Кавказ: өлгөләр араһындағы айырма

| colspan="2" style="text-align: center;" | <br />

| colspan="2" style="text-align: center;" | [[Файл:Caucasus_mountain_range_map-fr.svg|справа|мини|Физик картаһы]]<br />

|Евразия. Үҙ эсенә  Төньяҡ Кавказ һәм Төньяҡ Кавказды ала

| <span class="flagicon">[[Файл:Flag_of_Azerbaijan.svg|граница|22x22пкс]]</span> [Әзербайжан Әзербайжан]  <br />

<span class="flagicon">[[Файл:Flag_of_Armenia.svg|граница|22x22пкс]]</span> [[Әрмәнстан]] <br />

<span class="flagicon">[[Файл:Flag_of_Georgia.svg|граница|22x22пкс]]</span> Грузия <br />

<span class="flagicon">[[Файл:Flag_of_Russia.svg|граница|22x22пкс]]</span> [[Рәсәй Федерацияһы|Россия]] <br />

Танылмаған һәм өлөшләтә танылған илдәр: <br />

<span class="flagicon">[[Файл:Flag_of_Abkhazia.svg|граница|22x22пкс]]</span> [[Абхазия]] <br />

<span class="flagicon">[[Файл:Flag_of_Nagorno-Karabakh.svg|граница|22x22пкс]]</span> [[Таулы-Карабах Республикаһы|Нагорный Карабах]] <br />

| [[Христианлыҡ|Христиандар]]  — 17 миллион кеше (57 проценты). [[Ислам|Мосолмандар]]  — 13 миллион кеше (43  %).

'''Кавказ'''  — Евразияла урынлашкан географик регион, күбеһенсә таулы ил.  [[Көнсығыш Европа тигеҙлеге]]<nowiki/>нән көньяҡта  [[Европа]]  һәм  [[Азия]]  сиген алып тора:  [[Рәсәй Федерацияһы]], Грузия,  Көньяҡ Осетия,  [[Абхазия]],  [[Әзербайжан]]  һәм  [[Әрмәнстан|Әрмәнстан<ref>[http://britannica.com/EBchecked/topic/100270/Caucasus Caucasus // Encyclopedia Britannica]</ref>]][[#cite_note-1|<span class="mw-reflink-text"><nowiki>[1]</nowiki></span>]]  территорияларын үҙенә ала. Көнбайыштан  [[Ҡара диңгеҙ]]  сикләһә, көнсығыштан  [[Каспий диңгеҙе]]  сикләй.

Төньяҡ сигендә Кумо- Маныч соҡоро,  [[Азов диңгеҙе]]  һәм Керчен боғаҙы урынлаша.<ref>[http://books.google.ru/books?id=FqFMmVbfRfEC&pg=PA12&dq=Kuma+Manych+depression&hl=ru&sa=X&ei=41gIUdbxOMHL4ATZioGYDg&ved=0CD0Q6AEwAg#v=onepage&q=Kuma%20Manych%20depression&f=false ''Frederik Coene''.]</ref><ref><span class="citation" id="CITEREF.D0.91.D0.A1.D0.AD">Кавказ&nbsp; //&#x20;[//ru.wikipedia.org/wiki/Большая_советская_энциклопедия#Третье_издание Большая советская энциклопедия]&nbsp; : [в 30 т.]&nbsp; / гл. ред. [//ru.wikipedia.org/wiki/Прохоров,_Александр_Михайлович А.  М.  Прохоров].&nbsp; — 3-е изд.&nbsp; — М.&nbsp; : Советская энциклопедия, 1969—1978.</span></ref>

Көньяҡ сиге элекке  [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]]  сигенән үтә (хәҙерге көньяҡ биләмәләре Грузия, Әрмәнстан һәм Азербайжан,  [[Төркиә]] һәм [[Иран]])<ref name="британцы">[//ru.wikipedia.org/wiki/Энциклопедия_Британника Энциклопедия Британника]. </ref>.  Биш кавказ илдәре менән  шулай уҡ Рәсәй Федерацияһының Төньяҡ Кавказ федераль өлкәһенең майҙанын алғанда  356482 км²  тигеҙ.

Тарихи-географик һәм иҡтисади яҡтан,  ғәҙәттәгесә Кавказды Төньяҡ Кавказ һәм Көньяҡ  Кавказға бүләләр. Төньяҡ Кавказ үҙ эсенә Кавказдың бирьяғын <ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/130882/%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B9 Северный Кавказ // Большая Советская Энциклопедия]</ref><ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/143726 Кавказ // Большой Энциклопедический словарь]</ref>,  Оло Кавказдың төньяҡ битләүен алып, күбеһенсә йылға буйынса (көнсығыштағы—  Самур  йылғаһына тиклем), шулай уҡ көньяҡ-көнбайыш битләүе Баш  Кавказ һыртының  көньяҡ-көнбайыш төбәктәрен һәм, ғәҙәттәгесә, Кавказдың Ҡара диңгеҙ ярҙарын, Абхазияны алып тора.

  Бөгөнгө сәйәси географиянан ҡарағанда (сәйәси-административ бүленеш), Кавказ территорияһы   [[Рәсәй Федерацияһы]] — Төньяҡ Кавказ  араһынан бүленеп  , өлөшләтә Кавказ арьяғы  буйынса Самур йылғаһынан , шулай уҡ  [[Әзербайжан]], [[Әрмәнстан]] һәм Грузия  илдәре араһынан бүленеп китә. Шулай уҡ  Төркиә лә үҙ көнсығыш төбәктәрен Кавказ төбәктәренә индерә<ref>В частности, университет в [//ru.wikipedia.org/wiki/Карс Карсе] называется ''Кавказским университетом'' — см. [http://www.kafkas.edu.tr/rusca/index.php Кавказский университет в Карсе, официальный сайт].<br />

 " «Кавказ"» исеме (һ. б.-греч.<span> </span><span lang="grc">Καύκασος</span>) беренсе тапҡыр боронғо грек авторҙарында осрай.  [[Эсхил]]<nowiki/>дың (VI—V-сы быуаттан беҙҙең эраға тиклем  "Прометей "<ref name="МЭСБЕ 1"><span class="citation">[https://ru.wikisource.org/wiki/МЭСБЕ/Кавказ Кавказ]&#x20;&#x2F;&#x2F;&#x20;[//ru.wikipedia.org/wiki/Энциклопедический_словарь_Брокгауза_и_Ефрона Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона] : в 4 т.&nbsp; — СПб., 1907—1909.</span></ref><ref name="ЭСБЕ 1"><span class="citation">[https://ru.wikisource.org/wiki/ЭСБЕ/Кавказ Кавказ]&#x20;&#x2F;&#x2F;&#x20;[//ru.wikipedia.org/wiki/Энциклопедический_словарь_Брокгауза_и_Ефрона Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона] : в 86 т. (82 т. и 4 доп.).&nbsp; — СПб., 1890—1907.</span></ref> һәм [[Геродот]]<nowiki/>тың (V быуат беҙҙең эраға тиклем) эштәрендә тап була. Географ Страбон  буйынса ( Эратосфенға һылтанма менән (III быуат беҙҙең эраға тиклем )), урындағы халыҡ  Кавказды  ''Каспий''<ref>''[//ru.wikipedia.org/wiki/Страбон Страбон]'', География. </ref>тип атағандар, һәм дә  {{Lang-grc2|Καύκασος}}  исемен барлыҡҡа килеүен раҫлай{{Lang-grc2|Καύκασος}}.

  {{Lang-grc2|Καύκασος}}  һүҙе ҡайҙан барлыҡҡа килгәне билдәһеҙ, шулай ҙа лингвисттар ниндәй ҙә булһа этимология бирергә тырыша, әммә уларҙың күп саҡта үҙ-ара бәйләнештәре юҡ<ref>''[//ru.wikipedia.org/wiki/Откупщиков,_Юрий_Владимирович Откупщиков Ю. В.]'' Очерки по этимологии. — СПб.: Изд. С.-Петербургского университета, 2001. — 479 с. — С. 310—318.  </ref>.

Др.-греч. {{Lang-grc2|Καύκασος}}  Отто Шрадер  һәм Альфонс Неринга буйынса    готска.<span> </span>hauhs  — "«үрге"»,  <span> </span>kaũkas  — "«ҡалҡыулыҡ"»,<span> </span>kaukarà  — "«бейеклек"»<ref>''[//ru.wikipedia.org/wiki/Шрадер,_Отто Schrader O.]'', Reallexikon der indogermanischen Altertumskunde: Grundzüge einer Kultur- und Völkergeschichte Alteuropas. — 2 Aufl. </ref><ref>''[//ru.wikipedia.org/wiki/Фасмер,_Макс Vasmer M.]'', Кавка́з // Russisches etymologisches Wörterbuch. </ref><ref name="ReferenceA">''Фасмер М.'', Кавка́з // Этимологический словарь русского языка: В 4-х т. / Пер. с нем. и доп. О. Н. Трубачёва. — 2-е изд., стер. — М<span>.</span>: Прогресс, 1986—1987. — Т. 2 (Е — Муж). — 672 с. — С. 153</ref>. Шуның менән бергә, совет лингвисты В.  А.  Никонов  билдәләп үтә: Шрадер һәм Неринға этимологиялары раҫлана алмай. Шулай итеп ниндәй индоевропей теленән  {{Lang-grc2|Καύκασος}}  исеме килеп сыҡҡанын дөрөҫ әйтеп булмай<ref>''[//ru.wikipedia.org/wiki/Никонов,_Владимир_Андреевич Никонов В. А.]'' Рец. на кн.: [//ru.wikipedia.org/wiki/Боднарский,_Митрофан_Степанович М. С. Боднарский]. Словарь географических названий. М<span>.</span>, 1954 // География в школе. № 3, 1955.  </ref>.

  Бөгөнгө сәйәси географиянан ҡарағанда (сәйәси-административ бүленеш), Кавказ территорияһы   [[Рәсәй Федерацияһы]] — Төньяҡ Кавказ  араһынан бүленеп  , өлөшләтә Кавказ арьяғы  буйынса Самур йылғаһынан , шулай уҡ  [[Әзербайжан]], [[Әрмәнстан]] һәм Грузия  илдәре араһынан бүленеп китә. Шулай уҡ  Төркиә лә үҙ көнсығыш төбәктәрен Кавказ төбәктәренә индерә<ref>В частности, университет в [//ru.wikipedia.org/wiki/Карс Карсе] называется ''Кавказским университетом'' — см. [http://www.kafkas.edu.tr/rusca/index.php Кавказский университет в Карсе, официальный сайт].<br />

[[Файл:Artaxiad_Armenia_80BC-fr.svg|справа|мини|Бөйөк  Тигран  ваҡытындағы Армения]]

[[Файл:Geor_tamro_aandersen.png|справа|мини|Бөйөк  [[Тамара (батшабикә)]]  ваҡытындағы Грузия]]

[[Файл:Maps-roman-empire-peak-150AD.jpg|справа|мини|  [[Рим империяһы]]<nowiki/>ндағы Кавказ,  114—117 йылдар беҙҙең эраға тиклем]]

[[Файл:Khanates_of_the_Caucasus_in_the_18th-19th_centuries.png|справа|мини|268x268пкс|Кавказ аръяғындағы ханлыҡ <ref>''«"In Safavi times, Azerbaijan was applied to all the muslim-ruled khanates of the eastern Caucasian as well as to the area south of the Araz River as fas as the Qezel Uzan River, the latter region being approximately the same as the modern Iranian ostans of East and West Azerbaijan.''</ref>.]]

!<br />

!<br />

!<br />