Бендеры: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Айсар (фекер алышыу | өлөш)
ҡалып
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
47 юл:
}}
 
'''Бендеры''' [Бендеры], '''Бендер'''<ref>[https://rosreestr.ru/upload/documenty/doc_7%20Moldaviy13.pdf Официальное название на русском языке согласно позиции Росреестра]</ref> (молд.{{lang-mo|}}/{{lang-ro|Бендер<ref>Молдавский язык на основе кириллической графики — один из трёх государственных языков ПМР</ref> / Bender}}Бендер<ref>Молдавский язык на основе кириллической графики  — один из трёх государственных языков ПМР</ref> / Bender (Бендер), {{Lang-uk|Бенде́ри}}<ref>Украинский язык  — один из трёх государственных языков ПМР</ref> (Бэндэры); фарсынан йылғалағы туҡталыш,{{lang-fa|}} гавань, пристань)    [[Днестр буйы Молдова Республикаһы]] тарафынан танылмаған ҡала, сиктәрендә рәсми сиктәрен [[Молдова|Молдованың]] рәсми биләмәһендә урынлашҡан, [[Днестр]] йылғаһындағы төп порт, Днестр буйы тимер юлының  мөһим тимер юл селтәре. СССР-ҙағы тарихи ҡала (1986)<ref>{{cite news|url=http://freemd.info/news/4123.html|title=Бендеры – исторический город СССР|date=2008-01-17|accessdate=2014-02-20}}</ref>, Хәрби данға лайыҡ ҡала (2012).
 
[[Молдова]] һәм бигерәк тә [[Румыния]]<nowiki/>ла ҡаланың боронғо исеме ҡулланыла  — '''Тигина''' ({{lang-ro|Tighina}}Tighina).
 
Ҡаланың үҙәген, нигеҙҙә, XIX быуат аҙағы  — XX быуат башында төҙөлгән йорттар тәшкил итә, ҡала ситендә заманса  5, 9 ҡатлы һәм иң бейеге  — 14-16 ҡатлы торлаҡ комплекстары урынлашҡан. Ҡалала  тарихи һәм архитектура һәйкәлдәре күп.
 
== Этимология ==
XV быуат уртаһына ҡараған молдова грамоталарында  ''Тягянякяча'', ''Тигина'' атамалары ҡулланыла. Төрлө тарихи документтарҙа Тунгаты, Тунгаль, Тягянякяч, Тягянякячоу, Тягин, Тигинов, Тигичул вариациалары бар. Былар -  бер үк исемдең төрлө тарихи осорҙа төрлө халыҡтарҙа әйтелеше.
 
"«Тигина"» атамаһының килеп сығышы тураһында бер нисә аңлатмаһы бар. Шуларҙың береһе татар литва йәки поляк экспансияһынан ҡасҡан татар кенәзе Тигин булыуы ихтимал. 
 
Икенсеһе, ''славян''аңлатмаһы, ҡала тәңгәлендәге Днестр йылғаһы аша уңайлы кисеүгә бәйле. X быуатта был урынды  славяндарҙың тиверец ҡәбиләһе төйәк иткән.  "«Тянуть"», "«толкать"», "«тункать"» һүҙенән килеп сығыуы ихтимал.
 
 Ҡаланың бөгөнгө атамаһы, йәғни "«Бендеры"», "«Мин теләйем"» төшөнсәһенә бәйле тигән легенда йәшәй. Йәнәһе, был фразаны ҡалаға хужа булырға теләгән төрөк солтаны Сөләймән әйткән.
 
Әүәлерәк "«Бендеры"» атамаһын "«йылға буйындағы нығытма"» тип тәржемәләү яҡлы булғандар. Һуңыраҡ уны фарсы теленән  "«гавань"», "«порт"» йәки "«йылға буйында туҡталыш"» ({{lang-fa|بندر}}بندر{{lang-fa|بندر}}) һүҙенән килеп сығыуына бәйләйҙәр. [[Иран|Иранда]] да "«бендер"» һүҙенә бәйле күп урындар бар. Улар араһында Бендер-Аббас һәм Бендер-Энзели. Былар барыһы ла порт-ҡалалар.
 
"«Бендеры"» атамаһы рәсми рәүештә 1541 йылда раҫлана. Октябрь революцияһына тиклем ҡала думаһы уны Тигин тип үҙгәртергә ҡарар итә. Әммә Бессарабия губернияһы етәкселеге уны раҫламай<ref>{{книга|автор=Лобанов Е. А.|заглавие=Бендеры. Страницы истории. 1408—1812|место=Бендеры|издательство=Полиграфист|год=2003|страницы=22|страниц=272}}</ref>.
 
1919 йылда Бессарабия Румынияға ҡушылғас, Бендеры атамаһы Тигинға үҙгәртелә. Шулай ҙа урындағы халыҡ элеккесә атап йөрөтә. 1940 йылда Бессарабия  СССР-ға ингәс, ҡалаға тәүге атамаһы ҡайтарыла. Совет осоронда уны төрлөсә үҙгәртеү тәҡдиме була, мәҫәлән,  Ткаченко, Днестровск һ.б.
 
== Сығанаҡтар ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Бендеры» битенән алынған