Башҡорт аш-һыуы: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Ryanag (фекер алышыу | өлөш) |
Ryanag (фекер алышыу | өлөш) викилаштырыу |
||
7 юл:
Башҡорт ашамлыҡтары классик тәмләткестәрҙе аҙ һанда ҡулланыу менән айырыла: тик ҡара һәм ҡыҙыл борос ҡулланыла. Башҡорт ашамлыҡтарының үҙенсәлеге булып эҫе ашамлыҡтарҙа ла, закускаларҙа ла итте күп файҙаланыу тора. Башҡорттарҙың ат колбасаһын «ҡаҙы-ҡарта ҡаҙы»һын һәм ат майын яратыуы айырым иғтибарға лайыҡ: башҡорттар ат итен, ҡалын май киҫәктәре һәм, майлы аш тәьҫирен нейтралләштергән әсе ҡорот (әсетелгән һөт продукты) һалынған һурпа ҡушып, ашарға яраталар.
Күсмә тормош рәүеше оҙаҡ һаҡларға яраҡлы аҙыҡтарҙың киң рәтен формалаштырыуға килтергән. Башҡорт милли аштарының төп массаһын бешерелгән, киптерелгән һәм ҡаҡланған йылҡы ите, ҡуй ите, һөт продуктылары, киптерелгән еләк, киптерелгән бөртөклөләр, [[башҡорт балы]] тәшкил иткән. Был ашамлыҡтарҙың миҫалы булып ҡаҙы-ҡарта ҡаҙы (йылҡы колбасаһы), баҫтырма (ҡаҡланған ит) (вяленое мясо) тә, шулай уҡ (ҡаҡ), ҡымыҙ, сейәле hары май (вишня в топленом масле), муйыл майы (черемуховое масло), ҡорот (ҡоро ҡорот), эремсек һәм айран тора — был ашамлыҡтарҙың бөтөнөһө лә йәйге эҫелә лә сағыштырмаса яҡшы һаҡлана һәм уларҙы юлға алыуы уңайлы. Ҡымыҙ тап юлда әҙерләнә тип иҫәпләнә — бейә һөтө һалынған һауыт эйәргә бәйләнгән һәм һабала көнө буйына сайҡалып йөрөтөлгән.
[[Файл:Echpochmak-wiki.jpg|thumb|220 px|[[Өсбосмаҡ]] (өсмөйөш бәлеш)]]
Традицион башҡорт ашамлығы
[[Айран]], буҙа, ҡаҙы, ҡатлама, [[ҡымыҙ]], [[манты]],
== Башҡорттарҙа сәй эсеү ==
[[Файл:Fresh ayran.jpg|thumb|220px|Айран]]
Башҡорттарҙа киң таралған (популяр) һүҙбәйләнеш бар — «[[сәй]] эсеү». Ошо һүҙҙәр бәлеш (баландан, кишерҙән, йомортҡа менән һуғандан), йыуаса, бешерелгән ит, ҡаҙылыҡ (колбаса), муйыл майы бәрәмәсе (ватрушка), ҡаймаҡ, ҡайнатма (варенье) менән, баллап, хужабикәнең ниндәй тәмлекәсе бар, шулар менән сәй эсергә саҡырыуҙы аңлата. «Сәй эсеү» башҡорттарҙа «еңелсә тамаҡ ялғау»ҙы аңлата — һис шикһеҙ, бындай «сәй» туҡлыҡлылығы буйынса иртәнге ашты ла, төшкө ашты ла алмаштыра ала. Әгәр Башҡортостанда кемдер, иртәнән тик сәй генә эстем ти икән, тимәк, ул тейешенсә (туйырлыҡ) ашап алған.
Башҡорттар сәйҙе гел һөт менән эсәләр: ҡунаҡтарҙан һөт һалырға кәрәк-кәрәкмәгәнлеген дә һорап тормай, сәйҙәренә һөт һалып һыйлайҙар. Сәйгә һөт өҫтәү традицияһы шул тиклем күптәнге, хатта ҡайһы бер региондарҙа, һөттө, сәйҙе яһар алдынанмы әллә һуңынан һалыу дөрөҫмө,тигән бәхәстәр килеп сыҡҡылай. Ҡайһы бер кешеләр сәйгә һөттө аҙ ғына тамыҙыу яҡлы,ә бәғзе кешеләр сәйҙе ағартҡансы һөт һалып эсәләр.
== Башҡорт балы ==
[[Башҡорт балы]] үҙенең тәм сифаты менән билдәле һәм башҡорттар уның менән хаҡлы ғорурлана. Бер сәй табынын да башҡорт балынан башҡа күҙ алдына килтереп булмай, ә яңы ағыҙылған ауыл ҡаймағы яғылған икмәк (бутерброд) — башҡорт милли аш-һыуы өлгөләренең береһе. Башҡорт кешеһе өсөн, үҙе тотҡан умартананмы, әллә туған-тыумасаһы умарталығынанмы алынған, ысын башҡорт балына эйә булыу (бөрйән бал ҡорто) намыҫ эше булып һанала.▼
▲Башҡорт балы үҙенең тәм сифаты менән билдәле һәм башҡорттар уның менән хаҡлы ғорурлана. Бер сәй табынын да башҡорт балынан башҡа күҙ алдына килтереп булмай, ә яңы ағыҙылған ауыл ҡаймағы яғылған икмәк (бутерброд) — башҡорт милли аш-һыуы өлгөләренең береһе. Башҡорт кешеһе өсөн, үҙе тотҡан умартананмы, әллә туған-тыумасаһы умарталығынанмы алынған, ысын башҡорт балына эйә булыу (бөрйән бал ҡорто) намыҫ эше булып һанала.
== Ҡымыҙ ==
[[Ҡымыҙ]] башҡорттарҙың милли эсемлеге булып тора. Тәмле ҡымыҙ эшләй белеү элек-электән юғары баһаланған һәм был оҫталыҡ быуындан быуынға тапшырылған. Ҡымыҙ эшләү өсөн йылҡының үҙенсәлекле тоҡомдарына айырым иғтибар бирелә.
Эсеү өсөн яңы ҡымыҙ ҡулланыла, юҡһа ул тиҙ әсей һәм дауалау сифаттарын юғалта. Ҡымыҙ составында аҙ ғына миҡдарҙа иҫерткес тә (алкоголь) бар.
== Байрам өҫтәле ==
[[Файл:Qistibi.jpg|thumb|200px|[[Ҡыҫтыбый]]]]
Байрамдарҙа башҡорттар айырым бер төрлө ашамлыҡтар әҙерләй (особенные): [[бишбармаҡ]], [[бауырһаҡ]], [[сәк-сәк]], [[бәлеш,]]
Башҡорттарҙа айырым осраҡтарҙа ғына әҙерләнгән күп төрлө байрам аштары бар: кейәу билмәне — туй табынына кейәү егетенә арнап эшләнгән ваҡлығы менән айырылып торған билмәндәр, килен туҡмасы — килен туҡмасы, ни тиклем айырыуса нәҙек һәм ыуылып тора, шул дәрәжәлә килендең оҫталығы баһалана. Килен әҙерләгән бауырһаҡ йә сәк-сәк туй ритуалының мотлаҡ өлөшө һанала — килен (таҙа итеп йыуылған ҡулдары менән, әлбиттә), никах йолаһы тантанаһынан һуң, һәр ҡунаҡҡа сәк-сәк ҡаптыра.
Юл 38 ⟶ 37:
== Хәҙерге заман башҡорт ашамлыҡтары ==
[[Файл:Bashkir qurut.png|thumb|200 px|[[Ҡорот]]]]
Хәҙерге заман башҡорт ашамлыҡтары, аҙыҡ-түлек (продукт) ассортиментын һәм сервировкаһын төрлөләндереп, традицион башҡорт аш-һыуының (кухня) үҙенсәлектәрен һаҡлап ҡалған һәм уға өҫтәмәләр индергән. Хәҙерге заман ашамлыҡтары мул һәм бик бай, төрлө булыуына ҡарамаҫтан, башҡорт аш-һыуы араһында һәм байрам өҫтәлендә традицион ашамлыҡтар айырым урын биләй. Башҡорттарҙың бер байрам табыны ла бишбармаҡһыҙ, ҡаҙыһыҙ, һурпаһыҙ, бүккәнһеҙ йә сәк-сәкһеҙ үтмәй.
Юл 69 ⟶ 68:
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/1801-bash-ort-ash-yuy|автор=Миһранова Э. В., [[Шитова Светлана Николаевна|Шитова С. Н.]]}}
* [http://www.bashkirskayakuhnya.com/ Башкирская кухня]
* [http://башкирскаякухня.рф/ Рецепты и полезные советы башкирской кухни]
Юл 75 ⟶ 74:
{{Башҡорттар}}
Рәсәйҙең аш-һыуы (кухняһы)
Милли аш-һыу (кухнялар)
[[Категория:Башҡорт аш-һыуы]]
| |||