Илеш районы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ә clean up using AWB
Айсар (фекер алышыу | өлөш)
викилаштырыу, күренеште төҙәтеү, аныҡлаштырыу
62 юл:
|Параметр1 = {{ОКАТО|80230000000}}
}}
'''Илеш районы''' ({{lang-ru|Илишевский район}}) — [[Башҡортостан БашҡортостандыңРеспубликаһы]]ның төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан муниципаль район. Административ үҙәге — [[Үрге Йәркәй]] ауылы. Районда 34181 кеше йәшәй. 1935 ойошторолған. Күпселек халыҡ [[башҡорттар]], [[татарҙар]], [[мариҙар]]. Иң ҙур ауылдар: [[Үрге Йәркәй]] (2010 й.  — 10,3 мең), [[Ҡәҙер (Илеш районы)|Ҡәҙер]] (2009 й.  — 0,85 мең), [[Рсай]] (2009 й.  — 0,9 мең кеше). Район 25 ауыл биләмәһен берләштерә.
 
== Географияһы ==
Район территорияһыбиләмәләре [[Бөгөлмә-Бәләбәй ҡалҡыулығы]]ның төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә урынлашҡан. Район территорияһы буйлап [[Ағиҙел]], [[Сөн]], [[Баҙы]] йылғалары аға. Ере һоро урман, туғай һәм һелтеһеҙләнгәнашы йыуылған ҡара тупраҡтан тора. Климаты аҙ ғына ҡоролоҡло. Урмандар (күберәк [[ҡайын]], [[имән]] һәм [[уҫаҡ]]) район майҙанының 15,4 % биләй. Файҙалы ҡаҙылмаларҙан [[нефть]] (Арлан ятҡылығының Йосоп майҙаны, Маншыр, Мәнәүез, Андреевка), балсыҡ (Андреевка, Шиҙәле), ҡом-ҡырсынташ (Петертау) ятҡылыҡтары бар. Плиоцен осоро балыҡтарының эҙҙәре һаҡланған Сейәле-Әтәс балсыҡлы һәүерташтар сығып ятҡан урын, Татыш күле, Восток ауылы эргәһендәге [[Ағиҙел (йылға)|Ағиҙел]] йылғаһының һул ярында ултыртылған ҡарағайҙар «тәбиғәт ҡомартҡыһы» итеп иғлан ителгән.
 
== Иҡтисад ==
Районда [[ауыл хужалығы]] ныҡ үҫешкән. [[Ауыл хужалығы]] ерҙәретәғәйенлешендәге ерҙәр 141,7 мең га (район территорияһының 71,5 %), шул иҫәптән һөрөнтө ерҙәр  — 107,0; сабынлыҡтар  — 4,8; көтөүлектәр  — 29,7 мең га. Районда Өфө предприятиеларының 2 ярҙамсы хужалығы һәм инкубатор станцияһы эшләй. [[Ауыл хужалығы]] производствоһыныңхужалығының төп тармаҡтары  — [[игенселек]] (яҙғы [[бойҙай]], ужым [[арыш]]ы, [[ҡарабойҙай]]), ит-һөт биреүсе эре мөгөҙлө мал үрсетеү, сусҡасылыҡ. Нефть сығарыу сәнәғәте («Южарланнефть», «Саҡмағошнефть» НГДУ-лары), Үрге Йәркәй ауылы май-сыр эшләү, ит һәм аҙыҡ комбинаттары, РТП һәм хужалыҡ-ара ҡатнаш аҙыҡ заводы, Андреевка кирбес заводы.
 
== Транспорт ==
Район территорияһы аша Өфө—Минзәлә—Ҡазан һәм Нефтекама—Туймазы автомобиль юлдары үтә. [[Ағиҙел (йылға)|Ағиҙел]] йылғаһында Груздевка пристане урынлашҡан.
 
== Социаль мәҙәни өлкә ==
Районда 72 дөйөм белем биреү, шул иҫәптән 27 урта мәктәп, Үрге Йәркәйҙә һөнәрселек училищеһы, 35 китапхана, 69 клуб, [[Муса Гәрәев|М.Гәрәевтең]] йорт-музейы (Ташшишмә ауылы), Илеш тарих-тыуған яҡты өйрәнеү музейы (Үрге Йәркәй ауылы), үҙәк район һәм 3 ауылда участка дауаханаһы эшләй.
[[Урыҫ теле]]ндә нәшер ителгән «Маяк» район гәзитенең [[башҡорт теле|башҡорт]] һәм [[татар теле|татар]] телдәрендә дубляжы (тәржемәһе)сыға.
 
== Билдәле шәхестәр ==
 
=== Хәрби хеҙмәткәрҙәр ===
* [[Гәрәев Муса Ғaйса улы]] — ике тапҡыр [[Советтар Союзы Геройы]].
* [[:ru: Абдуллин, Анвар Абдуллинович|Абдуллин Әнүәр Абдулла улы]] — [[Советтар Союзы Геройы]].
 
=== Cәйәсмәндәр ===
* [[:ru: Журавлёв, Геннадий Александрович|Журавлёв, Геннадий Александрович]]  — КПСС-тың [[Ҡурған өлкәһе|Ҡурған өлкә]] комитетының икенсе секретары.
* [[:ru: Аминев, Ахмет Гатаевич|Әминев Әхмәт Ғата улы]]  — [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]]ның (1993 йылдан [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]]) проректоры, Социалистик Хеҙмәт Геройы.
* [[:ru:Ялалов, Фарит Габтелович|Ялалов Фарит Габтел улы]]
 
=== Спортсылар ===
* Шарипов Рушан Инсаф улы - — саңғысы.
 
=== Фән эшмәкәрҙәре ===
* [[:ru: Ганиев, Ривнер Фазылович|Ганиев Ривнер Фазыл улы]]  — инженер-механик
* [[:ru: Бахтизин, Назиф Раянович|Бәхтизин Назиф Раян улы]]  — 1964-73 йылдарҙа [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]]ның (1993 йылдан [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]]) ректоры.
 
=== Хужалыҡ эшмәкәрҙәре ===
Юл 101 ⟶ 107:
 
=== Мәҙәниәт һәм әҙәбиәт әһелдәре ===
 
==== Артистар ====
* [[Нәбиуллин Рәфил Рауил улы]]
* [[:ru: Фахруллина, Резида Равиловна|Фахруллина, Резида Равиловна]], [[«Нур» Өфө дәүләт татар театры]] артисы
* [[Фәтихов Хәлит Шәйех улы]] — баянсы-музыкант ([[Исәмәт (Илеш районы)|Исәмәт]] ауылы)
* [[:ru: Фатихов, Халит Шайхович|Фатихов, Халит Шайхович]]
|Дата смерти =
 
==== Композиторҙар ====
* Вәсил Ғәлимов (Ҡәҙер ауылы)
 
==== Йырсылар ====
* [[:ru: Шайдуллина, Файруза Динисламовна|Шайдуллина, Файруза Динисламовна]]
* Фәнүнә Сиражетдинова ([[Ишҡар]] ауылы)
Юл 113 ⟶ 123:
==== Шағирҙар һәм яҙыусылар ====
* [[:ru: Миннуллин, Роберт Мугаллимович|Миннуллин, Роберт Мугаллимович]]
* [[Суфиян Поварисов]]  — [[Башҡортостандың халыҡ яҙыусылары|Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы]]
* [[Илдус Тимерханов]]  — [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]]һы лауреаты ([[Түбәнге Сереккүл]] ауылы).
* [[Ринат Хәйри]]  — [[Ғәлимов Сәләм исемендәге премия]] лауреаты ([[Үрмәт]] ауылы).
 
==== Журналистар ====
Юл 127 ⟶ 137:
* [http://ilesh.ru/ Администрация Муниципального района Илишевский район Республики Башкортостан]
* [http://ufagen.ru/places/ilishevskiy История сёл и деревень]
* [http://www.proilish.ru ПроИлиш.РФ -РФ — Информационный портал Илишевского района]
 
{{Башҡортостан райондары}}
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Илеш_районы» битенән алынған