Шүлгәнташ: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
67 юл:
== «Рәсемдәр» бүлмәһе ==
Мәмерйәнең[[Мәмерйә]]нең һәр ҡатында үҙенә дымлылыҡ режимы һәм һауа әйләнеше меңәр йылдар буйы, миҙгелгә ҡарамай, тәүлек әйләнәһенә температура үҙгәрмәй, даими тора. Шуға мәмерйәлә боронғо һүрәттәр һаҡланған да инде.
Шүлгәнташ мәмерйәһе [[палеолит]] дәүерендәге [[Тәүтормош йәмғиәте|тәүтормош кешеһе]]нә хас һуңғы солютрей мәҙәниәтенән урта мадлен мәҙәниәте ваҡыты менән тамғаланған петроглифтар, йәғни ҡаялағы һүрәттәре менән билдәле<ref>{{статья|заглавие=Об ископаемых носорогах эласмотериях|автор=Жегалло В.И и др.|ссылка=http://macroevolution.narod.ru/elasm.htm|издание=Новости из Геологического музея им. В. И. Вернадского|номер=9|год=2002|ISSN=1029-7812}}</ref>.
 
Һүрәттәр 1959 йылда ҡурсаулыҡтың[[ҡурсаулыҡ]]тың зоологы А. В. Рюмин тарафынан табылған<ref>А. Д. Столяр. Происхождение изобразительного искусства. — М.: Искусство, 1985. — С. 35.</ref><ref>Э. П. Позднякова, А. В. Лоскутов, Н. Н. Скокова. Башкирский заповедник // Заповедники европейской части РСФСР. II / Под ред. В. В. Соколова, Е. Е. Сыроечковского. — М.: Мысль, 1989. — С. 241.</ref><ref>[http://www.shulgan-tash.ru/cave-shulgan-tash-kapova/ Пещера Шульган-Таш (Капова)]. Официальный сайт государственного природного заповедника «Шульган-Таш»</ref>.
Боронғо һынлы һүрәт сәнғәтен ([[Живопись|живописте]]) өйрәнеүҙә [[СССР Фәндәр Академияһының Археология институты]] ҙур роль уйнаған (бигерәк тә, [[Бадер, Отто Николаевич|О. Н. Бадер]]<ref>Бадер О. Н. ''Каповая пещера-La caverne Kapovaia: Палеолитическая живопись'' М., 1965.</ref> иһәм [[Щелинский, Вячеслав Евгеньевич|В. Е. Щелинский]])<ref>[http://www.shulgan-tash.ru/2009-12-01-08-15-39/2009-12-14-23-27-09 Щелинский В. Е.] Официальный сайт государственного природного заповедника «Шульган-Таш»</ref>). Улар 50 һүрәтте асыҡлаған. Һуңынан һүрәттәрҙе Бөтөн Рәсәй геология институты өйрәнә һәм [[Рус география йәмғиәтенән]] Ю. С. Ляхницкий 173 һүрәт йәки уларҙың реликтын — сағыу таптарын таба.
 
Мәмерйә диуарында [[мамонттар]], [[йылҡы]] (ат) һәм башҡа йәнлек һүрәттәре, антропоморф фигуралар төшөрөлгән. [[Ағас күмере|күмер менән]] төшөрөлгән һирәк һүрәттәр ҙә осрай.
Ғалимдар мәмерйәлә хайуан һүрәттәрен генә түгел, үрге һәм урта ярустарҙа бәләкәй өй (хижина), өсмөйөш, баҫҡыс, ҡыя һыҙыҡ һүрәттәрен таба. Был һүрәттәр 30-40 мең йыл элек, планетала [[Кроманьонец|кроманьонецтар]] йәшәгән дәүерҙә, [[Һуңғы палеолит|һуңғы палеолит]] осоронда төшөрөлгән. Шүлгәнташтың түбәнге ярусында һуңғараҡ, [[Боҙлоҡ периоды|боҙлоҡ периоды]] аҙағында, яһалған һүрәттәр табылған. Уларҙың дәүмәле 44-тән 112 сантиметрға тиклем.
 
Һүрәттәр сифаты төрлө дәрәжәлә ине — күпмелер өлөшө [[кальцит]] һарҡындыһы аҫтында ҡалған, ҡайһылары мәмерйәгә [[ҡурсаулыҡ]] статусы бирелмәҫ элек килгән вандал-туристарҙың автографтары менән ҡапланған, өсөнсөләре стена буйлап ағып торған шыйыҡлыҡ тарафынан йыуылған. Һүрәттәрҙе консервациялау мәсьәләһе хәл ителеү өҫтөндә. Һынлы сәнғәт һүрәттәренең (живопистең[[Живопись|живопист]]ең) яҡшы торошон һаҡлау маҡсатында, 2004 йылдан башлап мәмерйәгә ингән урында экскурсанттарға һүрәттәрҙең натураль дәүмәлендәге күсермәләре тәҡдим ителә. Мәмерйә торошон яҡшыртыу Андоранан килгән реставратор Эудаль Гийаме кәңәштәренә таянып атҡарылды<ref>[http://u7a.ru/articles/society/11854</ref>
 
2012 йылдың февраленән башлап, мәмерйәләге һүрәттәрҙе һаҡлау маҡсатында, һүрәт төшөрөлгән залдар ябылғанлыҡтан һәм уларҙы ирекле ҡарау тыйылғанлыҡтан, фотографтар Александр Марушин һәм Григорий Сухаревҡа, ғилми хеҙмәткәр Ольга Червяцоваға теләгән һәр кемгә мәмерйәгә интерактив инеү мөмкинлеген бирерлек виртуаль фототур ойоштороу заданиеһы бирелә. 2012 йылдың июленән башлап [[ҡурсаулыҡ]] территорияһында «Шүлгәнташ мәмерйәһе» тигән интерактив музей эшләй.
 
Заманса уран-торий тикшеренеүҙәре Шүлгәнташ мәмерйәһендәге һүрәттәрҙең максималь — 36400 йыл, минималь 14500 йыл элек төшөрөлгәнен билдәләне. Был мәғлүмәт сит илдәрҙә сыҡҡан ғилми хеҙмәттәрҙә баҫылды һәм Шүлгәнташ мәмерйәһен [[ЮНЕСКО|ЮНЕСКО-]]ның бөтөн донъя мәҙәни мираҫы исемлегенә индерелер тигән өмөт менән йәшәй башҡорт халҡы<ref>[http://u7a.ru/articles/society/11854 Башкирия: новые исследования «состарили» наскальные рисунки Каповой пещеры в два раза], Киске Өфө, 2016 йыл</ref>.
 
== Галерея ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Шүлгәнташ» битенән алынған