Кеше: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Фирзәрә (фекер алышыу | өлөш) |
Ләйсән (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
39 юл:
}}
'''Кешеләр''' (латинса таксономия буйынса Homo sapiens, йәғни «хикмәт эйәһе/аҡыллы кеше» булараҡ билдәле) — Приматтар тәртибенән Гоминидтар ғаиләһенән Кешеләр ырыуынан бөгөнгө көндә йәшәүсе берҙән-бер биологик төрө. Анатомик төҙөлөшө буйынса хәҙерге кешеләр
Кешеләр үҙ мөхитен аңларға һәм уның торошона тәьҫир итергә теләктәре менән, [[фән]], [[фәлсәфә]], [[мифология]], һәм [[дин]] юлы менән феномендарҙы аңлатырға һәм үҙгәртергә тырышыуҙары менән айырыла. Был тәбиғи ҡыҙыҡһыныусанлыҡ киләсәк быуындарға мәҙәниәт юлы менән тапшырыла алған комплекслы ҡоралдар һәм һәләттәрҙе үҫтереүгә килтергән; кешеләр ашамлыҡтарҙы бешереү өсөн ялҡындарҙы ойоштороусы, шулай уҡ кейемдәр кейеүсе, һәм күп төрлө башҡа технологиялар һәм сәнғәттәр булдырыусы һәм ҡулланыусы берҙән- бер билдәле йәшәүсе төр. Кешеләрҙе өйрәнеүсе фәнни белем өлкәһе антропология тип атала.
== Эволюция ==
Кешеләр эволюцияһы өлкәһендәге фәнни эҙләнеүҙәр күбеһенсә Кешеләр ырыуының үҙгәрештәре менән бәйле, ләкин австралопитек кеүек башҡа гоминид һәм гомининттарҙы ла ҡаплай. Һуңғы генетик эҙләнеүҙәр һөҙөмтәләре хәҙерге кешеләрҙең «иң аҙынан ике төркөм» боронғо кешеләре (Неандерталец һәм Аю-Таш мәғәрәһе кешеһе) менән енси яҡынлыҡҡа кереүенә ишара итә. Иң боронғо билдәле анатомик төҙөлөшө буйынса хәҙерге кешеләрҙең ҡалдыҡтары Африкала табылған, уларҙың датировкаһы 195 000 йыл элек йәшәүҙәрен күрһәтә. Молекуляр биология эҙләнеүҙәре «хәҙерге кешеләр» төркөмөнә ингән барлыҡ субтөрҙәрҙең берҙәм йыраҡ бабаларҙан сығыу ваҡыты 200 000 йыл элек булыуын күрһәтә. Приматтарҙың эволюция тарихының 65 миллион йылды ҡаплауы билдәле. Приматтар барлыҡ йәшәргә дауам итеүсе имеҙеүселәр синыфы плаценталылар инфрасиныфының иң боронғо төркөмдәренең береһе тип һанала. Иң боронғо билдәле примат имеҙеүсе төрө (Плезиадапис тәртибе) тамырҙары [[Төньяҡ
Кешеләрҙең [[ДНК]] структураһы бөгөнгө ике төр шимпанзе менән иң оҡшаш: ябай шимпанзе һәм бонобо. Тулы геном тикшеренеүҙәре «6,5 [миллион] йыл дауамындағы айырым эволюция нәтижәһендә, кешеләр менән шимпанзе араһындағы айырма ике бәйле булмаған кеше араһындагы айырманан 10 тапҡыр ҙурыраҡ һәм тысҡан менән ҡомаҡ араһындағы айырманан ун тапҡыр кесерәк» тигән һығымтаға килергә рөхсәт итте. Ҡалып: Attribution needed Төрлө ғалимдарҙың юрауҙары буйынса, кеше һәм шимпанзеның функциональ
Кеше һыман маймылдар уртаҡ йыраҡ бабаның тоҡомдары.
== Палеолит ==
Һүрәттәр юғары [[палеолит]]
Юғары палеолит
Хәҙерге кешеләрҙең Африканан сығышы яҡынса
Юта университетында эшләүсе генетика ғалимдары Линн Йордэ (Lynn Jorde) һәм Генри Харпендинг (Henry Harpending) кеше
Цивилизацияға күсеү
Ауыл хужалығының барлыҡҡа килеүе һәм хайуандарҙы йортлаштырыу кешеләрҙең күсемһеҙ торлаҡ пункттарында йәшәүенә килтерҙе.
58 юл:
== Тарих буйынса кешеләрҙең күсеү юлдары ==
Кешеләрҙең күпселеге яҡынса 10 000 йыл элекке миҙгелгә ҡәҙәр ау һәм үҫемлектәр йыйыу менән йәшәгән. Улар кешеләр көтөүе исеме аҫтында билдәле бәләкәй күсмә төркөмдәрендә йәшәгән ине. Үҫемлектәрҙе үҫтереүҙең (ауыл хужалығы) барлыҡҡа килеүе тарихта беренсе тапҡыр күсемһеҙ торлаҡ пункттарын, хайуандарҙы йортлаштырыу һәм металдарҙы ҡулланыуға килтергән Неолит инҡилабына сәбәпсе булды. Ауыл хужалығы сауҙа һәм кооперацияға мөмкинлектәр тыуҙырып, комплекс йәмғиәттәренең үҫешенә юл асты. Был ваҡиғаның кешеләр йәмғиәте өсөн әһәмиәте арҡаһында, был сор кешеләр эраһы исеме менән билдәле.
Беренсе боронғо дәүләттәр яҡынса 6 000 йыл элек Мезопотамияла, Мысырҙың Нил үҙәнлеге һәм Һинд йылғаһы үҙәнлектәрендә барлыҡҡа килә. Һаҡланыу өсөн хәрби көстәр, идара эштәре өсөн хөкүмәт бюрократиялары ойошторола. Ресурстарға ирешер өсөн дәүләттәр кооперация һәм көндәшлеккә, һуғышҡа керә. 2000 — 3000 йыл элек булған арала, Фарсы империяһы, [[Һиндостан]], [[Ҡытай]], [[Рим]] һәм [[Македония]] империялары кеүек ҡайһы бер дәүләттәр ҡаҙаныштары нәтижәһендә беренсе экспансионист империяларға әүерелде. [[Боронғо
Урта быуаттарҙың һуңғы өлөшө революцион фекерҙәр тыуыуы һәм технологияларға ирешелеүе менән билдәле. Ҡытайҙа алға киткән ҡала мәҙәниәтендә яҙыуҙарҙы баҫтырыу һәм орлоҡтарҙы ергә кертеү технологиялары табыла. Һиндостанда [[математика]], фәлсәфә, дин һәм [[металлургия]] өлкәләрендә ҙур ҡаҙаныштар күҙәтелә,
20-се быуат һуңында башланған Мәғлүмәт
== Иҫкәрмәләр ==
|