Рәсәй Федерацияһы Коммунистар партияһы: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Тамғалар: Мобиль үҙгәртеү Мобиль ҡушымта аша үҙгәртеү |
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
34 юл:
}}
[[Файл:Gennady Zyuganov, 2013.jpeg|alt=Gennady Zyuganov, 2015|thumb|КПРФ Үҙәк комитеты рәйесе Геннадий Зюганов, 2015 йыл]]
'''Рәсә́й Федера́цияһы Коммуниста́р па́ртияһы
КПРФ Рәсәй коммунистарының ғәҙәттән тыш II съезында ([[13 февраль|13]] – [[14 февраль]] [[1993 йыл]]) [[РСФСР]] Коммунистар партияһын тергеҙеү аша ойошторола. Ил төбәктәрендә 81 бүлексәһе бар, ағзалар һаны – 157 528 кешенән артыҡ ([[2012]])<ref name="minjust.ru">{{cite web|url=http://minjust.ru/node/2266|title=«Рәсәй Федерацияһы Коммунистар партияһы» сәйәси партияһының төбәктәрҙәге бүлектәре теҙмәһе (2012 йылдың 1 ғинуарына ҡарата)|publisher=Рәсәй Федерацияһы юстиция министрлығы|archiveurl=http://minjust.ru/node/2266|archivedate=2012-06-09}}</ref>. КПРФ бөтә саҡырылыш Дәүләт Думаһында урын алған, шулай уҡ төбәктәр кимәлендәге хөкүмәт органдарында үҙенең вәкиллектәренә эйә.
145 юл:
2008 йылда КПРФ сығымдары шулай уҡ 148 миллион һум тәшкил иткән, шул иҫәптән 81,5 миллион һайлауҙар кампанияһын үткәреү өсөн тотонолған, 31,5 млн – матбуғат продукцияһын һәм «Правда» гәзитен баҫтырыу өсөн, ә 23 млн һумға күсемһеҙ милек, ул хәҙер партияның 22 төбәгендә бар, алыуға киткән<ref>[http://www.comstol.ru/Tr/2008/179.html] {{deadlink|url=http://www.comstol.ru/Tr/2008/179.html}}</ref>. 2008 йылдың 19 октябрендә КПРФ лидеры Геннадий Зюганов, партияның программа маҡсаттарын ғәмәлгә ашырыу өсөн, Рәсәй граждандарына матди ярҙам һорап мөрәжәғәт итте<ref>{{cite web|date=19 октября 2008|url=http://www.rian.ru/politics/20081019/153484963.html|title=Коммунисты просят россиян материально поддержать партию|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2010-08-13|archiveurl=http://www.webcitation.org/654mQwd9b|archivedate=2012-01-30}}</ref><ref>[http://news.mail.ru/politics/2105744/ Новости@Mail.Ru: Коммунисты просят россиян материально поддержать партию<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>.
== Тарихы ==
КПРФ Рәсәй коммунистарының ғәҙәттән тыш II съезында (13 – 14 февраль 1993 йыл) РСФСР Коммунистар партияһын тергеҙеү аша ойошторола. КПРФ уставы түбәндәгене белдерә: «КП РСФСР һәм КПСС башланғыс ойошмалары коммунистары инициативаһы буйынса ойошторолған Рәсәй Федерацияһы Коммунистар партияһы КПСС һәм КП РСФСР-ҙың эшен, уларҙың идеяларын дауам итеүсе булып тора»<ref name="ustav" />.
=== Партияның съездары һәм конференциялары ===
[[File:XVI Съезд КПРФ (фото3).jpg|260px|right|thumb|КПРФ-тың XVI (16) сираттан тыш съезы, 25 июнь 2016 йыл.]]
* '''I (ойоштороу съезы) КП РСФСР съезы''' ([[20 июль|20]] – [[23 июль]], [[5 сентябрь|5]] һәм [[6 сентябрь]], [[1990 йыл]], Мәскәү).
* '''II (сираттан тыш) КП РСФСР съезы''', Партияның атамаһы КПРФ-ҡа үҙгәртелгән ([[13 февраль|13]] – [[14 февраль]], [[1993 йыл]], Клязьма пансионаты, Мәскәү алды) – уны тағын берләштереү-тергеҙеүсе тип атайҙар, сөнки Конституция Суды ҡарары нигеҙендә Ельциндың башланғыс ойошмалар – КП РСФСР партячейкаларын тыйыуы ғәмәлдән сығарылған, КПРФ, ошо башланғыс ойошмалар нигеҙендә, партия кеүек ойошторолған, һәм 1991 – 1992 йылдарҙа КПСС һәм КП РСФСР ағзалыҡ нигеҙендә барлыҡҡа килгән партиялар менән берләштереү фаразланған. Съезд 148 кеше иҫәбендә үҙәк башҡарма комитетын һайлаған<ref name="scilla">{{cite web|url=http://www.scilla.ru/works/partii07/kprf.html|title=Краткий курс истории КПРФ|publisher=scilla.ru|accessdate=2009-11-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/654mZJPHs|archivedate=2012-01-30}}</ref>.
* '''I бөтә рәсәй КПРФ конференцияһы''' ([[26 октябрь]] [[1993 йыл]], Мәскәү) – Рәсәй Федерацияһы Дәүләт Думаһының I йыйылышы депутаттарына кандидаттар күрһәтеү. Конференция Думаға һайланасаҡ кандидаттарға 1978-се йылғы конституцияны һәм уның нигеҙендә көн күргән хоҡуҡи режимды тергеҙеү өсөн көрәшергә йөкмәткән. Конференциянан һуңғы осорҙа [[:ru:Рыбкин, Иван Петрович|Иван Рыбкинды]] Дәүләт Думаһы рәйесе вазифаһына һайлауҙа булышлыҡ итеү, ГКЧП ағзаларын һәм 1993 йылғы октябрь ваҡиғаларында ҡатнашыусыларҙы амнистияға эләктереү өсөн тауыш биреү, эшмәкәрлектең мөһим этаптары булып тора<ref name="scilla" />.
* '''II бөтә рәсәй КПРФ конференцияһы''' ([[23 апрель|23]] – [[24 апрель]], [[1994 йыл]], Мәскәү) – КПРФ-тың СКП-КПСС-ҡа инеүе.
* '''III КПРФ съезы''' ([[21 ғинуар|21]] – [[22 ғинуар]], [[1995 йыл]], Мәскәү) – КПРФ программаһын ҡабул итеү.
* '''III бөтә рәсәй КПРФ конференцияһы''' ([[26 август]], [[1995 йыл]]) – Рәсәй Федерацияһы Дәүләт Думаһының II йыйылышы депутаттарына кандидаттар күрһәтеү.
* '''IV бөтә рәсәй КПРФ конференцияһы''' ([[15 февраль]], [[1996 йыл]]) – Рәсәй Федерацияһы Президентына кандидат итеп Г. А. Зюгановты тәҡдим итеү.
* '''IV КПРФ съезы''' ([[19 апрель|19]] – [[20 апрель]], [[1997 йыл]], Мәскәү).
* '''V КПРФ (сираттан тыш) съезы''' ([[23 май]], [[1998 йыл]], Мәскәү).
* '''VI КПРФ съезы''' ([[1999 йыл]]дың [[4 сентябрь|4 сентябре]], [[21 сентябрь|21 сентябре]], [[2000 йыл]]дың [[15 ғинуар|15 ғинуары]], Мәскәү) – Дәүләт Думаһының III йыйылышы депутаттарына кандидаттар күрһәтеү, Рәсәй Федерацияһы Президентына кандидат итеп Г. А. Зюгановты тәҡдим итеү<ref>[http://www.businesspress.ru/newspaper/article_mId_40_aId_13831.html, VI СЪЕЗД КПРФ]</ref>.
* '''VII КПРФ съезы''' ([[2 декабрь|2]], [[3 декабрь]], [[2000 йыл]], Мәскәү).
* '''VIII КПРФ (сираттан тыш) съезы''' ([[19 ғинуар]], [[2002 йыл]], Мәскәү) – ҡануниәт талаптарына ярашлы итеп КПРФ ижтимағи берләшмәнән сәйәси партияға үҙгәртелгән.
* '''IX КПРФ (сираттан тыш) съезы''' ([[6 сентябрь]], [[28 декабрь]], [[2003 йыл]], Мәскәү) – Дәүләт Думаһының IV йыйылышы депутаттарына кандидаттар күрһәтеү, Рәсәй Федерацияһы Президентына кандидат итеп [[:ru:Харитонов, Николай Михайлович|Н. М. Харитоновты]] тәҡдим итеү<ref name="kprf_9">{{cite web|url=http://www.cprf.info/articles/18423.shtml|title=КПРФ : прошел съезд|publisher=cprf.info|accessdate=2016-02-02}}</ref>.
* '''X КПРФ съезы''' ([[3 июль]], [[2004 йыл]], Мәскәү)<ref name="siezd2004">{{cite web|url=http://www.newizv.ru/news/2004-07-07/7825/l|title=Красный передел|publisher=Новые Известия||accessdate=2015-09-26}}</ref>.
* '''XI КПРФ (сираттан тыш) съезы''' ([[29 октябрь]], [[2005 йыл]], Мәскәү)<ref name="kprf_11">{{cite web|url=http://www.cprf.info/party/materials/material_xi/45794.html|title=Информационное сообщение об XI (внеочередном) Съезде КПРФ|publisher=cprf.info|accessdate=2016-02-02}}</ref>.
* '''XII КПРФ съезы''' ([[22 сентябрь]], [[2007 йыл]], Мәскәү; [[15 декабрь]], [[2007 йыл]], Мәскәү алды) – Дәүләт Думаһының V йыйылышы депутаттарына кандидаттар күрһәтеү, Рәсәй Федерацияһы Президентына кандидат итеп Г. А. Зюгановты тәҡдим итеү<ref name="kprf_12">{{cite web|url=http://kprf.ru/important/51693.html|title=Начал работу XII (внеочередной) съезд КПРФ|publisher=kprf.ru|accessdate=2016-02-02}}</ref>.
* '''XIII КПРФ съезы''' ([[29 ноябрь|29]] – [[30 ноябрь]], [[2008 йыл]], Мәскәү) – КПРФ программаһының яңы редакцияһын ҡабул итеү<ref name="kprf_13">{{cite web|url=http://kprf.ru/party_live/61445.html|title=О XIII съезде Коммунистической партии Российской Федерации (анонс)|publisher=kprf.ru|accessdate=2016-02-02}}</ref>.
* '''XIV КПРФ съезы''' ([[24 сентябрь]], [[17 декабрь]], [[2011 йыл]], Мәскәү алды) – Дәүләт Думаһының VI йыйылышы депутаттарына кандидаттар күрһәтеү, Рәсәй Федерацияһы Президентына кандидат итеп Г. А. Зюгановты тәҡдим итеү<ref name="kprf_14">{{cite web|url=http://kprf.ru/party_live/97186.html|title=Председатель ЦКРК КПРФ В.С. Никитин: XIV съезд КПРФ – смысл и действия|publisher=kprf.ru|accessdate=2016-02-02}}</ref>.
* '''XV КПРФ съезы''' ([[23 февраль|23]], [[24 февраль]], [[2013 йыл]], Мәскәү)<ref name="kprf_15">{{cite web|url=http://kprf.ru/official/2013/02/25/xv-otchiotnovybornyi-sezd-kprf/112.html|title=XV отчётно-выборный съезд КПРФ|publisher=kprf.ru|accessdate=2016-02-02}}</ref>.
* '''XVI КПРФ (сираттан тыш) съезы''' ([[25 июнь]], [[2016 йыл]])<ref>[https://kprf.ru/party-live/cknews/156505.html В Подмосковье открылся XVI (внеочередной) Съезд КПРФ]</ref>.
=== КПРФ һәм власть ===
1993 йылдың көҙгө ваҡиғалары ваҡытында КПРФ башта Рәсәй Федерацияһы Юғары Советы һәм президент вазифаһын башҡарыусы А. В. Руцкойҙы хуплап сығыш яһаған һәм хатта үҙенең яҡлыларын Б. Ельциндың №1400 һанлы указына ҡаршы акцияла ҡатнашырға саҡырған. Әммә, конфликт һөҙөмтәһе аңлашыла башлағас, Геннадий Зюганов, кәрәкмәгән ҡорбандар булдырмаҫ өсөн, халыҡҡа актив сығыштарҙан баш тартырға саҡырып телевидение<ref name="sorokin">{{статья
| автор = Сорокин А.
| заглавие = Наследники КПСС (КПСС и левые в постсоветской России)
| ссылка =
| язык =
| издание = Альтернативы
| тип =
| год = 2006
| том =
| номер = 2
| страницы = 118-119
| doi =
| issn =
}}
</ref> аша сығыш яһаны. Һуңыраҡ уның әйтеүенсә, әгәр уның тәҡдиме үтәлгән булһа, ҡан ҡойоштан ҡотолорға мөмкин булыр ине<ref>{{cite web|url=http://forum-msk.org/material/politic/16127.html|title=Апология Зюганова|publisher=Форум.МСК|accessdate=2006-11-13|archiveurl=http://forum-msk.org/|archivedate=2012-01-30}}</ref>.
Һуңынан КПРФ-ты «Конституция проектын тәнҡитләгән» Дәүләт Думаһының I йыйылышы һайлауҙарынан сығарырға ниәтләгәндәр; Ельцин уларҙан Конституцияны «теймәҫкә» талап иткән, ә хөкүмәттең беренсе вице-премьеры [[:ru:Шумейко, Владимир Филиппович|Владимир Шумейко]], КПРФ-ты ҡалған ҡаршы тороусы партиялар менән бергә һайлауҙарға индермәҫкә талап иткән – әммә, ләкин, башҡарып тормағандар<ref>{{cite web|url=http://feelosophy.narod.ru/Vb_93_96/ch_1.htm|title=«Учредительные выборы» в контексте российской трансформации|accessdate=2009-11-08|archiveurl=http://www.webcitation.org/611HHxwMY|archivedate=2011-08-18}}</ref>. Дәүләт Думаһына һайлауҙар билдәләнгәндән һуң, КПРФ – бойкотҡа саҡырған башҡа һул ағымдағы партияларҙан айырмалы, – һайлауҙарҙа ҡатнашыуҙан баш тартмаған. Был ваҡиға Рәсәйҙең һул ағымында бер аҙ ҡапма-ҡаршылыҡ тыуҙырған.
1993 йылдың 26 октябрендә КПРФ-тың I конференцияһында Дәүләт Думаһының беренсе йыйылышы депутаттарына дөйөм федераль һайлау алды кандидаттар исемлеге тәҡдим ителгән. 1993 йылдың 12 декабре һайлауҙары һөҙөмтәһе буйынса КПРФ исемлеге, [[ЛДПР]] һәм «[[:ru:Выбор России (блок)|Выбор России]]» партияларынан һуң, өсөнсө урынды биләгән. КПРФ, 32 мандат биләрлек, 6 666 402 тауыш (12,40 %) алған, унан башҡа, КПРФ-тан 10 кандидат бер мандатлы округтарҙан үткән<ref>[http://www.politika.su/fs/gd1fkp.html Фракция Коммунистической партии Российской Федерации (КПРФ) в Государственной Думе первого созыва (1994—1995)] // «Федеральное Собрание: Совет Федерации, Государственная Дума». — Справочник. — М.: ИЭГ «Панорама», Фонд развития парламентаризма в России, 1994—1996. Электронная версия, 2000</ref>. Шулай уҡ КПРФ һәм уның сәйәси союздаштары вәкилдәренең өлөшө өҫтәмә рәүештә [[Рәсәй Аграр партияһы]] теҙмәһе буйынса депутатлыҡҡа үткәндәр.
1995 йылдың 26 авгусында КПРФ-тың III конференцияһында Дәүләт Думаһының икенсе йыйылышына кандидаттар исемлеге төҙөлгән. 1995 йылдың 17 декабрендәге һайлауҙарҙа КПРФ исемлеге,15 432 963 тауыш (22,30 %) алып, беренсе урын биләгән. КПРФ 157 мандат алған (пропорциональ система буйынса 99 мандат һәм бер мандатлы округтар буйынса 58 мандат).
1996 йылдың 15 февралендә Бөтә Рәсәй КПРФ конференцияһында Рәсәй президенты посына Г. Зюганов кандидатураһы хупланған. 1996 йылдың февраль-март айҙарында Зюгановты яҡлау өсөн КПРФ етәкселегендә халыҡ-патриотик көстәр Блогы ойошторолған. 1996 йылдың 16 июнь һайлауҙарының беренсе турында Зюганов 24 211 790 тауыш алған, йәки 32,04 % (Ельциндан ҡала иенсе урын – 35,28 %). Икенсе турҙа 1996 йылдвң 3 июлендә – 30 113 306 тауыш, йәки 40,31 % (Ельцин – 53,82 %). Һайлау кампанияһы ваҡытында телевидениеға инеү мөмкинлеге булмауға ҡарамаҫтан, һайлауҙарҙың икенсе көнөнә үк Г. Зюганов үҙенең еңелеүен таныған һәм Б. Ельцинды еңеүе менән рәсми рәүештә ҡотлаған<ref name="sorokin" />.
1998 йылдың йәйе Дәүләт Думаһында КПРФ фракцияһы үҙенең союздаштары менән Рәсәй Федерацияһының беренсе Президенты Борис Ельцинға ҡарата импичмент процесы башланы. Уға биш ғәйепләү белдерелгән:
# Беловеж килешеүен тормошҡа ашырыу, шулай уҡ уларҙы әҙерләү һәм йомғаҡлау, ошолар һөҙөмтәһендә СССР-ҙың юҡҡа сығыуы;
# 1993 йылдың көҙө дәүләт түңкәрелешен уҙғарыу;
# Чечня Республикаһы территорияһында һуғыш конфликтын асыу;
# РФ хәүефһеҙлеген һәм оборона һәләтен көсһөҙләндереү;
# рәсәй халҡын геноцидлау.
Шулай ҙа 1999 йылда тауыш биреү барышында ғәйепләүҙәрҙең бер бүлеге лә тейешле 300 тауыш йыя алмаған (унан башҡа, Ельциндың вәкәләтен туҡтатыу өсөн Федерация Советының ҡарары талап ителгән). Зюгановтың һүҙҙәре буйынса [[ЛДПР]] депутаттарының позицияһы арҡаһында Дәүләт Думаһына 17 тауыш алып булманы, шулай ҙа «был көрәш үҙ ролен уйнаны. Бер нисә ай үтеү менән ысын импичмент булды, Ельцинды ваҡытынан алда отставкаға һәм үҙенең вәкиллек хоҡуғын һалыуға килтерҙе»<ref>[http://www.sovross.ru/old/2006/76/76_2_1.htm Г. А. Зюганов: Мы смотрим на будущие выборы уверенно] // [[Советская Россия (газета)|Советская Россия]], № 76 (12849), 4 июля 2006.</ref>.
== Һайлауҙарҙа ҡатнашыу ==
=== Дәүләт Думаһына һайлауҙар ===
{| class="standard sortable"
|+ '''Дәүләт Думаһына һайлауҙарҙа КПРФ-тың һөҙөмтәһе<ref name="сik1993">{{cite web|url=http://www.cikrf.ru/banners/vib_arhiv/gosduma/1993/1993_itogi_FS_obshefed_okrug.html|title=Результаты выборов депутатов Государственной Думы по общефедеральному округу 12 декабря 1993 года|publisher=ЦИК России||accessdate=2015-09-26}}</ref><ref name="сik1995">{{cite web|url=http://cikrf.ru/banners/vib_arhiv/gosduma/1995/files/1995-Protokol_CIK.doc|title=Протокол Центральной избирательной комиссий Российской федерации о результатах выборов депутатов Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации второго созыва|publisher=ЦИК России||accessdate=2015-09-26}}</ref><ref name="сik1999">{{cite web|url=http://cikrf.ru/banners/vib_arhiv/gosduma/1999/files/1999-Protokol_CIK.doc|title=Протокол Центральной избирательной комиссии Российской Федерации о распределении депутатских мандатов между избирательными объединениями, избирательными блоками и о результатах выборов по федеральному избирательному округу|publisher=ЦИК России||accessdate=2015-09-27}}</ref><ref name="сik2003">{{cite web|url=http://gd2003.cikrf.ru/gd2003/WAY/76799135/sx/art/76805049/cp/1/br/76799124.html|title=ИПротокол Центральной избирательной комиссии Российской Федерации о результатах выборов по федеральному избирательному округу и о распределении депутатских мандатов между политическими партиями, избирательными блоками|publisher=ЦИК России||accessdate=2015-09-27}}</ref><ref name="сik2007">{{cite web|url=http://www.vybory.izbirkom.ru/region/region/izbirkom?action=show&root=1&tvd=100100021960186&vrn=100100021960181®ion=0&global=1&sub_region=0&prver=0&pronetvd=null&vibid=100100021960186&type=242|title=Результаты выборов|publisher=ЦИК России||accessdate=2015-09-27}}</ref>.'''
|-
! Йыл !! Федераль теҙмә өсөн <br /> бирелгән тауыштар, % !! Мандаттар күләме !! Дәүләт думаһында <br /> мандаттар өлөшө, %
|-
| [[:ru:Выборы в Государственную думу (1993)|'''1993''']]
| align="right" |12,4
| align="right" |42
| align="right" |9,3
|-
| [[:ru:Выборы в Государственную думу (1995)|'''1995''']]
| align="right" |22,3
| align="right" |157
| align="right" |34,9
|-
| [[:ru:Выборы в Государственную думу (1999)|'''1999''']]
| align="right" |24,29
| align="right" |113
| align="right" |25,1
|-
| [[:ru:Выборы в Государственную думу (2003)|'''2003''']]
| align="right" |12,61
| align="right" |61
| align="right" |11,3
|-
| [[:ru:Выборы в Государственную думу (2007)|'''2007''']]
| align="right" |11,57
| align="right" |57
| align="right" |12,7
|-
| [[:ru:Выборы в Государственную думу (2011)|'''2011''']]
| align="right" |19,19
| align="right" |92
| align="right" |20,44
|}
=== Рәсәй президентына һайлауҙар ===
{|class="wikitable sortable"
|+ '''Президент һайлауҙарында КПРФ кандидаттарының һөҙөмтәһе.'''
|-
!rowspan=2|Йыл
!rowspan=2|Кандидат
!colspan=2|Беренсе тур
!colspan=2|Икенсе тур
|-
! Тауыштар
! %
! Тауыштар
! %
|-
![[:ru:Президентские выборы в России (1996)|1996]]
|[[Геннадий Зюганов]]
|24,211,686
|32.0
|30,104,589
|40.3
|-
![[:ru:Президентские выборы в России (2000)|2000]]
|[[Геннадий Зюганов]]
|21,928,468
|29.2
|colspan=2 bgcolor=lightgrey|
|-
![[:ru:Президентские выборы в России (2004)|2004]]
|[[:ru:Харитонов, Николай Михайлович|Николай Харитонов]]
|9,513,313
|13.7
|colspan=2 bgcolor=lightgrey|
|-
![[:ru:Президентские выборы в России (2008)|2008]]
|[[Геннадий Зюганов]]
|13,243,550
|17.7
|colspan=2 bgcolor=lightgrey|
|-
![[:ru:Президентские выборы в России (2012)|2012]]
|[[Геннадий Зюганов]]
|12,318,353
|17.2
|colspan=2 bgcolor=lightgrey|
|}
== Иҫкәрмәләр ==
| |||