Аҡ май: өлгөләр араһындағы айырма

'''Аҡ май''' (''Һыйыр майы'') — [[һыйыр]] һөтөнән[[һөт]]өнән, һирәгерәк, башҡа төр эре мөгөҙлө малдың һәм ваҡ малдың һөтөн сепаратта айырыу юлы менән йәки ҡаймаҡты[[ҡаймаҡ]]ты (һөт өҫтөн) яҙып әҙерләнгән ашамлыҡ. Аҡ май составында һөт майы юғары дәрәжәлә  — 50–8250-82,5 % (йышыраҡ  — 78–8278-82,5  %; һары майҙа — 99 % яҡын).

Ҡаймаҡ (һөт өҫтө) менән аҡ майҙың принципиаль айырмаһы май менән һыу нисбәтендә. Аҡ май - — ул шундай эмульсия, унда һыу дисперс фаза, май дисперс мөхит булып тора. Ҡаймаҡта, киреһенсә, май дисперс фаза, ә [[һыу]] — дисперс мөхит булып тора.

Аҡ май айырым ашамлыҡ булып бик ҡулланылмай тиһәк тә дөрөҫтөр. Ғәҙәттә ул башҡа ашамлыҡ менән комбинацияла ҡулланыла (бутербродтар, бутҡа майлау) йәки ҡатмарлыраҡ ашамлыҡтар составына ҡушма өлөш булараҡ ҡулланыла ( ҡамыр, кремдар, аштар). Аҡ майҙа башҡа аҙыҡты ҡурып әҙерләргә була.

Ашамлыҡ булараҡ, аҡ май юғары энергетик ҡиммәткә эйә, калориялы (традицион май — 748  ккал / 100  г), организм тарафынан еңел үҙләштерелә (91 %). Төп физик параметрҙар: иретеү температураһы 32–3532-35 °C, ҡатыу температураһы 15–2415-24 °C, сағыштырма яныу йылылығыудельная 32,7  МДж/кг.

Аҡ май составына һөттә булған аҡһым, углеводтар (кислород һәм водородтан торған тереклек өсөн кәрәкле органик берләшмәләр), ҡайһы бер һыуҙа ирей торған витаминдар, минераль матдәләр һәм һыу (был майһыҙ өлөшө плазма тип атала) бар. Аҡ май составында A витамин Aвитамины (уртаса 0,6 мг%) һәм витамин D витамины (йәйгеһендә 0,002–0002-0,008 мг%, ҡышҡыһында 0,001–0001-0,002 мг%). Йәйге майҙа шулай уҡ каротин (0,17–017-0,56 мг%) бар. Аҡ майҙа токоферолдар (2–52-5 мг%), шулай уҡ транс-май (до 8  мг%) һәм холестерин бар.

[[Файл:Sbivaet maslo.jpg|thumb|Ҡатын май яҙа. Яҡутстан, XIX  б. аҙағы  — XX б. башы]]

Шундай ике тип ҡаймаҡ килтереп сығарыр өсөн уларҙы 85–9085-90 °C температурала пастерирлайҙар. Вологда майын ныҡ юғары температурала пастерирланған (97–9897-98 °C) яңы ҡаймаҡтан эшләйҙәр.

Аҡ майҙан шулай уҡ һары май эшләйҙәр, аҡ майҙы, 75°–80-80° температурала иретеп, төрлө ҡушымсаларҙан таҙартып, унан һөт майын айырыу. Унда 98 % артыҡ май бар, әммә ғәмәлдә биологик актив матдәләр юҡ.

Аҡ майҙы ике метод менән етештерәләр: май эшләгестәрҙә алдан әҙерләнгән 30–4530-45%-лы ҡаймаҡты периодик һәм өҙлөкһөҙ хәрәкәт менән яҙалар һәм юғары дәрәжәлә майлы ҡаймаҡты махсус май эшләгес аппараттарҙа үҙгәртәләр.

ГОСТ-ҡа ярашлы, майҙың сифаты 20-баллы шкала буйынса баһалана. Баһа майҙың тәме һәм еҫе баһаһы (максимум 10  балл), консистенцияһы һәм төрө (5  балл), төҫө (2  балл), төргәкләү (упаковка) һәм маркировка баһаһы (3  балл) суммаһына ҡарап бирелә.

Органолептик күрһәткестәре буйынса майҙы беренсе һәм юғары сортҡа айыралар. Юғары сортҡа дөйөм баһа 17–2017-20 балл (тәме һәм еҫе 8  баллдан кәм булмаҫҡа тейеш). Беренсе сортҡа дөйөм баһа 11–1611-16 балл (тәме һәм еҫе 5  баллдан кәм булмаҫҡа тейеш).

Дөйөм баһаһы 11  баллдан кәм булған май сауҙаға сығарылырға тейеш түгел.

Бөтөн донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы (ВОЗ) 2005 йылда, йөрәк ауырыуҙары ҡурҡынысын кәметеү маҡсатында составында май миҡдары юғары булған аҡ май һәм һөт аҙыҡтарын ҡулланыуҙы кәметергә тигән тәҡдим индергән. Сәләмәт кешегә аҡ майҙың тәүлек нормаһы 10  грамм тәшкил итә. Врачтарҙың көндәлек рационда аҡ майҙы аҙ күләмдә ҡулланыу тәҡдиме аҡ май составында булған һөт майын саманан тыш артыҡ ҡулланыуҙан холестерин кимәле һәм йөрәк-ҡан тамырҙары системаһы ауырыуҙары ҡурҡынысы күтәрелә. Аҡ майҙа холестерин миҡдары  — 200  мг / 100  г тирәһе (мөмкин булған тәүлек нормаһы 300  мг).

* 2008 йылдың 12 июнендәге Федераль закон, №  88-ФЗ «Һөткә һәм һөт продукцияһына техник регламент»<ref>{{cite web|url=http://www.maslorep.ru/index.php/product/kachestvo|title=О качестве|accessdate=2013-02-13|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ERpEyIUP|archivedate=2013-02-15}}</ref>