Википедия

Шарап: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Айсар (фекер алышыу | өлөш)
100 548 төҙәтеү
→‎Әҙәбиәт: аныҡлаштырыу
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
[[Файл:Red_and_white_wine_12-2015.jpg|мини|Ҡыҙыл һәм  аҡ шарап]]
'''Шарап, аҡ араҡы, вино''' ({{lang-la|vinum}})  — [[йөҙөм]] һутын әсетеп әҙерләнгән алкоголле эсемлек (ҡатылығы: тәбиғи шарап — 9—16 9–16 % күләме, спирт ҡушылғандары — 16—22 16–22 % күләме), ҡатылығын арттырыу өсөн ҡайһы саҡта спирт ҡушалар. Шараптарҙы өйрәнеүсе фән  — энология тип атала.
 
== Шараптарҙы классификациялаү  ==
Ғәҙәттә шараптарҙы ферментланған виноград һутынан етештерәләр.
 
Башҡа төрлө еләк-емештән, үләндәрҙән, ашлыҡтан эшләнгән иҫерткес эсемлектәр (емеш-еләк шарабы, төнәтмә, виски, бренди, ром) вино тип аталмай .
 
Ҡулланыуы буйынса шараптар ''аш шарабына'' (аш-һыуға ҡушылма) һәм ''десерт шарабына'' бүленә.
 
=== Төҫө һәм сифаты ===
Шарап етештереүҙә күп төрлө виноград сорты ҡулланалар. Дөйөм алғанда виноград сорттарын ҡара (йыш ҡына ҡыҙыл тип тә әйтәлерәйтәлёр) һәм аҡ төҫкә бүләләр. Төҫөнә ҡарап шараптар ''аҡ, алһыу, ҡыҙыл'' төҫтә була. Аҡ шараптар асыҡ һары төҫтән гәрәбә төҫөнә тиклем булыуы мөмкин. Алһыу һәм ҡыҙыл шараптар ''ҡыҙыл яҡут (рубин)'' төҫөнән '' гранат төҫөнә'' тиклем булаларбула.''  ''Ваҡыт үтеү менән аҡ шараптар ҡуйыраҡ төҫкә инә, ҡыҙыл шараптар төҫө бер аҙ асыҡлана башлай. Был буяусы матдәнең төбөнә ултырыуы менән аңлатыла.
 
Шешәләргә ҡойолған шарап тәбәндә 6-8 йылдан һуң ултырма барлыҡҡа килә башлай. Шарап төбөндәге ултырма шарап тәмен үҙгәртмәй. Яҡша сифатлы (марочное вино) шараптың төбөнә ултырма 4 йыл үткәс ултыра башлай. Был шараптың яҡшы сифатлы булыуын раҫлаусы күрһәткес булып тора. Ултырманы айырыу өсөн шарапты графинға (декантерға) ҡоялар, ултырма шешә төбөндә ҡала. Ултырманы айырып алыуҙы еңеләйтеү өсөн шарап шешәләрен текә "«яуырынлы"» итеп эшләйҙәр. Ултырманы айырыу процессы ''декантация'' тип атала.
 
Сифаты һәм ваҡыты буйынса классификация:
* йәш шарап;
* оҙаҡ һаҡланмаған;
* оҙаҡ һаҡланған;
* яҡшы сифатлы (марочныемарочное) (шарап етештереүсе билдәле бер районда, билдәребилдәле бер сорттан, билдәле ысул буйынса етештерелгән);
* коллекцион шараптар (тиҫтәләгән, хатта йөҙҙәрсә йыл һаҡланған шараптар).
 
=== Спирт һәм шәкәр миҡдары ===
[[Файл:William-Adolphe_Bouguereau_(1825-1905)_-_Bacchante_(1894).jpg|мини|Вильям Угро, "«Вакханка"» (1894)]]
Рәсәй стандартына ярашлы, этил спирты һәм шәкәр миҡдары буйынса шараптар түбәндәгесә бүленә:
* Аш шарабы (йәки тәбиғи):
** Ҡоро шарап  — виноград һутындағы шәкәр тулыһынса әсеп бөткән  (спирт  — 8,5—15 5–15 % күләмкүләмдә, сахар шәкәр —  4 г/л). ШәкәрШәкәре әсеп бөткән шарапты ҡоро шарап тип әйтәләр.<ref>[http://www.koriolan.org.ua/?p=2658 Сайт «Галерея фактов»]</ref>.
** Ярым ҡоро (спирт  — 8,5—15  % күләм, шәкәр  — 4-18 г/л)
** Ярым татлы (спирт  — 8,5—15  % күләм, шәкәр  — 18-45 г/л)
** Татлы (спирт  — 8,5—15  % күләм, шәкәр  — кәмендә 45 г/л)
* Махсус (йәғни спирт ҡушылған):
** Ҡаты (спирт  — 17-21  % күләм., шәкәр  — 30-120 г/л)
** Татлы (спирт  — 14-20  % күләм., шәкәр  — 150 г/л)
** Ярым десерт (спирт  — 14-16  % күләм, шәкәр  — 50-120 г/л)
** Десерт  (спирт  — 15-17  % күләм, шәкәр  — 160-200160—200 г/л)
** Ликер  (спирт  — 12-16  % күләм., шәкәр  — 210-300210—300 г/л)
* Хуш еҫле (спирт  — 16-18  % күләм., шәкәр  — 6-16  %)
* Бызылдап торған шарап  — әсегән ваҡытта углекислый газ менән туйындарылған шарап. Иң билдәле бызылдап тоған шарап - — шампань шарабы, Францияның[[Франция]]ның Шампань провинцияһы технологияһы буйынсе етештерелә.
** "«Бют"» ҡына етештерә-кюй (спирт  — 9-13  % күләм., шәкәр  — 0 г/л)
** Экстракт (спирт  — 9-13  % күләм., шәкәр  — 3-6 г/л)
** Брют (спирт  — 9-13  % күләм., шәкәр  — 15 г/л)
 
== Шарап етештереү ==
45 юл:
=== Производство технологияһы ===
; Сульфит ҡулланыу
Саманан тыш артыҡ әсеү процессын туҡтатыу өсөн күп кенә шарап сорттарына '' көкөрт диоксиды  — сульфит''  ҡушалар. Сульфит  артыҡ әсеү һәм миктоорганизмдарҙыңмикроорганизмдарҙың күпләп үҫешен туҡтатыу өсөн  хәүефһеҙ антисептик сифатында ҡулланыла.
 
=== Вино етештереү географияһы ===
[[Йөҙөм (мәғәнәләр)|Йөҙөм]] бик күп илдәрҙә үҫә, шуҡашуға күрә шарап та барлыҡ [[Евразия]] ([[Франция]], Италия һәм Испания) илдәрендә; [[Төньяҡ Америка|Төньяҡ]] һәм [[Көньяҡ Америка]]; [[Африка]] ([[КАР]]), [[Австралия]] һәм [[Яңы Зеландия]] илдәрендә етештерелә. [[Франция]] шарап етештереү эталоны булып тора.
{| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;"
|+Илдәр буйынса шарап етештереү, 2005 йыл.
! Урыны
! Ил<br />
<br />
!Етештереү<br />
күләме<br />
<small>(тонна)</small>
|-
| 1
| [[Файл:Flag_of_France.svg|22x22пкс]]{{flagicon|France}} Франция
| 5,329,449
|-
| 2
| [[Файл:Flag_of_Italy.svg|22x22пкс]]{{flagicon|Italy}} Италия
| 5,056,648
|-
| 3
| [[Файл:Flag_of_Spain.svg|22x22пкс]]{{flagicon|Spain}} Испания
| 3,934,140
|-
| 4
| [[Файл:Flag_of_the_United_States.svg|22x22пкс]]{{flagicon|the United States}} АҠШ
| 2,232,000
|-
| 5
| [[Файл:Flag_of_Argentina.svg|22x22пкс]]{{flagicon|Argentina}} Аргентина
| 1,564,000
|-
| 6
| [[Файл:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg|22x22пкс]]{{flagicon|China}} Ҡытай
| 1,300,000
|-
| 7
| [[Файл:Flag_of_Australia.svg|22x22пкс]]{{flagicon|Australia}} Австралия
| 1,274,000
|-
| 8
| [[Файл:Flag_of_South_Africa.svg|22x22пкс]]{{flagicon|South Africa}} ЮАР
| 1,157,895
|-
| 9
| [[Файл:Flag_of_Germany.svg|22x22пкс]]{{flagicon|Germany}} Германия
| 1,014,700
|-
| 10
| [[Файл:Flag_of_Chile.svg|22x22пкс]]{{flagicon|Chile}} Чили
| 788,551
|-
| 11
| [[Файл:Flag_of_Portugal.svg|22x22пкс]]{{flagicon|Portugal}} Португалия
| 576,500
|-
| colspan="3" |<br />
|}
[[Файл:Сан_Джиминьяно._Италия.JPG|справа|мини|400x400пкс|Шарап кәштәһе  Сан-Джинн.]]
 
== Шарап эсеү мәҙәниәте ==
 
=== Шарап  этикеты ===
Шарап этикеты  —  тейешле бер ризыҡҡа шарап тәҡдим итеү һәм өҫтәлде биҙәү ҡағиҙәләре.
* Аш алдынан манера, хирес, вермут шараптары тәҡдим ителә.
* Аҡ шарап һалҡын ҡабымлыҡтар, еңел итле һәм балыҡ аштары менән тиҡдим ителә.
* Тәбиғи, ҡоро, ярым ҡоро һәм ярым татлы шараптар йәшелсә аштары менән тәҡдим ителә;
* Ҡыҙыл ҡоро шарап ит, шашлык, былау, буженина  менән бирелә;
* Шарапты эсер алдынан хуш еҫен еҫкәп һоҡланырға кәрәк;
* Шарапты һыу кеүек эсергә ярамай. Әҙ генә йотомлап тел өҫтәндә тәм рецептарҙарырецепторҙары тәмен һиҙгәнсе тоторға кәрәк;
* Шараптың һәр сортының тәҡдим итеү температураһы бар: ҡыҙыл шарап бүлмә температураһында (18-20 градус), еңел шараптар  — 14—1614–16 градусҡа һыуытып; еңел аҡ шараптар  — 12—1412–14 градус тирәһенә һыуытып бирелә; шампан шарабын  6—76–7 градустан түбән һауытырға тәҡдим ителмәй.
 
=== Бокал һайлау ===
124 юл:
 
=== Шешәне асыу ===
Оҙаҡ һаҡланған шарап иғтибарлыраҡ эш итеүҙе талап итә. Бөкөнө асыу өсөн быраулы  ''штопор'' кәрәк. Ҡағиҙә булараҡ, бөкөнө үтә тишергә ярамай. 
Аҡ шарапты ҡулланыр алдынан ғына асырға тәҡдим ителә.
Ҡыҙыл шарапты, кислород менән байыҡһын өсөн, ҡулланыр алдынан 30-40 минут элегерәк асып ҡуйырға тәҡдим ителә.
 
== Шараптың зарары ==
Барлыҡ алкоголле эсемлектәрҙең нигеҙендә этанол булыуын хәтерҙән сығарарғасығарырға ярамай. Организмға эләккән миҡдарына, концентрацияһына, юлына ҡарап наркотик һәм токсикологик тәьҫир итә<ref>[http://www.nncn.ru/index.php?id=30 Федеральное государственное учреждение Национальный Научный Центр Наркологии Росздрава. Механизмы токсического действия этанола] (недоступная ссылка&nbsp; с 22-05-2013 (1328&nbsp; дня)&nbsp; — [//web.archive.org/web/*/http://www.nncn.ru/index.php?id=30 ''история''],&nbsp; [//web.archive.org/web/20121019/http://www.nncn.ru/index.php?id=30 ''копия''])
[[Категория:Википедия:Статьи с нерабочими ссылками с май 2013]]</ref>. Наркотик тәьҫир бөйлән, ауыртыуҙы һиҙмәү<ref>[http://www.who.int/substance_abuse/terminology/who_lexicon/en/ Lexicon of alcohol and drug terms published by the World Health Organization]</ref>, үҙәк нерв системаһын ҡаҡшатыу<ref>[http://bse.sci-lib.com/article127327.html Этиловый спирт в Большой Советской Энциклопедии]</ref>, алкоголле ҡуҙғау, алкоголгә күнегеү<ref>Под ред. Морозова Г. В., Рожнова В. Е., Бабаяна Э. А. Алкоголизм. — Москва: Медицина, 1983. — С. 161—162. — 432 с. — 80 000 экз.</ref> кеүек күрештәргә килтерә.
 
Бырлыҡ тикшеренеүсәләртикшеренеүселәр ҙә шарапты зарарлы тип иҫәпләмәй. Гарвард медицина мәктәбе ғалимдары,  көнөнә ике бокал шарап ҡулланыу файҙалы тип иҫбатлай. Шарап составындағы ''ресвератрол'' тигән матдә артыҡ ауырлыҡты кәметә,майҙа майҙы яндыра тип иҫәпләй гарвард ғалимдары.
 
=== Ҡөрьәндә ===
{{начало цитаты}}90. Эй һеҙ, иман килтергән кешеләр! Хәмер, отош уйыны, һындар, уҡтар [отош уйыны өсөн]  — шайтан эшенән булған шаҡшылыҡтар. Уларҙан һаҡланығыҙ, моғайын, һеҙ бәхетле булырһығыҙ!{{конец цитаты|источник=Ҡөрьән, 56:19}}
{{начало цитаты}}91. Хәмер һәм отош уйыны менән шайтан һеҙҙең арағыҙға дошманлыҡ һәм нәфрәт һалырға теләй, һеҙҙе Алланы иҫкә алыузан һәм намаҙ уҡыуҙан тайҙырырға теләй. Тыйылырһығыҙмы һеҙ?{{конец цитаты|источник=Ҡөрьән, 5: 90,91 ӘЛ-МАИДӘ (АШ ТАБЫНЫ) СҮРӘҺЕ}}
 
== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания|2}}
 
== Әҙәбиәт ==
* ''Род Филлипс''. [http://ec-dejavu.net/w/Wine.html История вина.] М.: Эксмо, 2004.
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Шарап» битенән алынған