Красноуфимск өйәҙе: өлгөләр араһындағы айырма

|название=КрасноуфимскийКрасноуфимск өйәҙе

'''Красноуфимский Красноуфимск өйәҙе''' — [[1781 йыл|1781—1923]] йылдарҙа [[Рәсәй империяһы]] һәм РСФСР-ҙағы  [[Пермь губернаһы]]<font style="background-color: rgb(189, 212, 255);">(</font><font style="background-color: rgb(254, 252, 224);">1</font>919—1923  йылдарҙа[[ Екатеринбург]] губернаһы)  составындағы административ-территориаль  берәмек. Өйәҙ ҡалаһы  — Красноуфимск.

КрасноуфимскийКрасноуфимск <fontөйәҙе style="background-color: rgb(189, 212, 255);">өйәҙе </font> майҙаны 24 485 [[Квадрат километр|км²]] (21 514 кв. саҡрым) тәшкил итә.  Уның  территорияһы [[Урал тауҙары|Урал тауҙарының]]ның көнбайыш битләүендә  урынлашҡан һәм ҙур тауҙар, ҡалҡыулыҡ-түбәләр, теҙмәләр менән ҡапланған,  әйтер кәрәк майҙандың күп өлөшө —16 — 16 388 км² (1,5 млн дис.) яҡыны нда башлыса ылыҫ урманы, мәғдәнгә һәм минераль ресурстарға бай.  Иң мөһим йылғалары: өйәҙҙең төньяҡ-көнсығыш өлөшөндә ҡушылдыҡтары Утка һәм Шайтанка менән  Чусовая  йылғаһы, ҡушылдыҡары Тис, [[Иргина]], Соҡсон, Молебка менән Сылва,  ә һуңынан  Боғалыш, Бисерть, Һарына һәм Әртә йылғалары үҙҙәренең һыуын ҡойғ<fontҡойған style="background-color:[[Өфө rgba(254, 252, 224, 0.910289йылға);">ан </font>|Өфө (Ҡариҙел)]]. Өйәҙҙең көньяғы иҫ китмәле ҡара тупраҡҡа бай, унда икмәк уңа.

Өйәҙ Пермь наместничествоһынаместниклығы Пермь өлкәһе составында [[1781 йыл|1781 <font style="background-color: rgb(189, 212, 255);">йылдың </font>27 ғинуарында]] барлыҡҡа килгән. 1796 йылдың 12 декабренән [[Пермь губерн<font style="background-color: rgb(189, 212, 255);">аһыгубернаһы]] </font>составында.

1919  йылда, [[Екатеринбург  губернаһы]] барлыҡҡа килгән саҡта, уның составына ингән. Һуңғараҡ көнсығыш улустар  [[Екатеринбург өйәҙенәөйәҙе]]нә бирелгән.

[[1923 йыл|1923 йылдың 3 ноябрендә]] өйәҙ бөтөрөлгән,  уның территорияһы Урал өлкәһе Кунгур округы составына ингән.

Красноуфимский Красноуфимск өйәҙендә халыҡ һаны: [[Урыҫтар|урыҫтурыҫтар]]<nowiki/>ар  (202 018 кеше),  [[башҡорттар]] (21 809 кеше), [[мариҙар]] (15 345 кеше), [[татарҙар]] (14 753 кеше), [[Типтәрҙәр|типтәрҙтиптәрҙәр]]<nowiki/>әр (3 649 кеше), [[мишәрмишәрҙәр]]<nowiki/>ҙәр (487 кеше), [[удмурттар]]<font style="background-color: rgb(189, 212, 255);"></font> (434 кеше), мансы (389 кеше)<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=1081 Демоскоп Weekly — Приложение.]</ref> бобылдар  (монгол-фин<font style="background-color: rgb(254, 252, 224);"> сығышлы ҡатнаш</font>  халыҡ) тип аталған халыҡ.  Халыҡ һаны  244 310  кеше (шуның 120 040 ир -ат) булған: 225 537 крәҫтиән, 766 мещан, 16 436 хәрби ҡатлам. 9 354  кеше — [[Иҫке тәртип православиеһы|иҫке тәртип православиеһы (старообрядцы]]).

== Административ бүленеш  ==

* ӘчитӘшит — ӘчитӘшит ауылы,

* Верхне-Сергинский — ҮргеЮ Сергинский заводы ауылы,

* Иргинский  — Түбәнге Иргин заводы,

* Молебский  — Молебский заводы ауылы,

* Саранинский  — Түбәнге Саранинский заводы,

* Уткинский — Уткинский заводзаводы ауылы,

* ШайтанскийШайтан — ШайтанскийШайтан заводы ауылы,

* ШемахинскийШәмәхә — ШемахинскийШәмәхә заводы ауылы,

Сәнәғәттең төп төрҙәре игенселек һәм тау эше булған. [[1893 йыл|1893 йыл]] мәғлүмәттәре буйынса культивацияланған үҫемлектәр араһында беренсе урынды: [[арыш]] — 677 км² тирәһе (62 мең дис.), һоло — км²-ҙан ашыу (51 мең дис.) һәм [[бойҙай]] — 246 км²-ға тиклем (22,5 мең дис.) биләй, артабан [[ҡарабойҙай]], арпа — 46 км² (4,5 мең дис.), [[борсаҡ]], [[етен]], [[тарма]], бер аҙ борай, тары һәм яҫмыҡ борсаҡ (чечевица) тора. Сәсеүлектәргә бүленгән ер майҙаны — 1 693 км² тирәһе (155 мең дис.). [[1892 йыл|1892 йыл]]да өйәҙҙә аттар һаны — 67053 баш, эре мөгөҙлө малдар — 68697 баш, [[Һарыҡ]] — 97867 баш, [[сусҡалар]] — 7292 баш, [[кәзә]] — 3613 баш. Суйын ҡойоусы һәм тимер сығарыусы йәки икеһен бергә етештереүсе тау заводтары: иң мөһиме — Үрге һәм Түбәнге Әртә заводтары. Ҡағыҙ һәм ҡатырға заводтары, 2 араҡы ҡыуыусы, 2 быяла заводтары. [[1893 йыл|1893 йыл]]да 507 вағыраҡ завод-фабрика предприятиеһы булған, шул иҫәптән 188 тирмән, 30 күн эшкәртеү заводы, 95 тимерлек, 35 металл изделиелар заводы, 16 кирбес заводтары. Ыҫмала ҡыуыусы, тире иләүсе һәм һарыҡ тиреһенән кейем тегеү заводтары, ярма һыҙырыу һәм май яҙыу заводтары, кейеҙ һәм быйма баҫыу оҫтаханалары ла шулай уҡ байтаҡ (төркөмдә 7 алып 18 саҡлы предприятие).

Өйәҙ буйынса [[1893 йыл|1893 йыл]]дағы земство сығымдары 239 000 һум: 58 590 һум — халыҡ мәғарифына, 41 200 һум — дауалау (врачебное) эшенә. Өйәҙҙә 3 624 уҡыусыһы (ҡыҙҙар ҙа, малайҙар ҙа) булған 61 мәктәп; 5 дауахана, 7 табип, 29 фельдшер.

* {{БЭ2013УБЭ2013|index.php/2component/content/article/8-statya/125686892-krasnoufimsk-krasnoufimskijj-uezde|автор=Шумилов Е. Н.}}