Таһиров Нуриәғзәм Таһир улы: өлгөләр араһындағы айырма

| место смерти ={{ МестоСмерти {{|[[СССР]]}}, [[РСФСР]], Соловецк утрауҙары

'''Таһиров Нуриәғзәм Таһир улы''' ([[1888 йыл|1888]]—[[1937 йыл|1937]])  — [[Башҡорт милли хəрəкəте|Башҡорт милли хәрәкәтендә]] әүҙем ҡатнаша, [[Башҡорт Хөкүмәте|  Башҡорт Хөкүмәтенең]]  ағзаһы,  йәмәғәт һәм дәүләт эшмәкәре, юрист, [[Башҡорттар|башҡорт]] тел белгесе.

Нуриәғзәм Таһир улы Таһиров 1888 йылдың 9 ғинуарында Левашово ауыл (Куж)[[Ырымбур губернаһы|, Ырымбур губернаһы]]  [[Силәбе өйәҙе|Силәбе өйәҙенең]] Левашово (Ҡужа)ауылында  (хәҙерге [[Арғаяш районы|Силәбе өлкәһенең Арғаяш районы)]]  тыуған{{Sfn|Ураксин З. Г.|1996|name=autogenerated1}}.

 Урыҫ-башҡорт мәхәллә мәктәбен 1906 йылда тамамлағандан һуң Троицк ҡалаһында  [[Рәсүлиә|"«Рәсүлиә"» мәҙрәсәһендә]]  уҡый башлай,  ә артабан уҡыуын [[Өфө|Өфөлә]]  [[Ғәлиә мәҙрәсәһе|"«Ғәлиә"»]]  [[Ғәлиә мәҙрәсәһе|мәҙрәсәһендә]]   дауам итә.

 1911 йылдан Таһиров Нуриәғзәм Силәбе өйәҙендә   уҡытыусылыҡ итә. Февраль революцияһынан һуң Таһиров  [[Бөтә башҡорт ҡоролтайҙары]]  делегаты була.  II бөтә башҡорт съезынан һуң [[Силәбе]] ҡалаһында  [[Башҡорт Хөкүмәте]]  секретариаты башлығы итеп тәғәйенләнә.

Ойоштороу ҡоролтай үткәрелгә саҡта  [[Кесе Ҡоролтай]]  составына һайлана. Аҙаҡтан   Башҡорт Хөкүмәте ағзаһы булып китә һәм Башҡортостандың административ - — территориаль ҡоролошо менән шөғөлләнә. Таһиров ҡатнашлығы менән [[Дыуан-Ҡошсо кантоны|Дыуан-Ҡошсо]], [[Арғаяш]] һәм  [[Ялан кантоны|Ялан кантондары]] булдырыла.

1918 йылда Башҡорт Хөкүмәте Силәбе ҡалаһына күсенгәндән һуң, Нуриәғзәм Таһиров үҙенең дәүләт эшмәкәрлеген дауам итә. 1918 йылдың 6 июнендә [[Башҡорт (гәзит)|"«Башҡорт"»]]  гәзите уның   редакторлауы  аҫтында сыға.

Нуриәғзәм Таһиров Башҡорт ғәскәренең  ойоштороуында  ҡатнаша. Совет власының Башҡорт Хөкүмәте менән [[Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы|Автономиялы Башҡорт Совет республикаһы]] ойошторолоуы тураһында Килешеүгә ҡул ҡуйғандан һәм [[Башҡорт ғәскәре (1917—1919)|Башҡорт ғәскәренең]] Ҡыҙыл Армия яғына күскәненән һуң Көньяҡ фронтта Башҡорт кавалерия дивизияһы бүлеге комиссары итеп билдәләнә.  1919 йылдың октябрендә дивизия Петроградта Н.  Н.  Юденич аҡ армия ғәскәренән һаҡлау өсөн күсерелә.  ВЦИК рәйесе М.  И.  Калинин шәхси күрһәткән батырлыҡтары өсөн Таһировты  [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хәрби Ҡыҙыл Байраҡ ордены]]  менән бүләкләй<ref>[http://www.book-chel.ru/ind.php?what=card&id=3632 ТАГИРОВ Нуриагзам Тагирович]</ref>

1920 йылдың апрель айында үҙенең  тыуған [[Арғаяш кантоны]]  ревкомы рәйесе итеп тәғәйенләнә.  1920 йылдың июнендә Башҡорт Хөкүмәте ағзалары, шул иҫәптән Нуриәғзәм Таһир улы,  1920 йылдың 19 майында сыҡҡан "«Автономиялы Совет Башҡортостан республикаһының дәүләт ҡоролошо тураһында"» исемле ВЦИК  һәм РСФСР-ҙың халыҡ комиссарҙары советы ҡарарын ҡабул итмәҫлек тип иҫәпләп, протест белдереү йөҙөнән отставкаға китә.

1921 йыл башынан  Нуриәғзәм Таһиров дәүләт һәм йәмғиәт эшмәкәрлегенә ҡабаттан ҡайта һәм  башҡорттарҙың көнкүреше, тарихы, теле һәм мәҙәниәтен өйрәнеү буйынса Башнаркомпрос коллегияһының ағзаһы булып китә  Ул [[башҡорт теле]] буйынса ғилми эштәр авторы була. Таһиров 1926 йылда халыҡ - — йәнле материалдар нигеҙендә төҙөлгән  "Башҡорт теленең һүҙлеге"н  һәм ҡыҫҡаса орфографик һүҙлеген нәшер итә. Шулай уҡ Нуриәғзәм Таһиров башҡорт теленең беренсе грамматикаһының авторҙашы була.

1929 йылдың 12 июлендә  Нуриәғзәм Таһир улы Башҡорт милли хәрәкәтендә әүҙем ҡатнашҡаны өсөн репрессияға эләгә. Тик   Калинин  М. И. ҡыҫылышы ғына уның ғүмерен һаҡлап ҡалды һәм уны  ун йылға концлагергә ебәрәләр.  уның ғүмерен һаҡлап ҡалырға ярҙам итә, уның срогы унһыҙ төҙөп булмай. нәзиров.  Соловецк утрауҙарында яҡынса 8 йыл лагерҙә үткәрә<ref>Тагиров Т. Одна из первых жертв репрессий // Ватандаш = Соотечественник. 1999. № 8. </ref> 1937 йылдан һуң уның яҙмышы билдәһеҙ. 1956 йылдан һуң  Нуриәғзәм Таһировтың исеме1989 йылда  аҡлана.

* "«Батрак"» китабы, 1926.

* " «Аҡһаҡ ишан"» драмаһы.