Колбаса: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
60 юл:
«Колбаса» (иң тәүге «''кълб''-» формаһы) тигән славян һүҙе XII быуаттан билдәле; ул новгород туҙға яҙылған грамотаһында (№ 842)<ref>[http://gramoty.ru/index.php?no=842&act=full&key=bb Новгородская берестяная грамота № 842.]</ref>, колбаса оҙатылған аҙыҡ-түлек теҙмәһе араһында осраған.
 
Фёдор Евгеньевич Корш фекеренсә, колбаса һүҙе {{lang-tr|кul basti}} — «айырым ысул менән әҙерләнгән мал ите» тигән мәғәнә аңлата. Макс Фасмер, славян телдәрендә осраған фонетик варианттарына ҡарағанда, колбаса һүҙен үҙләштереү сығанағы булып төрөк теле тора тигән һығымтаға килгән: сағыштырығыҙ: төрөксә ''külbasty'' («рашперҙа ҡурылған ит, ҡурылған кәтлит»), шуның менән ''-т-'' ''колбасный'' сифатында төшөп ҡалыуы мөмкин. Шулай уҡ, уны әҙерләү ысулынан сығып, ''колбаса'' һүҙе ''кул'' (''qol'', «ҡул») һәм ''басу'' (''-basdı'', «баҫыу») тигән төрөк һүҙбәйләнештәренән килеп сығыуы бик мөмкин<ref>{{книга
|автор = [[Шипова, Елизавета Николаевна|Е. Н. Шипова]] (составитель).
|заглавие = Словарь тюркизмов в русском языке
|место = Алма-Ата
|издательство = Издательство «Наука» Казахской ССР
|год = 1976
|страниц = 444
|страницы = 191
}} <refblockquote>'''колбаса''', ж. кишка, начинённая рубленым мясом. Др.-рус. колбаса (1280  г.) (Срезневский, 1, 1249). «По Коршу, из тур. кul basti 'мясо, приготовленное особым способом'. То же мнение в общем разделяет и Будагов. С другой стороны, Карлович (см. у Бернекера), Mittwoch и другие возводят это к [[Иврит|евр.]] kol basar ('всякая плоть' то есть обрезки). Против тюркского происхождения слова говорит то немаловажное обстоятельство, что ''колбаса'' в нашем понимании тюркам незнакома…» (Дмитриев, 1958, 41). Однако Фасмер, знакомый с этой работой Дмитриева, все же приходит к выводу, что судя по фонетич. вариантам этого слова в слав. языках, «имеются основания думать о заимствовании. Источником мог быть тюрк.: ср. тур. külbasty 'мясо, жаренное на рашпере, жареные котлеты' (Радлов, 2, 1479)… при этом ''-т-'' могло исчезнуть в прил. ''колбасный''» (2, 286). Вполне возможно также, что ''колбаса'' образовано от тюрк. ''кол'' (рука) и ''басу'' (давить), по способу её приготовления.</blockquote></ref>, сөнки колбасаны ҡул менән, тәкә эсәгенә туралған ит (фарш) тултырып, әҙерләгәндәр (ҡарағыҙ: Ҡаҙылыҡ). Венгрҙар ҡаҙылыҡ эшләй белә икән, был ысул уларҙа башҡорттар менән бергә йәшәгән дәүерҙәрҙән һаҡланып ҡалған, тип фекер йөрөтәбеҙ. Һәм атаманың төрөк теленән алынғаны көн кеүек асыҡ.
}} <blockquote>
<ref>'''колбаса''', ж. кишка, начинённая рубленым мясом. Др.-рус. колбаса (1280 г.) (Срезневский, 1, 1249). «По Коршу, из тур. кul basti 'мясо, приготовленное особым способом'. То же мнение в общем разделяет и Будагов. С другой стороны, Карлович (см. у Бернекера), Mittwoch и другие возводят это к [[Иврит|евр.]] kol basar ('всякая плоть' то есть обрезки). Против тюркского происхождения слова говорит то немаловажное обстоятельство, что ''колбаса'' в нашем понимании тюркам незнакома…» (Дмитриев, 1958, 41). Однако Фасмер, знакомый с этой работой Дмитриева, все же приходит к выводу, что судя по фонетич. вариантам этого слова в слав. языках, «имеются основания думать о заимствовании. Источником мог быть тюрк.: ср. тур. külbasty 'мясо, жаренное на рашпере, жареные котлеты' (Радлов, 2, 1479)… при этом ''-т-'' могло исчезнуть в прил. ''колбасный''» (2, 286). Вполне возможно также, что ''колбаса'' образовано от тюрк. ''кол'' (рука) и ''басу'' (давить), по способу её приготовления.</blockquote></ref>, сөнки колбасаны ҡул менән, тәкә эсәгенә туралған ит (фарш) тултырып, әҙерләгәндәр (ҡарағыҙ: Ҡаҙылыҡ). Венгрҙар ҡаҙылыҡ эшләй белә икән, был ысул уларҙа башҡорттар менән бергә йәшәгән дәүерҙәрҙән һаҡланып ҡалған, тип фекер йөрөтәбеҙ. Һәм атаманың төрөк теленән алынғаны көн кеүек асыҡ.
 
Ҡайһы саҡта «колбаса» һүҙе ''kol basar'' тигән йәһүд һүҙенән тигән фекер (уны, йәнәһе, «теләһә ниндәй ит» тип тәржемә итеп була икән), һис шикһеҙ шаяртыу йәиһә халыҡ этимологияһы тип кенә аңлатып була. Колбаса әллә ҡасанғы дәүерҙәрҙән билдәде.
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Колбаса» битенән алынған