Ерән урман: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Таңһылыу (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Таңһылыу (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
3 юл:
[[Файл:Red Forest Hill.jpg|thumb|220px|Урмандың көнсығыш ситендә уба]]
'''Ерән урман''' ({{lang-uk|Рудий ліс}}), ҡайһы берҙә ''ҡыҙғылт көрән урман'', ''ҡыҙыл урман'' — Чернобыль АЭС-һына яҡын урынлашҡан, 1986 йылдағы реактор шартлаған ваҡытта таралған радиоактив саңдың иң күп өлөшөн үҙенә алған, 10 км² тирәһе ағастар. Юғары дозалағы йотолған радиация ағастарҙың (башлыса ҡарағайҙарҙың) һәләк булыуына һәм ҡыҙғылт көрән төҫкә инеүенә килтерә. Бынан тыш, төндәрен һәләк булған ағастарҙың яҡтырыуы күҙәтелә (был күренеште ағас ферменттарының радиоактив өлөшсәләр менән тәьҫир итешеүе барлыҡҡа килтерә). Территорияны дезактивациялау эштәре ваҡытында урман бульдозерҙар менән аҡтарып алып ташлана һәм күмелә.
Хәҙерге ваҡытта был территорияла урман тәбиғи юл менән тергеҙелеп килә. Әйтергә кәрәк, ЧАЭС-
Ҡарағай урманының радиацион зарарланыуы һөҙөмтәләре алған доза йөкләнешенә туранан тура бәйле булып сыҡты. Радиацион зарарланыу характеры буйынса ғалимдар тарафынан дүрт зона айырып ҡарала:
#
# Ағастарҙың сублеталь зарарланыу зонаһы, был зонала ағастарҙың 25 % - 40 % -ы, шулай уҡ урман ваҡ ағаслығының (1—2,5 м бейеклектә) күп өлөшө һәләк булды. Ағастарҙың 90—95 % -
# Ҡарағай урманының уртаса зыян күргән зонаһы. Был зона өсөн башлыса йәш үренделәрҙең зарарланыуы хас булды, ә ылыҫ ботаҡтарҙың тик айырым участкаларында ғына һарғайҙы. Шулай уҡ ҡарағайҙың үҫешендә ҙур булмаған морфологик тайпылыштар ғына булды, әммә был ағастар үҙҙәренең йәшәү һәләтен һаҡлап ҡалдылар. Йотолған доза — 400—500 рад,
# Көсһөҙ зарарланыу зонаһы, бында үҫеү процессында айырым аномалиялар күҙәтелде. Ҡарағайҙарҙың күҙгә күренеп торған имгәнгән урындары табылманы. Бөтә ағастар ҙа ғәҙәти үҫешен һәм ылыҫының төҫөн һаҡланы. Йотолған доза 50—120 рад тәшкил итте, экспозицион доза ҡеүәте — 20 мР/сәғ.
|