Башҡорт аш-һыуы: өлгөләр араһындағы айырма

Күсмә тормош рәүеше оҙаҡ һаҡларға яраҡлы аҙыҡтарҙың киң рәтен формалаштырыуға килтергән. Башҡорт милли аштарының төп массаһын бешерелгән, киптерелгән һәм ҡаҡланған йылҡы ите, ҡуй ите, һөт продуктыларыпродукттары, киптерелгән еләк, киптерелгән бөртөклөләр, [[башҡорт балы]] тәшкил иткән. Был ашамлыҡтарҙың миҫалы булып ҡаҙы-ҡарта ҡаҙы (йылҡы колбасаһы), баҫтырма (ҡаҡланған ит) (вяленое мясо) тә, шулай уҡ (ҡаҡ), ҡымыҙ, сейәле hары май (вишня в топленом масле), муйыл майы (черемуховое масло), ҡорот (ҡоро ҡорот), эремсек һәм айран тора — был ашамлыҡтарҙың бөтөнөһө лә йәйге эҫелә лә сағыштырмаса яҡшы һаҡлана һәм уларҙы юлға алыуы уңайлы. Ҡымыҙ тап юлда әҙерләнә тип иҫәпләнә — бейә һөтө һалынған һауыт эйәргә бәйләнгән һәм һабала көнө буйына сайҡалып йөрөтөлгән.

Башҡорттарҙа киң таралған (популяр) һүҙбәйләнеш бар  — «[[сәй]] эсеү». Ошо һүҙҙәр бәлеш (баландан, кишерҙән, йомортҡа менән һуғандан), йыуаса, бешерелгән ит, ҡаҙылыҡ (колбаса), муйыл майы бәрәмәсе (ватрушка), ҡаймаҡ, ҡайнатма (варенье) менән, баллап, хужабикәнең ниндәй тәмлекәсе бар, шулар менән сәй эсергә саҡырыуҙы аңлата. «Сәй эсеү» башҡорттарҙа «еңелсә тамаҡ ялғау»ҙы аңлата  — һис шикһеҙ, бындай «сәй» туҡлыҡлылығы буйынса иртәнге ашты ла, төшкө ашты ла алмаштыра ала. Әгәр Башҡортостанда кемдер, иртәнән тик сәй генә эстем ти икән, тимәк, ул тейешенсә (туйырлыҡ) ашап алған.

Башҡорттар сәйҙе гел һөт менән эсәләр: ҡунаҡтарҙан һөт һалырға кәрәк-кәрәкмәгәнлеген дә һорап тормай, сәйҙәренә һөт һалып һыйлайҙар. Сәйгә һөт өҫтәү традицияһы шул тиклем күптәнге, хатта ҡайһы бер региондарҙа, һөттө, сәйҙе яһар алдынанмы әллә һуңынан һалыу дөрөҫмө,тигән бәхәстәр килеп сыҡҡылай. Ҡайһы бер кешеләр сәйгә һөттө аҙ ғына тамыҙыу яҡлы,ә бәғзе кешеләр сәйҙе ағартҡансы һөт һалып эсәләр.

[[Башҡорт балы]] үҙенең тәм сифаты менән билдәле һәм башҡорттар уның менән хаҡлы ғорурлана. Бер сәй табынын да башҡорт балынан башҡа күҙ алдына килтереп булмай, ә яңы ағыҙылған ауыл ҡаймағы яғылған икмәк (бутерброд)  — башҡорт милли аш-һыуы өлгөләренең береһе. Башҡорт кешеһе өсөн, үҙе тотҡан умартананмы, әллә туған-тыумасаһы умарталығынанмы алынған, ысын башҡорт балына эйә булыу (бөрйән бал ҡорто) намыҫ эше булып һанала.

== Ҡымыҙ ==

Байрамдарҙа башҡорттар айырым бер төрлө ашамлыҡтар әҙерләй (особенные): [[бишбармаҡ]], [[бауырһаҡ]], [[сәк-сәк]], [[бәлеш,]] [[ғөбәҙиә]] һәм башҡалар. Сәк-сәк, бауырһаҡ теләһә ниндәй байрам өҫтәленең мотлаҡ биҙәге тип һанала. Байрам табынында һәр ҡунаҡҡа өлөш – — кейек йәнлек киҫәге (ҡуй-һарыҡ, ҡаҙ ите һ.б.) биреү ҡабул ителгән.

Башҡорттарҙа айырым осраҡтарҙа ғына әҙерләнгән күп төрлө байрам аштары бар: кейәу билмәне  — туй табынына кейәү егетенә арнап эшләнгән ваҡлығы менән айырылып торған билмәндәр, килен туҡмасы  — килен туҡмасы, ни тиклем айырыуса нәҙек һәм ыуылып тора, шул дәрәжәлә килендең оҫталығы баһалана. Килен әҙерләгән бауырһаҡ йә сәк-сәк туй ритуалының мотлаҡ өлөшө һанала  — килен (таҙа итеп йыуылған ҡулдары менән, әлбиттә), никах йолаһы тантанаһынан һуң, һәр ҡунаҡҡа сәк-сәк ҡаптыра.

Ҡаҙ өмәһе  — көҙгө көндә хужабикә күрше-күлән ҡатын-ҡыҙҙы ҡаҙ йөнө йолҡоу өмәһенә саҡыра, һәм был сәбәптән байрам табыны ойошторола; кискә табан, эш тамамланғас, хужабикә барыһын да ҡаҙ ите менән һыйлай.

== Хәҙерге заман башҡорт ашамлыҡтары ==

* Оло табаҡтан һонолоп ашамлыҡ алғанда, башҡаларға арыу киҫәкте һәм өлөштө ҡалдырып, үҙеңә бәләкәй киҫәкте йә кесе өлөштө алырға.