Елизавета паркы (Таганрог): өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Таңһылыу (фекер алышыу | өлөш) |
Таңһылыу (фекер алышыу | өлөш) |
||
19 юл:
== Тарихы ==
Елизавета паркын булдырыу тарихы император Александр I менән бәйле, уға Таганрог Карантины районында диңгеҙ күренеше бик оҡшай. Беренсе тапҡыр ул бында 1818 йылдың майында була. 1776 йылда Екатерина II бойороғо буйынса төҙөлгән Азов буйындағы төп Карантинды ҡарағандан һуң, Александр I уны Европала иң яҡшыһы тип атай. Ул осорҙа Петруша моронона яҡын, Качатов һыҙаһы эргәһендә, морондоң көнбайыш өлөшөндә Карантин территорияһы кибеттәре, ҡунаҡханаһы, медицина пункты һәм башҡа хеҙмәттәре булған ҙур булмаған ҡасаба була.
1825 йылда икенсе тапҡыр килгәнендә, баҡса парк сәнғәтен яратыусы Александр I, Таганрогта Карантин эргәһендә яңы баҡса төҙөү өсөн территория ҡарап ҡуя. Император үҙе баҡсаның планын һыҙа. Оҡшаған ерҙә булған ҙур булмаған Карантин баҡсаһы ике тапҡырға киңәйтелә һәм яңы ағастар ултыртыла, баҡсаның майҙаны яҡынса 2,5 га тәшкил итә. Баҡсала ҙур үҙәк аллея һалына, ярлау өҫтөндә тарыраҡ аллея була. Унда сирень үҫә. Тағы ла бер арҡыры аллея баҡса ҡапҡаһынан башланып, ағас эскәмйәләр торған түңәрәк майҙансыҡлы ярлау өҫтөндә тамамлана. Баҡсала төрлө төрҙәге 2 мең тирәһе ағас ултыртыла. Баҡса кәрәк-ярағы һәм уның үҫеше өсөн Александр I ҡалаға 11500 һум аҡса бирергә һәм артабан уны тәрбиәләп тороу өсөн йыл һайын алты мең һум аҡса түләргә бойора. Баҡсаны ҡаҙнаныҡы тип атай башлайҙар, унда бер нисә мең сейә ағасы ултырталар, ә беседкаға илтеүсе төп
[[Файл:Таганрог ҡала баҡсаһының ҡапҡаһы1.jpg|left|thumb|Таганрог, ҡала баҡсаһының ҡапҡаһы, XIX быуаттың икенсе яртыһының почта карточкаһы. Уң яҡта — роликлы конькиҙә шыуыу өсөн скетинг-ринк (1909 й.)|250 px]]
Батша ғаиләһе Карантингә барырға һәм нигеҙ һалынған баҡсаны ҡарап йөрөргә ярата. Александра I Таганрогта вафат булғандан һуң (1825 йылдың 19 ноябрендә) уның тол ҡатыны император ҡатын Елизавета Алексеевна элеккесә Карантинға барып йөрөй. Уның күптән түгел император менән бергә ял иткән ярлау өҫтөндәге эскәмйәлә
1826 йылдың мартында, Таганрогты ҡалдырып киткәндә, Елизавета Алексеевна батша ғаиләһе милке булған Карантин баҡсаһын ҡалаға тапшыра. Шул ваҡытта уҡ, ҡала башлығы А. И. Дунаев тәҡдиме буйынса, баҡса Елизавета паркы тип атала. 1844 йылда ҡала баҡсаһында, ул шулай атала башлай, тут ағасы заводы төҙөйҙәр, ул ҡалала ебәкселек үҫеше нигеҙе булып китә.
1862 йылда урындағы архитектор Трусов махсус рәүештә, Таганрогҡа
1863 йылдың 14 авгусында беседкала Александр II улы, егерме йәшлек вариҫ Николай Александрович ҡатнашҡан тантаналы
[[Файл:Таганрог ҡала баҡсаһының үҙәк аллеяһы 2.jpg|rigth|thumb|Таганрог, ҡала баҡсаһының үҙәк аллеяһы|250 px]]
XIX быуаттың һуңғы өсөнсө өлөшөндә Елизавета баҡсаһы ҡала халҡының яратҡан ял итеү урынына әйләнә, бында үҙенсәлекле курорт зонаһы барлыҡҡа
1906 йылдың революцион рухлы көндәрендә баҡсала эшселәрҙең сығыштары була. 1906 йылдың 10 июлендә киске сәғәт унда ҡала баҡсаһында меңләгән эшселәр төркөмө оркестрҙан «Марсельеза»ны башҡарыуҙы талап итә. Музыканттар ҡурҡыуҙан
1910 йылда В. И. Кулик баҡсала «Яңы хыял» кинотеатры аса, ә 1913 йылда, хәҙер инде хужаһы икенсе булған «Аполло» кинотеатры эшләй.
1910-сы йылдарҙа баҡса ташландыҡ хәлгә килә, баҡсаны тәртиптә тотҡан элекке арендаторҙар эштән
Хәҙерге ваҡытта был ҡаланың авиация предприятиеһы - Г. М. Бериев исемендәге Таганрог авиация фәнни-техник комплексы территорияһы.
|