Рус-япон һуғышы: өлгөләр араһындағы айырма

{{Вооружённый конфликт|конфликт=Русско-японская война|часть=|изображение=[[Файл:RUSSOJAPANESEWARIMAGE.jpg|300px]]|заголовок=Верх: [[Паллада (бронепалубный крейсер)|крейсер «Паллада»]] под обстрелом в гавани Порт-Артура. Слева по часовой стрелке: японская пехота на мосту через реку Ялу, русская кавалерия под Мукденом, «Варяг» и «Кореец» под Чемульпо перед боем, русские солдаты стоят над траншеей с убитыми японскими солдатами во время осады Порт-Артура|дата={{СС|9|февраля|1904|27|января}} — {{СС|5|сентября|1905|23|августа}}|место=[[Маньчжурия]], [[Жёлтое море]], [[Японское море]], [[Сахалин]]|причина=столкновение зон влияния [[Российская империя|Российской]] и [[Японская империя|Японской]] империй в [[Корея|Корее]] и [[Маньчжурия|Маньчжурии]]|итог=победа Японии, [[Портсмутский мирный договор]]|изменения=аннексия Японией полуострова [[Люйшунь]] и [[Южный Сахалин|Южного Сахалина]]|противник1={{Флагификация|Японская империя}}|противник2={{Флагификация|Российская империя}}<br />{{Флаг|Черногория|1905}} [[Княжество Черногория]]<ref group="~">Черногория объявила войну Японии, выразив тем самым свою благодарность за достижение Россией её дипломатическими усилиями независимости страны по итогам [[Русско-турецкая война (1877—1878)|Русско-турецкой войны 1877—1878 годов]]. Тем не менее в силу отдалённости Черногория не смогла оказать существенной помощи России, и её усилия были ограничены теми черногорцами, которые служили в вооружённых силах России. При заключении мира про Черногорию забыли, и формально она до 2006 года находилась в состоянии войны с Японией.</ref>|командир1=[[Файл:Flag of the Japanese Emperor.svg|22px]] [[Император Мэйдзи]] {{Флаг Императорской армии Японии}} [[Ояма Ивао]]<br /> {{Флаг Императорской армии Японии}} [[Ноги Марэсукэ]]<br /> {{Флаг Императорской армии Японии}} [[Куроки Тамэмото]]<br /> [[Файл:Standard of Admiral of Imperial Japanese Navy.svg|22px]] [[Того Хэйхатиро]]|командир2=[[Файл:Imperial Standard of the Emperor of Russia (1858–1917).svg|22px]] [[Николай II]]<br /> {{Флаг|Российская империя}} [[Куропаткин, Алексей Николаевич|Алексей Николаевич Куропаткин]]<br /> {{Флаг|Российская империя}} [[Стессель, Анатолий Михайлович|Анатолий Михайлович Стессель]]{{капитуляция}}<br /> {{Флаг|Российская империя}} [[Кондратенко, Роман Исидорович|Роман Исидорович Кондратенко]]†<br /> {{Флаг|Россия|ВМС}} [[генерал-адмирал]] великий князь [[Алексей Александрович]]<br /> {{Флаг|Россия|ВМС}} [[контр-адмирал]] [[Рожественский, Зиновий Петрович|Зиновий Петрович Рожественский]]<ref group="~">Пленён в бессознательном состоянии после ранения в голову во время [[Цусимское сражение|Цусимского сражения]].</ref><br /> {{Флаг|Россия|ВМС}} [[контр-адмирал]] [[Небогатов, Николай Иванович|Николай Иванович Небогатов]]{{капитуляция}}<ref group="~">Во время Цусимского сражения адмирал З. П. Рожественский передал командование [[Вторая Тихоокеанская эскадра|2-й Тихоокеанской эскадры]] контр-адмиралу Н. И. Небогатову.</ref>|силы1=300&nbsp;000 солдат|силы2=500&nbsp;000 солдат|потери1=убито: 47 387;<br /> ранено, контужено: 173 425;<br /> умерло от ран: 11 425;<br /> умерло от болезней: 27 192;<br /> общие безвозвратные потери: 86 004<ref group="~" name="poteri">Все цифры, кроме раненых и контуженых, приведены по таблице 37 в книге: Россия и СССР в войнах XX века: Потери Вооружённых Сил. — М.: [[Олма медиа групп|Олма-Пресс]], 2001. — С. 58. Цифра раненых и контуженых приведена по таблице 17 в том же издании (с. 43).</ref>|потери2=убито: 32 904;<br /> ранено, контужено: 146 032;<br /> умерло от ран: 6614;<br /> умерло от болезней: 11 170;<br /> попало в плен: 74 369;<br /> общие безвозвратные потери: 52 501}}'''Ру́с-япо́н һуғышы''' ([[Япон теле|яп.]]<span> </span>日露戦争 ''нити-ро сэнсо:'' <abbr title="по юлианскому календарю">27&nbsp; января</abbr><span> (</span>[[9 февраль|9  февраля]]<span>)</span>&nbsp; [[1904 йыл|1904]] — <abbr title="по юлианскому календарю">23&nbsp; августа</abbr><span> (</span>[[5 сентябрь|5  сентября]]<span>)</span>&nbsp; [[1905 йыл|1905]]) — [[Рәсәй империяһы|Р]]<nowiki/>әсәй   һәм  Япон   империялары араһында  Маньчжурия менән   Кореяны контролдә тотоу өсөн барған һуғыш.  Бер нисә тиҫтә йылдар тыныс торғандан һуң   яңы ҡоралдар : йыраҡҡа атыусы артиллерия, броненосецтар, миноносецтар - — ҡулланып башланған иң ҙур һуғыштарҙың береһе.

Рәсәй Императоры Николай II  батшалыҡ итә башлау менән үк  Алыҫ Көнсығыш  мәсьәләһенә үҙенең иғтибарын ныҡ йүнәлткән. Ревелдә император Вильгельм осрашыуҙа рус императоры, Рәсәйҙең Көнсығыш Азияла нығыныуы  һәм уға йоғонто яһау- ил сәйәсәтенең төп бурысы булып тора тип,  туранан -тура әйткән 

  Алыҫ Көнсығышта рус  йоғонтоһона ҡаршы булып Япония<ref name="Bohanov148">''Боханов А. ''</ref><ref name="Oldenburg213-218">''Ольденбург С. ''</ref>  торғанлыҡтан,  Николай II  Япония менән бәрелешеүҙе алдан күҙаллаған  һәм уға дипломатик һәм хәрби саралар менән алдан әҙерләнгән. Бының өсөн ул Рәсәйҙең ышаныслы тылын булдырыу маҡсатында Австрия һәм Германия менән мөнәсәбәттәрҙе яҡшыртҡан, Себер тимер юлын төҙөткән һәм флотты көсәйткән. Тик рус хөкүмәтендәге ҡайһы бер  кешеләр Рәсәйҙән ҡурҡып, Япония беер ваҡытта ла туранан-тура һуғыш башламаясаҡ  тигән фекерҙә торған<ref name="Oldenburg213-218">''Ольденбург С. ''</ref>.

  1868 йылда үткәрелгән Мэйдзи реставрацияһынан һуң  Япония  ил иҡтисадында ҙур күләмле модернизация  башлаған. Ә  1890-сы йылдарҙа тышҡы сәйәсәттә экспансияға күскән, беренсе сиратта, үҙенә яҡын торған  Кореяла  экспансияға күскән .1894-1895  йылдарҙағы япон-ҡытай һуғышында Ҡытайҙы бөтөнләй тармар иткән. Һуғыштан һуң уның һөҙөмтәләре буйынса төҙөлгән  Симоносек килешеүе   Ҡытаҙы Кореяға булған барлыҡ хоҡуҡтарынан баш тарттырған һәм Маньчжурия ерҙәрен, Ляодун ярымутрауҙарын  үҙенә тартып алған. Был  ҡаҙаныштарыЯпонияның ҡеүәтен һәм был тирәгә йоғонтоһон ныҡ күтәргән, тик был европа державаларының  мәнфәғәттәренә  тура килмәгән<ref name="Bohanov147">''Боханов А. ''</ref>, Шунлыҡтан Германия, Россия һәм Франция был шарттарҙың үҙгәрелеүенә ирешәләр: уларҙың Японияға өсәүләп интервенция яһауы арҡаһында  Япония Ляодун ярымутрауынан баш тартҡан, ә һуңынан  ул  1898 йылда Рәсәйгә арендаға биргәндәр. Рәсәй  һуғыш барышында Ляодун ярымутрауын Япониянан фактик рәүештә баҫып алғанлығын аңлаған япон хөкүмәте яңы  милитаризация тулҡынын башлап ебәргән һәм уны Рәсәйгә ҡаршы йүнәлткән.

===  Рәсәй  империяһының Алыҫ Көнсығышҡа йоғонтоһо ===

1850 йылдар  уртаһында   [[Ҡырым һуғышы|Крым һуғыш]]<nowiki/>ы Рәсәйҙең Европалағытерриториаль экспансияһының сиктәрен  билдәләне .[[1890 йыл|1890 йылда]]да, [[ Афғанстан]] һәм [[Иран|Перси]]<nowiki/>яның сиктәренә сыҡҡас, рәсәйҙең Үҙәк Азияға потенциаль экспансияһы тамамлана: алға табан барыу   [[Британия империяһы|Британия импери]]<nowiki/>яһы менән конфликтҡа килтереүе мөмкин. Шунлыҡтан Рәсәй үҙ иғтибарын Алыҫ Көнсығышҡа табан йүнәлткән, сөнки был ваҡытта Цинь Ҡытайы[[1840 йыл|1840]]—[[1860 йыл|1860 йылдарҙа]]<nowiki/>ғы   опиум һуғышында һәм тайпиндәрҙең ихтилалында ныҡ тармар ителгәндән һуң бик көсһөҙләнгәнгә күрә үҙенең   төньяҡ-көнсығыш ерҙәрен ҡул аҫтында тота алмай.  [[1858 йыл|1858 йылда]] да Рәсәй менән Ҡытай араһындағы Айғун килешеүе буйынса Рәсәйгә хәҙерге Приморский крайы бирелә.[[1860 йыл|1860 йылда]]да бында Рәсәй  [[Владивосток]]  ҡалаһына нигеҙ һала.

Япония менән  [[1855 йыл|1855 йылда]]  да Симод трактаты нигеҙендә   нигеҙендә  Итуруп утрауының төньяғындағы Курил утрауҙары Рәсәй   биләмәләре  тип иғлан ителә,  ә бына  Сахалин ике илдең  уртаҡ биләмәһенә әйләнә.  [[1875 йыл|1875 йылда]]да Петербург  килешеүе буйынса   Сахалин Рәсәйгә бирелә, ә   барлыҡ 18 Курил утрауҙары Японияға ҡарай.

Рәсәйҙең был территорияларҙа нығыныуына Рәсәй халҡының бында әҙ булыуы бик ныҡ ҡамасаулап торған. Мәҫәлән,  [[1885 йыл|1885 йылда]]да Рәсәй  [[Байкал]]  аръяғында барлығы  18 меңхәрби  контингенттотҡан. Әгәр Рәсәйҙең Европа өлөшөнән бында поход тәртибендә хәрби батальондар ебәрелһә, улар бары тик  18 айҙан һуң ғына килеп етә алған<ref name="svechin">{{Китап|автор=Свечин А. А.|часть=Глава 9: Русско-японская война 1904—05 г.|заглавие=Эволюция военного искусства|ссылка=http://militera.lib.ru/science/svechin2b/09.html|место=М.—Л.|издательство=Военгиз|год=1928|том=II|страницы=23}}</ref>.

  Юлдағы ваҡытты ҡыҫҡартыу маҡсатында  [[1891 йыл|1891 йылда]]да башланған төҙөлөшө Транс Себер магистрален  төҙөй башлағандар. Силәбенән Владивостокҡа тиклем ете мең километр оҙонлоғонда тимер юл һуҙғандар. Был юл Рәсәйҙең Европа өлөшөн Алыҫ Көнсығыш менән тоташтырып торған һәм бер ҡасан да туңмай торған   [[Һары диңгеҙ]]  һәм   Порт-Артурҙың порттарына сығып сит илдәр менән сауҙа итергә мөмкинлек биргән.

=== Японияның  Кореяла өҫтөнлөк итеү өсөн көрәше ===

== Һуғыштың  төп сәбәптәре ==

=== Рәсәйҙең  Маньчжурияны яҡлап сығыуы һәм  англо-япон  союзының төҙөлөүе ===

[[Файл:China_imperialism_cartoon.jpg|слева|мини|269x269пкс|Ҡытайҙы европа державалары һәм Япония менән бүлеп алыу.<br />

Француз карикатураһы  1890-сы йылдар.]]

[[Файл:Transsib-express-1903.jpg|мини|250x250пкс|  Мәскәү  — Алыҫ Көнсығыш поезд маршруты картаһы  (1903йыл). Юлдағы ваҡыт  — 13-14 тәүлек]]

=== Рәсәй  империяһы  ===

[[Файл:1905polurota.jpg|справа|мини|300x300пкс|Далинартылышы.21-се көнсығыш-себер ярымротаһы  Санчензи ауылы янындағы позицияла.]]

[[Файл:Экстренное_прибавление_к_Ниве_о_начале_русско-японской_войны_(лист_1).jpg|справа|мини|«Нива» журналына Николай II  -нең  рус-япон һуғышы башланыуы тураһындағы мөрәжәғәтенең ашығыс өҫтәлмәһе  ]]

[[Файл:Японский_микадо_и_его_лукавые_доброжелатели._1904-1905.jpg|справа|мини|300x300пкс|<small>Рус  плакаты,   рус-япон һуғышының башында,1904. ''Япон императоры һәм уның хәйләкәр ярҙамсылары ''Джон Булль  һәм   Сэм  ағай</small>]]

===== Рус йәмәғәтселегенең Япония менән һуғышҡа ҡарашы  =====

=====  Бөтә донъя йәмғиәтенең реакцияһы =====

====  Порт-Артурҙы блокадалау ====

[[Файл:Sit_by_the_sea_and_wait_for_the_weather_1904.jpg|слева|мини|350x350пкс|Һуғыш башында рус  плакаты. "« Диңгеҙ буйында ултырып, яҡшы һауа торошон көтәйек"»]]

==== Японрарҙың Маньчжурияға табан барыуы,  Порт-Артурҙың обороналауы  һәм дошманға бирелеүе ====

[[Файл:Japanese_Army_Landing_on_the_Liaodong_Peninsula_2.jpg|слева|мини|200x200пкс|  2-се япон армияһының  Ляодунсярымутрауына төшөүе. Япон архивтарындағы фото]]

[[Файл:McCutcheonTogoTakingPlace.jpg|справа|мини|Хэйхатиро Тогоға карикатура: «"адмирал  „тарихта"тарихта “«  үҙ урынын ала" » ]]

[[Файл:Japanese_11_inch_siege_gun_shells_Port_Stanley_1904.jpg|слева|мини|291x291пкс|Яяпонская 11-дюймлы  мортира менән  Порт-Артурға атып осада яһай.]]

==== Крейсерҙар  операцияһы ====

===  1905 йылдағы кампания ===

====  Сандепу янындағы алыш ====

[[Файл:Manzhugo_Putilovskaya_Sopka_OCT1904.jpg|мини|  1904  йылдың 3—4 октябрендә Путилов һәм Новгород сопкаларын атакалау.{{Sfn|Русско-японская война 1904-1905 гг. Военно-историческая комиссия.|1910|страницы=46|с=46}}]]

[[Файл:MIKASAPAINTING.jpg|мини|200x200пкс|Япон адмирал Того  «Микаса» карабында Цусима өсөн барған һуғыш ваҡытында]]

[[Файл:Treaty_of_Portsmouth.jpg|справа|мини|300x300пкс|  Портсмутетағы килешеүҙәр (1905) — һулдан уңға табан : рустар яғы(өҫтәлдең йыраҡ торған яғы) — Коростовец, Набоков, Витте, Розен, Плансон; япон яғы  (өҫтәлдең яҡын яғы часть стола) — Адати<span class="noprint">&nbsp; (''[[:de:Adachi Mineichirō|нем.]]''</span><span class="noprint">)</span>, Отиай, Комура<span class="noprint">&nbsp; (''[[:en:Komura Jutarō|англ.]]''</span><span class="noprint">)</span>, Такахира<span class="noprint">&nbsp; (''[[:en:Takahira Kogoro|англ.]]''</span><span class="noprint">)</span>, Сато. Килешеүҙәр ваҡытындағы ҙур өҫтәл хәҙерге ваҡытта Инуямалағы Мэйдзи-мура музейында тора.]]

==  Килешеүҙәр төҙөгәндән һуң ҡаршы яҡтарҙың позициялары ==

* <span>«Высота 203»</span>&#x20;([[Япон теле|яп.]] 二百三高地&#x20;''Нихяку-сан ко: ти'',&#x20;«Высота 203», в неофициальных переводах — «Порт-Артур») — художественный фильм компании Toei об осаде Порт-Артура, снятый в 1980 году. Высота 203 — японское название горы Высокой, господствовавшей над Порт-Артуром.

===  Һуғыштың музыкала кәүҙәләнеше ===

* [https://youtube.com/watch?v=ztOqKFXI5Ug по страницам художественного альбома "«Манджурiя"». Русско-японская война, 1906  г.]<span> </span><span>на </span>[[YouTube]]