Википедия

Бәйрүт: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
ә clean up using AWB
37 юл:
}}
 
'''Бәйрүт''' ([[Ғәрәп теле|ғәр.]] بيروت&#x200E;بيروت‎ Bayrūt, [[Грек теле|грек.]]<span> </span><span lang="el">Βηρυττός</span> Bērytós,{{Lang-la|Berytus}}, {{Lang-he|ביירות}}ביירות&#x200F;&#x200E;ביירות‏‎ Beirut, арам.&nbsp;בירות Birot, {{Lang-fr|Beyrouth}}, [[Төрөк теле|төрөк.]]<span> </span>Beyrut) — [[Ливан|Ливандың]]дың баш ҡалаһы һәм иң ҙур ҡалаһы. Халҡының һаны 300 меңдән 2 миллион кешегә тиклем һанала. Эш шунда: Бәйрүттә [[1932 йыл|1932]] йылдан бирле халыҡ иҫәбен алыу үткәрелмәгән <ref>[http://www.vokrugsveta.ru/encyclopedia/index.php?title=%D0%91%D0%B5%D0%B9%D1%80%D1%83%D1%82 Бейрут]</ref>. Ярымутрауҙа, Урта диңгеҙ яры буйында урынлашҡан, илдең иң ҙур һәм төп порты. Бәйрүт баш ҡала менән ҡала ситендәге биҫтәләрҙән тора. Тәүге тапҡыр телгә алыныуы Боронғо Мысырҙың Тел-әл-Аварна архивында  һаҡлана, ул беҙҙең эраға тиклем  XV быуатҡа ҡарай. Ҡала шул дәүерҙән бирле һәр саҡ кешеле.
 
Бәйрүттә Ливан хөкүмәте урынлашҡан, ҡала  Ливандың иҡтисадында үҙәк урынды биләй. Күпселек банктар һәм корпорациялар Үҙәк округта, Хамра, Верден урамдарында һәм Әшрәфиәлә урын алған. Ҡала төбәктең мәҙәни үҙәге булып тора, матбуғаты, театрҙары, мәҙәни саралары һәм төнгө клубтары менән билдәле. Ливандағы емерткес граждандар һуғышынан һуң, Бәйрүт нигеҙенән алып реконструкциялана<ref name="autogenerated3">[http://www.macalester.edu/courses/geog61/jmhamilton/reconstruct.html Reconstruction of Beirut], Macalester College</ref><ref name="autogenerated1">[http://www.voanews.com/english/archive/2004-10/2004-10-27-voa47.cfm?CFID=234705748&CFTOKEN=74239565 Lebanon’s Reconstruction: A Work in Progress], VOA News</ref><ref name="autogenerated2">[http://worldviewcities.org/beirut/elipsis.html Beirut: Between Memory and Desire], Worldview</ref>, тарихи үҙәге, пристань районы, пабтар һәм төнгө клубтар районы тергеҙелә, был уға ҡабат туристар ағымын тәьмин итә. 
43 юл:
Бейрут глобаль ҡала булараҡ «Бета» рейтингына эйә<ref><span class="citation">[http://www.diserio.com/gawc-world-cities.html GAWC World Cities - The World's Most Important Cities].&#x20; </span></ref>.
 
2009 йылда Бәйрүт «The New York Times» тарафынан сәфәр ҡылыу өсөн иң яҡшы ҡала булараҡ баһалана <ref name="NYTimes.com"><span class="citation">[http://www.nytimes.com/interactive/2009/01/11/travel/20090111_DESTINATIONS.html The 44 Places to Go in 2009 – Interactive Graphic], ''The New York Times''&nbsp;(11&nbsp;января 2009).&#x20;<small>[http://web.archive.org/web/20090422182843/http://www.nytimes.com/interactive/2009/01/11/travel/20090111_DESTINATIONS.html Архивировано] из первоисточника 22 апреля 2009.</small>&#x20;<small>Проверено 5 мая 2009.</small></span><span class="citation"></span></ref> һәм шул уҡ йылды Lonely Planet  уны донъяның иң йәнле ун ҡалаһы иҫәбенә индерә <ref><span class="citation">[http://www.lonelyplanet.com/lebanon/beirut Beirut Travel Information and Travel Guide&nbsp;— Lebanon].&#x20; </span></ref>. 2010 йылда Американың Mercer  глобаль консалтинг компанияһы үткәргән тикшереү мәғлүмәттәре буйынса, затлы әйберҙәр хаҡтарын, юғары класлы торлаҡ биҫтәләрендәге һәм күңел асыу үҙәктәрендәге хаҡтарҙы сағыштырғанда, Бәйрүт [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштағы]]тағы иң ҡиммәтле ҡалалар араһында 4-се урында тора<ref><span class="citation">[http://www.dailystar.com.lb/Business/Lebanon/2011/Jul-18/Beirut-ranked-4th-most-expensive-Mideast-city.ashx#axzz2OabZIz8Z Beirut ranked 4th most expensive Mideast city &#x7C; Business , Lebanon].&#x20; </span></ref>. Бәйрүт 2010 йылда юғары сифатлы торлаҡты ҡуртымға алыу хаҡтары буйынса «EuroCost International» үткәргән тикшереү һөҙөмтәһе буйынса төбәктә беренсе, донъяла унынсы урынды биләй<ref><span class="citation">[http://www.beirutnightlife.com/news/beirut-no-1-expensive-city-in-the-middle-east/ Beirut No. 1 expensive city in the Middle East « Beirut The Only Way It Should Be, NightLife, Clubbing, Events, DineOut, Concerts, Festivals, Clubs, Pubs, Bars, Hotels, Restaurants, Lifestyle, Music, Fashion].&#x20; </span></ref><ref><span class="citation">[http://www.eurocost.com/en/rent_world_2010.html Worldwide expats rent prices ranking 2010].&#x20; </span></ref>.  MasterCard Индекс Бәйрүттең 2011 йылда  ҡалаға килгән кешеләрҙең сығымдары кимәле буйынса  Яҡын Көнсығышта һәм Африкала икенсе урында булғанын күрһәтә, сығымдарҙың  дөйөм суммаһы 6,5 млрд доллар тәшкил итә<ref name="dailystar.com.lb">[http://www.dailystar.com.lb/Business/Lebanon/2011/Jun-20/Beirut-ranks-second-for-visitor-spending-in-region.ashx#axzz1qrXPMv2b Beirut ranks second for visitor spending in region | Business , Lebanon]. </ref>. Conde Nast Traveler 2012 йылда Бәйрүтте  Яҡын Көнсығыштағы иң матур ҡала тип таба <ref name="Cntraveler.com"><span class="citation">[http://www.cntraveler.com/readers-choice-awards/africa-middle-east/top-5-cities-middle-east#slide=1 Middle East: Top 5 Cities: Readers' Choice Awards : Condé Nast Traveler].&#x20; </span></ref>.
 
Ливан баш ҡалаһында 1959 йылда Урта диңгеҙ уйындары, 1999, 2000, 2012 йылдарҙа ФИБА-ның Азия Чемпиондары Кубогы, 2000 йылда футбол буйынса Азия Кубогы, 2010 йылда ФИБА-ның Азия Кубогы үтә.  Бәйрүт 2009 йылда француз  телле илдәрҙең 6-сы йыл да үтә торған уйындары урыны була. Шулай уҡ Бәйрүттә 1957, 1997, 2015 йылдарҙа Панғәрәп уйындары үткәрелә. 
50 юл:
Бәйрүт беренсе тапҡыр б. э. т.  XV быуатта  «Барут» тигән финики атамаһы менән телгә алына,<ref>[http://www.999beirut.com/about/ History — Beirut], 999Beirut</ref><ref>[http://www.lebanonlinks.com/country/beirut_history_beyrouth.html History of Beirut], Lebanon Links</ref> торама яҡынса б. э. т. XXX быуаттан бирле йәшәп килә<ref><span class="citation">[https://ru.wikisource.org/wiki/ЕЭБЕ/Бейрут,&#x20;город Бейрут, город]&#x20;&#x2F;&#x2F;&#x20;Еврейская энциклопедия Брокгауза и Ефрона.&nbsp;— СПб., 1908—1913.</span></ref><ref>[http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9404E2D9103EF930A15751C0A961958260 Under Beirut’s Rubble, Remnants of 5,000 Years of Civilization], The New York Times</ref><ref>[http://www.lebanonembassyus.org/country_lebanon/history.html Profile of Lebanon: History] Lebanese Embassy of the U.S.</ref>.  Ҡала [[Урта диңгеҙ]] яр буйының урта өлөшөндә хәҙерге [[Ливан]] территорияһында иркен таш моронда нигеҙләнгән.  Ҡаланың атамаһы боронғо Бирот (ҡоҙоҡ) тигән исемдән килеп сыҡҡан, тип фараз ителә. Оҙаҡ ваҡытта Тир, Сидон кеүек ҡеүәтле күршеләренең «күләгәһендә» ҡалып килә, [[Рим империяһы]] дәүерендә генә әһәмиәт яулай башлай һәм хоҡуҡиәт мәктәбе менән дан ҡаҙана. Ошо мәктәптә артабан Европа хоҡуҡ системаһының нигеҙенә ятҡан Юстиниан кодексының төп положениелары эшләнә. 
[[Файл:Beirut_sunset(5).jpg|слева|мини|192x192пкс|Күгәрсен ҡаяһы, Бәйрүт]]
Ҡала борон-борондан төбәктең мәҙәни һәм сауҙа үҙәге булып тора. [[Боронғо Мысыр]] [[Фирғәүен|фирғәүендәрефирғәүен]]дәре беҙҙең эраға тиклем  XVIII—XVII быуаттарҙа уҡ уның порттарын файҙалана; Финикия заманында ҡала донъя сауҙаһында ҙур әһәмиәткә эйә була. 
 
Артабанғы быуаттарҙа Бәйрүт  [[Вавилон|Б]]<nowiki/>абил һәм Ассирия (Ашшур) батшаларына яһаҡ түләп тора, ә  б. э. т.  I быуатта [[Боронғо Рим|римлылар]] тарафынан хәрби колонияға әйләндерелә. Рим Империяһының сәскә атыу осоро ҡалаға бығаса  күрелмәгән күтәрелеш һәм дан килтерә, Бәйрүт Урта диңгеҙ ярында һәм [[Сүриә|Сүриәлә]]лә Рим мәҙәниәте үҙәгенә әүерелә.  
 
Б. э. 635 йылында Бәйрүтте ғәрәптәр баҫып ала һәм Ғәрәп хәлифәлегенә ҡуша.  1100 йылда — тәре йөрөтөүселәр, 1516 йылда төрөктәр тарафынан тартып алына, шунан 1918 йылға тиклем  [[Ғосман империяһы]] составында була<ref>[http://www.druzeheritage.org/dhf/Druze_History.asp Druze History]</ref>.
58 юл:
Был осорҙа ул байтаҡ ваҡыт друздар ҡулында була, бойондороҡһоҙ әмир Фәхретдин  (1595—1634) Бәйрүттә Европа мәҙәниәтен тамырландырырға тырыша. Хыянат һөҙөмтәһендә ҡала 1763 йылда төрөктәргә ҡала.  1768—1774 йылдарҙағы Рус-төрөк һуғышы ваҡытында Бәйрүт ике тапҡыр рус флоты ҡамауына эләгә, был флот Төньяҡ Фәләстин һәм Ливан халҡының төрөк хакимлығына ҡаршы ихтилалы яҡлы була <ref><span class="citation" id="CITEREF.D0.92.D0.AD.D0.A1">[https://ru.wikisource.org/wiki/ВЭ/ВТ/Бейрут Бейрут]&nbsp;//&#x20;Военная энциклопедия&nbsp;: [в 18 т.]&nbsp;/ под ред. В. Ф. Новицкого [и др.].&nbsp;— СПб.&nbsp;; [М.]&nbsp;: Тип. т-ва И. В. Сытина, 1911—1915.</span></ref><ref>[http://www.divetravels.ru/City/Default.aspx?Город=Бейрут Бейрут: информация о городе.]</ref>. 1831—40 йылдарҙа ҡала мысырҙарға буйһона  һәм ул саҡтағы Көнсығышта булған бәрелештәрҙә ҙур әһәмиәткә эйә була. Сүриәлә берләшкән инглиз-австр-төрөк флотының Мөхәммәт Алиға ҡаршы дошмансыл хәрәкәттәре 10—14 сентябрҙә инглиз генералы Стопфорд тарафынан нәҡ Бәйрүтте бомбаға тотоуҙан башлана.  Ҡаланың ҙур өлөшө емертелә, һәм 9 октябрҙә Сөләймән паша союздаштар ғәскәре составында Бәйрүтте ала. 
 
[[1920 йыл|1920]]—[[1943 йыл|1943]] йылдарҙа — Франция мандатындағы Ливандың үҙәге.  [[XX быуат|XX]] быуатта Көнсығыш Урта диңгеҙенең  интеллектуаль, мәҙәни һәм коммерция үҙәгенә әйләнә. 1941 йылдан — бойондороҡһоҙ [[Ливан|Ливан Республикаһының]] баш ҡалаһы. 1975 йылда башланған бөлдөргөс граждандар һуғышы һәм артабанғы оккупация ҡаланы харабаларға ҡалдыра, бигерәк тә Бәйрүттең тарихи үҙәге ҙур зыян күрә. Әлеге мәлгә ҡала үҙәге тергеҙелгән<ref name="autogenerated3">[http://www.macalester.edu/courses/geog61/jmhamilton/reconstruct.html Reconstruction of Beirut], Macalester College</ref><ref name="autogenerated1">[http://www.voanews.com/english/archive/2004-10/2004-10-27-voa47.cfm?CFID=234705748&CFTOKEN=74239565 Lebanon’s Reconstruction: A Work in Progress], VOA News</ref><ref name="autogenerated2">[http://worldviewcities.org/beirut/elipsis.html Beirut: Between Memory and Desire], Worldview</ref>, ҡала архитекторҙары бейек биналарҙан, коммерция комплекстарынан һәм мәҙәни үҙәктәрҙән торған заманса  Бәйрүтте төҙөй.
 
1921 йылдан Бәйрүттә Ливандың Милли китапханаһы эшләй, ул 1979 йылда граждандар һуғышы һөҙөмтәһендә ябыла, 2000 йылдан уның эшмәкәрлеген тергеҙеү буйынса саралар үткәрелә.
87 юл:
Кварталдар секторҙарға бүленә <ref><span class="citation">[http://www.beirut.gov.lb/www.beirut.gov.lb/MCMSEN/Maps+of+Beirut/ Beirut's Official Website].&#x20; </span></ref>.
 
Ливандағы 12 фәләстин ҡасаҡтары лагерының икеһе — Бурж-әл-Барайнәх һәм  Шатила — Бәйрүттең көньяҡ биҫтәләрендә,  Мар Элиас тигән береһе ҡаланың муниципаль сиктәрендә урынлашҡан<ref name="UNRWA"><span class="citation">[http://www.un.org/unrwa/refugees/lebanon.html Lebanon refugee camp profiles].&#x20; </span></ref>.
 
 
 
== Дин ==
Бәйрүт — Ливандың  һәм бөтә Яҡын Көнсығыштың иң [[Космополитизм|космополити]]<nowiki/>к һәм төрлө динле ҡалаларының береһе<ref>[http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9D02EED81331F93AA25751C1A9609C8B63&sec=&spon=&pagewanted=print At Beirut Protest, a Reminder of Religious Diversity], The New York Times. </ref>. Ҡалала мосолман һәм христиан общиналары ҙур. Бәйрүттә туғыҙ төп дини төркөм бар: католик марониттары, грек православныйҙары, әрмән апостолсылары, әрмән католиктары, протестанттар, мосолман сөнниҙәре, [[Шиғыйҙар|мосолман шиғыйҙары]], [[Иудаизм|йәһүдтәр]] һәм друздар.  
 
 2009 йылғы дөйөм һайлауҙа Бәйрүттә тауыш биргән 435,462 кеше түбәндәге дини төркөмдәргә ҡарай (Ливанда һайлау дини нигеҙҙә үтә, шунлыҡтан конфессияны күрһәтеү мотлаҡ һанала):
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Бәйрүт» битенән алынған