Хөсәйен ибн Али: өлгөләр араһындағы айырма

{{Тыуған көнө|8|1|626}}, {{ТУ|Мәҙинә}} — {{ДС|10|10|680}}, {{МС|Кербела}}) — [[Әли ибн Әбу Талип]] һәм [[Фатима Захра|Фатиманы]]ң икенсе улы; өсөнсө [[Ун ике имам|шиғисы имам]]. Кербела эргәһендә [[омейядӨмәүи]] [[хәлиф|хәлифе]] [[Язид I]] ғәскәре менән алыш ваҡытында һәләк булған көнөн шиғисыларшығыйсылар траур көнө [[ашура]] итеп билдәләйҙәр.

Хөсәйен ОмейядӨмәүи хәлифе [[Муавия I ибн Әбу Суфьян|Муавия I]] {{хижрә|60}}) вафат булғанға тиклем хәлифәттең ижтимағи-сәйәси тормошонда бөтөнләй тиерлек ҡатнашмай. Муавия үҙенең улы Язидты хәлиф итеп тәғәйенләгәндән һуң, хәлифәт монархияға әйләнә. Был процесс йәмғиәттә төрлөсә ҡабул ителә. Мәҙинәлә Мөхәммәт пәйғәмбәрҙең бер нисә абруйлы көрәштәше Омейядтар монархияһына ҡаршы сыға, шулар араһында Хөсәйен дә була{{sfn|Али-заде, А. А.|2007}}.

Шул уҡ ваҡытта Куфа халҡы хәлиф Язидаға ҡаршы ихтилалға күтәреләләр һәм Хөсәйенде үҙҙәренә саҡыралар. Хөсәйен был саҡырыуға ыңғай яуап бирә һәм, ҡала халҡына етәкселек итеү өсөн, ғаиләһе һәм яҡындары менән Куфа йүнәлешендә юлға сыға. Ҡалалағы хәлде өйрәнеү өсөн Хөсәйен ҡалаға үҙенең кешеһе Мөслим ибн Акилде ебәрә. Ул Куфаға килгәс Хөсәйенгә хат ебәрә. Хатында ул 18 мең куфийсы Хөсәйенгә тоғролоҡҡа ант итеүен һәм уның килеп етеүен көткәндәрен хәбәр итә{{sfn|Али-заде, А. А.|2007}}. Хәлиф Язид Куфа наместнигын урынынан бушата һәм унда ҡаты характеры һәм аяуһыҙлығы менән айырылып торған Убайдуллах ибн Зиядты тәғәйенләп ҡуя. Куфаға килгәс үк Убайдуллах, кем ОмейядтарғаӨмәүиҙәргә ҡаршы сыға, шуларҙың бөтәһен дә үлтерәсәкмен тип асыҡтан-асыҡ иғлан итә. Халыҡтың күпселек өлөшөн һәм урындағы лидерҙарҙы үҙ яғына ауҙарып, Убайдуллах ихтилалды баҫтырыуға өлгәшә. Мөслим ибн Акил уға ҡаршы сығырға маташһа, Хөсәйендең элекке бөтә яҡлылары таралып бөткән була һәм ул бер үҙе ҡала. Мөслимде властар ҡулына тапшыралар һәм уны язалайҙар{{sfn|Али-заде, А. А.|2007}}.

Мөхәммәт пәйғәмбәрҙең ейәненең үлеме халыҡтың асыуын ҡабарта һәм Мәккәлә яңынан баш күтәреүгә килтерә. Ихтилал менән Абдуллах ибн аз-Зубайр етәкселек итә, уға ҡыҫҡа ваҡытҡа власты ҡулға алырға насип була (684 йылдан 692 йылға тиклем). Был ихтилал ислам хәрәкәте ветерандарының, хәлифәттең абсолют монархияға әйләнеүенә юл ҡуймаҫҡа һәм Хаҡ хәлифтәрҙең идара итеү моделен тергеҙергә маташҡан, һуңғы уҡталыуы була. Бөтә был ваҡиғалар ОмейядтарҙыңӨмәүиҙәрҙең суфьянит тармағының ҡолауына килтерә. Абдулл ибн Зубайр хәлиф булып китә. Әммә уның 64/684-73/692 йылдар арауығындағы ҡыҫҡа ваҡытлы хакимлығынан һуң, ОмейядтарӨмәүиҙәр яңынан власҡа киләләр, ләкин был юлы икенсе дәрәжәләге, марванит тармағы вәкиле булып{{sfn|Али-заде, А. А.|2007}}. Хөсәйендең үлеме Мөхәммәт пәйғәмбәр ғаиләһе яҡлыларҙы тағы ла нығыраҡ берләштерә һәм артабанғы сәйәси ваҡиғаларға йоғонто яһай. Ғәрәп хәлифәтендәге властарҙың тиранияһына ҡаршы күп сәйәси хәрәкәттәр Хөсәйендең ҡаны өсөн үс алыу лозунгыһы аҫтында үтә{{sfn|Али-заде, А. А.|2007}}.

* Баку ҡасабаһы [[Нардаран]]да үҙәк майҙан ([[Әзербайжан]])<ref>{{cite news | title=Аҡһаҡалдар Советы рәшәткә артында йыйылды |publisher=Газета "Коммерсантъ" гәзите| url=http://www.kommersant.ru/doc/326058?isSearch=True|author=МОВСУН Ъ-МАМЕДОВ, Баку; ОЛЬГА Ъ-БЕРЕЗИНЦЕВА|date=05.06.2002| lang=en}}</ref>.