Ғабдулла Амантай: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Ryanag (фекер алышыу | өлөш) аныҡлаштырыу |
Һәҙиә (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
21 юл:
== Тормошо ==
[[1907]] йылдың 23 декабрендә [[Ырымбур губернаһы]] Ҡыпсаҡ улусы [[Үрге Ҡунаҡбай]] ауылында<ref name="Х" /> уҡытыусы ғаиләһендә тыуған.▼
▲[[1907]] йылдың 23 декабрендә [[Ырымбур губернаһы]] Ҡыпсаҡ улусы [[Үрге Ҡунаҡбай]] ауылында<ref name="Х" /> уҡытыусы ғаиләһендә тыуған. Тәүге белемен үҙҙәренең йортонда һәм ауыл мәҙрәсәһендә ала. Бик йәшләй ул рус телен өйрәнә. Атаһы ярҙамында тиҙҙән татар, рус яҙыусыларының әҫәрҙәрен мауығып уҡый башлай.
Башҡорт филология фәненә нигеҙ һалыусыларҙың береһе, башкортса һүҙлек, дәреслектәр төҙөүсе. Фәнни эштәре башҡорт фольклоры, әҙәбиәтен өйрәнеүгә арналған.▼
1920 йылда ул комсомол сафына инә, ә инде 1921 йылда комсомолдың Туҡсоран кантон комитеты секретары итеп һайлана. Унан белемен артабан камиллаштырыу маҡсатында уҡырға инеп, [[Ырымбур башҡорт педагогия техникумы]]н тамамлай. Был осорҙа ул һаман да комсомол эштәрендә актив ҡатнаша, бер үк ваҡытта Ырымбур комсомолында ваҡ милләттәр бүлеге мөдире вазифаһын башҡара.
СССР яҙыусылар съезды делегаты. [[1924]] йылдан — [[Башҡортостан]] өлкә комитеты ағзаһы. [[Арғаяш кантоны]]нда комсомол секретары булып эшләй. Ленинград Тарих, филология һәм лингвистика институтында уҡый.
1926—1928 йылдарҙа — [[Йәшлек (гәзит)|«Йәш юҡһыл»]], [[Йәшлек (гәзит)|«Башҡортостан йәштәре»]] гәзиттәренең мөхәррире.
1933 йылдан 1937 йылға тиклем [[:ru:Институт истории, языка и литературы Уфимского НЦ РАН|Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты]]ның директоры, [[Башҡорт дәүләт университеты|Башҡорт дәүләт педогогия институты]]ның башҡорт әҙәбиәте кафедраһы доценты.▼
1928—1931 йылдарҙа Ленинградта Тарих, философия һәм лингвистика институтының көнсығыш телдәре факультетында уҡый. Институтты уңышлы тамамлағандан һуң, аспирантураға ҡалдыралар.
[[1937]] йылғы сәйәси золом ҡорбаны. Үлеменән һуң аҡланған.▼
▲1933 йылда аспирантураны тамамлағас, Башҡортостанға эшкә ҡайта.1933 йылдан 1937 йылға тиклем [[:ru:Институт истории, языка и литературы Уфимского НЦ РАН|Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты]]ның директоры, [[Башҡорт дәүләт университеты|Башҡорт дәүләт педогогия институты]]ның башҡорт әҙәбиәте кафедраһы доценты. Яҙыусылар союзының эшендә актив ҡатнаша.
== Ижади эшмәкәрлеге ==
Ғабдулла Амантайҙың әҙәбиәт менән шөғөлләнә башлауы заманында әҙәбиәт, матбуғат, сәнғәт эштәренең торошо менән дан алған Ырымбур ҡалаһына килеүенә тығыҙ бәйләнгән.
«Беҙ» тигән тәүге шиғыры 1921 йылда «Башҡортостан» газетаһында баҫылып сыға. Шунан һуң уның шиғырҙары матбуғат биттәрендә йыш ҡына күренә башлай. Үҙенең замандаштары һәм һабаҡташ дуҫтары Сәғит Агиш, Ғәйнан Хәйри кеүек, Ғабдулла Амантай ҙа шиғырҙарында совет йәштәренең яны тормош төҙөүҙәге актив ролен йырлай.
Шул осорҙағы тарихи үҙгәрештәрҙә, илде реконструкциялау һәм коллективлаштырыу, халыҡтың культураһын, аң-белемен күтәреүҙә Ленин комсомолының әһәмиәтле эштәр башҡарыуын поэтиклаштырырға ынтыла.
Ғабдулла Амантай башҡорт әҙәбиәтендә беренсе нәүбәттә балалар яҙыусыһы булараҡ күренекле урын тота. «Бәләкәй дуҫтарга», «Тырыш Вәли», «һыу буйында», «Сынаяҡ», «Ала ҡарға әкиәте», «Порт хайуандары» кеүек китаптары мәктәп йәшендәге уҡыусылар араһында киң тарала.
Яҙыусы әҙәби тәнҡит өлкәһендә лә эшләй. Башҡорт әҙәбиәте буйынса дәреслектәр яҙа.
▲[[1937]] йылғы сәйәси золом ҡорбаны. Үлеменән һуң аҡланған. Башҡорт фольклорын фәнни өйрәнеү эше менән шөғөлләнә.
Уның «Фольклорҙың синфи характеры», «Фольклорҙың әһәмиәте», «Фольклор һәм әҙәби тел», «Фольклор һәм художество әҙәбиәте», «Башҡорт фольклорындағы жанрҙар», «Башҡорт мәҡәлдәре тураһында» тигән ғилми хеҙмәттәре әле лә әһәмиәтен юғалтмаған.
Әҙәбиәт уҡыусыларына уның «Йылдар үткәндә» тигән пьеса яҙыуы ла яҡшы билдәле.
Ҡыҫҡа ғына ижади ғүмерендә Ғабдулла Амантай поэзия, балалар әҙәбиәте, әҙәби тәнҡит, фольклористика өлкәһендә файҙалы мираҫ ҡалдыра.
▲Башкортса һүҙлек, дәреслектәр төҙөй. Башҡорт филология фәненә нигеҙ һалыусыларҙың береһе
1926 йылдан алып КПСС ағзаһы, 1934 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы була.
Ләкин Ғабдулла Амантайҙың ғүмере аяныслы өҙөлөп ҡала. Ул 1937 йылғы сәйәси золом ҡорбаны. Үлеменән һуң аҡланған.
== Әҙәби мираҫы ==
*Ауыл малайҙары. Шиғырҙар. Өфө, 1928, 18 бит.
*Бәләкәй дуҫтарға. Шиғырҙар. Өфө, 1928, 14 бит.
*Тырыш Вәли. Шиғырҙар. Өфө, 1928, 15 бит.
*Һыу буйында. Хикәйә. Өфө, 1930, 16 бит.
*Сынаяҡ. Хикәйә. Өфө, 1931, 12 бит.
*Йорт хайуандары. Шиғырҙар. Өфө, 1935, 15 бит.
*Ала ҡарға әкиәте. Шиғыр. Өфө, 1935, 14 бит.
*Башҡорт мәҡәлдәре. Өфө, 1936, 30 бит.
*Йомаҡтар. Өфө, 1936, 18 бит.
*Маэмайлар. Казан, 1936, 14 бит.
*Шиғырҙар. Өфө, 1938, 175 бит.
*Һайланма әҫәрҙәр. Өфө, 1960, 144 бит.
*Көчекләр. Шигырьләр. Казан, 1963, 14 бит.
== Иҫкәрмәләр ==
Юл 38 ⟶ 85:
== Һылтанмалар ==
*
*
*Ғ. Зөлҡәрнәев. Һайланма әҫәрҙәргә баш һүҙ. Өфө, 1960.
*С. Агиш. Амантайҙың балалыҡ йылдары. «Ағиҙел», 1963, № 4.
*Ғ. Әбсәләмова. Шағир, ғалим, патриот. «Ағиҙел», 1982, № 2. 114—115 бит. Шағир һәм ғалим. «Башҡортостан уҡытыусыһы», 1982, № 1, 63 бит.
[[Категория:Башҡорт фольклорсылары]]
| |||