Берҙәм Рәсәйҙең яңырыуы өсөн  ватандың һуғышсан ҡеүәтен тергеҙеү һәм бөтә Рәсәй масштабында тылды ойоштороу һәм армияны тәьмин итеү өсөн шарттар булдырыу кәрәклеге сәбәпсе була.

1918 йылдың 4 ноябрендә төҙөлгән "«Бөтә Рәсәй"» министрҙар Советы:

Күбеһенсә уң үҙәкле министрҙар Советы сәйәси төҫ буйынса байтаҡҡа "«һул"» Директориянан ҡырҡа айырыла. Уң сәйәси курсты ҡыйыу яҡлаған Совмин эшмәкәрҙәренең лидеры финанстар министры И.  А.  Михайлов була, уға Г.  К.  Гинс, Н.  И.  Петров, Г.  Г.  Тельберг ярҙам күрһәтәләр. Нәҡ ошо төркөм бер генә кеше ҡулына бирелгән хәрби диктатура формаһындағы көслө һәм бер төрлө хакимлыҡты урынлаштырыуҙы маҡсат иткән заговорҙың ядроһы була китә.

 Директорияның абруйы булмай, уның хакимлығыбик бушаҡ һәм көсһөҙ була. Офицерҙар составы күпселек өлөшөндә Директорияға ҡарата дошмандарса мөнәсәбәттә була, сөнки Директорияла улар ерәндергес "керенщина"ның ҡабатланыуын күрәләр. Өҫтәүенә Директорияны даими рәүештә эске ҡапма-ҡаршылыҡтар тарҡата, бының өсөн либераль пресса Директорияны мыҫҡыллап  Крыловтың мәҫәленән аҡҡош, ҡыҫала һәм суртан менән сағыштыра ине.  Директорияның хәрби уңышһыҙлыҡтары ла уның хакимлығының аҙағын яҡынайта ине.

Хөкүмәт абруйы бигерәк тә Директорияның эсер  етәкселегенең үҙенең урындағы партия ойошмаларына төбәлгән инструкция нәшер итеүһенә бәйле булған  ғауға ныҡ ҡаҡшата. Инструкцияла эсерҙар партияһы ағзаларына Ойоштороу йыйылышы ағзалары тирәһендә тупланырға, ҡоралланырға һәм һәр моментта уң көстәргә яуап бирергә әҙер булырға төҡдим ителгән ине. Был тәҡдим эсерҙар үҙ ҡораллы формированиеларын булдырырға тейеш тигән өндәү тип ҡабул ителә. генерал Болдырев Авксентьевтан һәм Зензиновтан аңлатыуҙарын талап итә. Мәсьәләне онотторорға тырышалар, әммә килеп сыҡмай, һәм Директория дошмандары эсерҙарҙы хакимлыҡты тартып алыу өсөн заговор әҙерләүҙә ғәйепләй башлайҙар<ref>''Зырянов П. Н.'' Адмирал Колчак, верховный правитель России / Павел Зырянов. — 4-е изд. — М.: Молодая гвардия, 2012. — 637[3] с.: ил. — ([//ru.wikipedia.org/wiki/Жизнь_замечательных_людей Жизнь замечательных людей: сер. биогр.]; вып. 1356). </ref>.

== Эшмәкәрлектең  туҡтатылыуы ==

Директория үҙенең эшмәкәрлеген 1918 йылдың 17 ноябренән 18 ноябргә ҡараған төндәге ваҡиғалар һөҙөмтәһендә туҡтата. Был төндә Омскта тупланған казак частарының хәрбиҙәр төркөмө тарафынан Директория рәйесе  Н. Д. Авксентьев,  Директория ағзаһы  В. М. Зензинов,  Директория ағзаһы урынбаҫары  А. А. Аргунов, шулай уҡ  эске эштәр министры иптәше, йәшерен хеҙмәте етәксеһе  Е. Ф. Роговский  ҡулға алыналар.  Бөтә ҡулға алынған кешеләр социалист - — революционерҙар Партияһы ағзалары була.

18 ноябрҙең иртәһендә Директорияның ике ағзаһы  — П. В. Вологодский һәм В. А. Виноградов —ҡатнашлағында министрҙар Советы ғәҙәттән тыш ултырышына йыйылған тыуған хәл буйынса фекер алышып,  һәм Директорияны ғәмәлдән сыҡҡан тип таный һәм  хакимлыҡты  бөтә тулылылығында үҙ өҫтөнә алыуы тураһында иҡлан итә. Министрҙар Советы хәрби һәм гражданлыҡ  хакимлығы хәрби һәм йәмәғәтселек даирәләрендә абруй ҡаҙанған бер кеше ҡулдарында тупланырға тейеш тигән  һығымтаға килә.  Юғары хакимлыҡты булдырыу министрҙар Советы ярҙамына таянған бер кешегә ваҡытлыса тапшырыу һәм ошо кешегә "«Юғары хаким"» исемен биреү буйынса  принципиаль ҡарар ҡабул ителә, артабан "«Рәсәйҙә дәүләт хакимлығының ваҡытлы ҡоролошо тураһында Положениеһы"» эшкәртелә һәм ҡабул ителә ("«18 ноябрь конституцияһы"» тип исемләнгән). Положение, атап әйткәндә, Юғары хакимдың һәм министрҙар Советы араһындағы мөнәсәбәттәрҙең тәртибен билдәләй<ref name="правитель">[http://scepsis.ru/library/id_2923.html Положение о временном устройстве государственной власти в России, утверждённое советом министров 18 ноября 1918 г.]</ref>

Совмин ағзаларының йәшерен тауыш биреүе буйынса Юғары хаким вазифаһына вице - — адмирал  А. В. Колчак  һайлана һәм бер үк ваҡытта  званиеһында тулы адмиралға тиклем үрләтелә. Колчак ризалығын белдерә һәм үҙенең беренсе бойороғо менән үҙен Юғары башкомандующий итеп иғлан итә.  Тарихҡа Омск йәки Колчак хөкүмәте  исеме аҫтында ингән яңы хөкүмәт булдырыла. Ул [[1920 йыл|1920 йылдың]] 4 ғинуарына тиклем ғәмәлдә була.

 Ҡулға алынған Директория ағзалары 1918 йылдың 20 ноябрендә  сит илгә ҡыуылалар, уларҙы поездға тейәп, Ҡытайға  сығаралар.

* Временное Всероссийское правительство (23 сентября – — 18 ноября 1918  г.). Сборник документов и материалов / Сост. и науч. ред. В. И.  Шишкин. Новосибирск: Новосибирский государственный университет, 2010. 362 с.

* [http://zaimka.ru/wp-content/uploads/2013/05/zaimka-ru_shishkin-meetings.pdf ''Шишкин В. И.'' Из истории формирования Совета министров Временного Всероссийского правительства (октябрь 1918  г.) // Вестник НГУ. Серия: История, филология. Новосибирск, 2007. Т. 6. Вып. 1 (история). С. 209–217209—217.]

* ''Шишкин В. И.'' Военный и морской министр Временного Всероссийского правительства А. В.  Колчак // Вестник НГУ. Серия: История, филология. Новосибирск, 2008. Т. 7. Вып. 1 (история). С. 54–6554-65.

* ''Шишкин В. И.'' Формирование Совета министров Временного Всероссийского правительства (24 сентября – — 4 ноября 1918  г.) // Известия Омского государственного историко-краеведческого музея. Омск, 2008. №  14. С. 265–284265—284.

* ''Шишкин В. И.'' Губернские (областные) комиссары Временного Сибирского, Временного Всероссийского и Российского правительства, управ¬ляю¬щие губерниями и областями Российского правительства (июнь 1918 – 19191918—1919) // Историческая энциклопедия Сибири. Новоси¬бирск, 2009. Т. 3. С. 676.

* ''Шишкин В. И.'' Отечественная историография Временного Всероссийского правительства // Материалы Всероссийской научной конференции «Сибирское общество в контексте мировой и Российской истории (ХIХ–ХХХIХ-ХХ вв.)», посвященной 200-летию со дня рождения генерал-губернатора Восточной Сибири Н. Н.  Муравьева-Амурского. 1 октября 2009  г. Иркутск, 2010. С. 434–444434—444.