Александр I һәйкәле (Таганрог) — версиялар араһындағы айырма

'''Александр I һәйкәле'''  — 1831 йылда Таганрогта ҡуйылған, скульптор Мартос Иван Петрович һәм архитектор Мельников Авраам Иванович ижад иткән Рәсәй императоры Александр I һәйкәле<ref name="Музей под открытым небом — С. 31-34">''[[Киричек, Маргарита Сергеевна|Киричек М. С.]]'' Музей под открытым небом.  — Таганрог: ИП Стадников, 2010.  — С. 31-34.  — ISBN 978-5-9901455-3-5.</ref>. Таганрог тарихында беренсе һәм Рәсәйҙә 2014 йылдың ноябренә тиклем был батшаға ҡуйылған берҙән-бер һәйкәл<ref name="Музей под открытым небом — С. 31-34" /><ref>''Собств. корр.'' [http://tvzvezda.ru/news/vstrane_i_mire/content/201411201713-wnij.htm Памятник Александру I появился у стен Кремля в Москве] // tvzvezda.ru.  — 2014.  — 20 ноября.</ref>.

Аҡ юлаҡлы һоро граниттан эшләнгән бейек ҙур пьедесталдә императорҙың тулы бронза һыны баҫып тора. Уға биш һикәлтәле баҫҡыс илтә. Александр I, генерал мундиры һәм һалынып төшкән плащ кейгән, борғоланған йыланды ғорур рәүештә аяғы менән иҙә<ref name="Музей под открытым небом — С. 31-34" />. Был уның Наполеонды еңеүен символлаштырған кинәйәле һүҙ. Һул ҡулы менән батша шпага һабын тотоп тора, ә уң ҡулында Рәсәй империяһының ҡанундар йыйынтығы. Уның аяҡ аҫтындағы ҡанатлы фәрештәләр Александр батшаның «фәрештә кеүек» характерын символлаштыра. Скульптура замандаштарын ҙур портрет оҡшашлығы менән таң ҡалдыра.

Һәйкәл пьедесталының алғы йөҙөндә уйып яҙылған яҙыу:

Һәйкәл төҙөү тураһындағы фекер Таганрогта 1825 йылда Александр I вафат булғас тыуа<ref name="По ладоням твоих площадей — С. 60-64">''[[Киричек, Маргарита Сергеевна|Киричек М. С.]]'' По ладоням твоих площадей.  — Таганрог: Лукоморье, 2007.  — С. 60-64.  — ISBN 978-5-902450-13-9.</ref>. Таганроглыларҙың һорауын яңы император [[Николай I|Николай I]] кире ҡаҡмай. Барынан бигерәк, монумент проектын эшләргә художество Академияһы ректоры, данлыҡлы скульптор Мартос Иван Петрович үҙе ризалыҡ бирә<ref name="По ладоням твоих площадей — С. 60-64" />.

1920-се йылдар аҙағында Александр I һәйкәлен һүтеп алып, Александр I һарайы ихатаһына күсерәләр.<ref>''Орлов Г. Н., Найговзин Л. И., Цымбал А. А.'' Памятники архитектуры, истории и культуры Таганрога на старых открытках и фотографиях.  — Таганрог: Лукоморье, 2004.  — С. 64.  — ISBN 5-901565-11-8.</ref>. 1932 йылда Таганрог ҡала советы ҡарары буйынса һәйкәлде Дондағы Ростов ҡалаһына ебәрәләр, унда һәйкәлде «совет сәнәғәте кәрәк-ярағына» тип иретәләр.

1998 йылда, Таганрогтың 300 йыллығына, һәйкәлде яңынан тергеҙергә ҡарар ителә. Проектты коммерция структураһы - — «Российский кредит» банкының Таганрог филиалы, уның идара итеүсеһе Г.  А.  Павленко финанслай. Һәйкәлдең күсермәһе ҡайһы бер үҙгәртеүҙәр менән [[Санкт-Петербург]]та һаҡланып ҡалған һыҙма буйынса эшләнә<ref name="Люци М.">''Люци М.'' [http://www.xn--80aaib3cgnl.su/44-pamyatnik-aleksandru-i.html Памятник Александру I] // Таганрог. Su.  — 2009.  — 30 июля.</ref>. Тергеҙелгән һәйкәл 1998 йылдың 11 сентябрендә тантаналы асыла. Урындағы казактар һәм ҡала администрацияһы ҡатнашлығында ҙур митинг ойошторола. Хәҙерге монумент майҙандың уртаһынан ситкәрәк, торлаҡ йорттарға яҡыныраҡ күсерелгән булып сыға. Бер нисә йылдан һуң бүкәндәрҙәге сынйырҙар тергеҙелә, был һәйкәлгә тулы монументаллек бирә.