Википедия

Фашизм: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
39 618 төҙәтеү
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
39 618 төҙәтеү
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
228 юл:
Павелич эмиграцияла элек ҡасҡан фекерҙәштәре һәм франкистар менән бәйләнешкә ингән. 1932 йылда «Усташа» гәзите сыға башлаған, [[Германияның|Веймар республикаһы]] территорияһында ойошманың үҙәге төҙөлгән. Яңы усташтар йәлеп ителгән.
 
Югославия ерҙәренә дәғүә иткән итальян фашисы Муссолини һәм Венгрия (1931-1934) усташтар аша, үҙ ғәмәлдәрен тормошҡа ашырыу маҡсатында, усташтарҙың хәрби-сәйәси лагерҙарын ойоштороуға рөхсәт биргән.
Иң ҙур усташ теракты булып- 1934 йылдың 9 октябрендә Марселдә югослав короле Александрҙы үлтереү тора{{sfn|Беляков|2009|с=122}}.
 
Хорват милләтселеген таратыуҙа һәм подготовке усташтарҙы әҙерләүҙә католик дине (иезуит гимназиялары, Загреб университетының теология факультеты, «Тәре йөрөтөүселәрҙең Бөйөк туғанлығы») ҙур роль уйнаған.
 
1936 ылдыңйылдың октябрендә Павелич Германия МИД-ына «Хорват мәсьәләһе» меморандумын тапшыра.
 
[[1941 йыл]]дың март башында Павелич Флоренциянан (унда йәшәгән) [[Рим]]гә саҡырылған. Павеличҡа Югославияның [[Тройственный пакт|Тройственный пакт]]ҡа ҡушылыуы, усташ ойошмаһының һәр төрлө эшмәкәрлеге туҡтатылыуынтуҡтатылыуы хаҡында әйтәләр. 1941 йылдың 25 мартында Югославия премьер-министры ҡушылыу килешеүенә ҡул ҡуйған. Был хәлде ҡайһы бер Югославия сәйәсмәндәре милли мәнфәғәттәргә хыянат итеү тип ҡабул иткәнлектән, 26-нан 27 мартҡа ҡаршы төндә Цветкович хөкүмәте һәм принц-регент Павел ҡолатылған. 1941 йылдың 6 апрелендә Гитлер Югославияға һөжүм итергә ҡарар иткән{{sfn|Беляков|2009|с=130}}.
 
Павелич етәкселегенгдәге усташтар радионан Загребта ''[[Бойондороҡһоҙ Хорватия Дәүләте|Бойондороҡһоҙ Хорватия Дәүләте]]'' барлыҡҡа килгәнен ишетәләр({{lang-hr|Nezavisna Država Hrvatska}}).
244 юл:
Хорватия дәүләте Югославияны оккупациялау системаһының бер өлөшө генә булһа ла, реаль дәүләт атрибутына һәм эске сәйәсәттә ниндәйҙер үҙаллылыҡҡа эйә булған. Хорватияның бойондороҡһоҙлоғон хорват халҡының күпселеге һәм босния мосолмандарының бер өлөшө хуплаған. Усташтар власы көслө тоталитар һыҙатлы радикаль-милләтсе режим, усташтар һәм уларҙың идеологияһы абсолют монополияға эйә булған. Башҡа сәйәси партиялар һәм йәмәғәт хәрәкәттәре тыйылған. Тик усташ хәрәкәте вәкилдәре генә мөһим дәүләт вазифаларын биләй алғандар{{sfn|Югославия в XX веке|2011|с=394}}.
Юлбашсы ''поглавник'' Павелич бөтөн власты үҙ ҡулында тотҡан һәм үҙенең [[шәхес культы|шәхес культы]]н тыуҙырған.
1944 йылда хәрби түңкәрелеш әҙерләүселәрҙе, эске эштәр министры Младен Лорковичты һәм хәрби министр Анте Вокичты, атып үлтергәндәр {{sfn|Беляков|2009|с=140}}.
 
[[Файл:Adolf Hitler meets Ante Pavelić.1941.jpg|thumb|Гитлер һәм Павелич в Берхтесһаденда, 1941 йылдың июле]]
1941 йылдың 15 июнендә Бойондороҡһоҙ Хорватия Дәүләте Тройственный пактҡа һәм 25 ноябрҙә Антикоментернға ҡушылған. Вермахт һәм СС формированиеларында 113 мең хорват һәм босний мосолманы һуғышҡан, шуларҙың 14 меңе һәләк булған{{sfn|Иностранные формирования Третьего рейха|2011|с=293}}.
 
Нацистарҙың раса теорияһына эйәреп, усташтар режимы сербтарға, еврейҙарға һәм сиғандарға ҡаршы закондар сығарған. [[17 апрел]]дә хорват халҡы, уның милли дәүләте мәнфәғәттәренә ҡурҡыныс янаған енәйәт өсөн үлем язаһы{{sfn|Косик|2012|с=15}}, 25 апрелдә Кириллицаны тыйыу {{sfn|Косик|2012|с=15}}, [[30 апрел]]дә — «хорват халҡының арий ҡанын һәм намыҫын» һаҡлау һәм расаны һаҡлау тураһындағы закон, Серб православие сиркәүе эшмәкәрлеген туҡтатыу тураһындағы ҡарар сыға. 2 июндә бөтөн серб православ халыҡ мәктәптәрен һәм балалар баҡсаларын япҡандар{{sfn|Косик|2012|с=15}}.
Сербтарҙы күпләп үлтерәләр һәм бик күп концлагерҙарға оҙаталар, был геноцидтың иң юғары нөктәһе булған{{sfn|Югославия в XX веке|2011|с=397}}.=
 
[[1945]] йылда Икенсе Бөтөн донъя һуғышында [[Антифашист коалицияһы|Антифашист коалицияһы]] еңгәндән һуң, усташтарҙың ҡайһылары сит илгә ҡасып киткән. Ҡалғандарын Югославия коммунистары атып үлтерәүлтергән. Австрия ҡалаһы [[Блайбург]]та усташтарҙы күпләп язалайҙарязалағандеңар.
Павелич 1947 йылда Аргентинаға ҡасҡан һәм 50-се йылдарға саҡлы диктатор Хуан Перондың хәүефһеҙлек буйынса кәңәшсеһе булған.
Эмигрант-усташтар йәшерен террористик төркөмдәргә берләшкән. Хорват ультрамилләтселәре Германияла, АҠШ-та, Канадала, [[Австралия|Австралия]]ла һәм Аргентинала үҙәктәр асҡан һәм үҙҙәренүҙҙәренең эшмәкәрлеген «хорват азатлыҡ хәрәкәте» (Hrvatski Oslobodilački Pokret) тип атаған.
 
1991 йылда Хорватия президенты Франьо Туджман Хорватияға эмиграциялағы усташтарҙың кире ҡайтыуына юл ҡуйған{{sfn|Гуськова|2001|с=155}}. Хорват сәйәсмәндәренән тәүге булып ул Бойондороҡһоҙ Хорват Дәүләтенең милли дәүләт булараҡ әһәмиәте тураһында һөйләй башлай. Үҙенең бер сығышында Туджман Икенсе донъя һуғышы осорондағы Хорватия нацист дәүләт берәмеге генә булмаған, ул хорват халҡының меңәр йылдар буйы ынтылған маҡсаты булған, тип әйтә<ref>{{книга
266 юл:
}}</ref>{{sfn|Гуськова|2001|с=1434}}<ref>{{cite web |url=http://www.slobodnadalmacija.hr/Hrvatska/tabid/66/articleType/ArticleView/articleId/134766/Default.aspx |title=Povjesničar Kovačić: Laž je da je Tuđman rehabilitirao NDH |publisher= |accessdate=2015-11-28 |lang=hr}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.vecernji.hr/hrvatska/tudman-me-prekinuo-boga-mu-ivkosicu-a-pomirba-1012849 |title=Tuđman me prekinuo: Boga mu Ivkošiću, a pomirba?! |publisher= |accessdate=2015-11-28 |lang=hr}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.vecernji.hr/hrvatska/tudman-me-prekinuo-boga-mu-ivkosicu-a-pomirba-1012849 |title=Tuđman me prekinuo: Boga mu Ivkošiću, a pomirba?! |publisher= |accessdate=2015-11-28 |lang=hr}}</ref>.
 
[[1990-сы|1990-сы]] йылдар башында, Хорватияның бойондороҡһоҙлоғон иғлан иткәндән һуң, ҡайһы бер милли сәйәси төркөмдәр усташтар традицияларын дауам итергә тырышҡан. РАНРәсәй Фәндәр Академияһының слаяноведение Институты тарихсыһы һәм сенатор Серб Республикаһы сенаторы [[Гуськова, Елена Юрьевна|Елена Гуськова]] 1990—1991 йылдарҙағы Хорватия ситуацияһын түбәндәгесә тасуирлай{{sfn|Гуськова|2001|с=147}}:
{{цитата|Республикала усташтар традициялары тергеҙелгән: яңы Хорватия символикаһы фашист Хорватия дәүләтенекен ҡабатлай, «Хорват домобрандары» тигән йәмғиәт барлыҡҡа килгән (Бойондороҡһоҙ Хорват Дәүләте осорондағы регуляр ғәскәр шулай аталған), Икенсе Бөтөн донъя һуғышы йылдарындағы ҡайһы бер енәйәтселәр аҡланған, фашизм ҡорбандарына ҡуйылған һәйкәлдәр, партизандар ҡәберлеге бысратылған, туҙҙырылған. «У» (был «усташа»тигәнде аңлата) атамалы кафе һәм ресторандар асыла , что означало «усташа», казармаларҙа һәм йәмәғәт урындарында А.Анте Павелич портреттары эленә}}
 
Әйткәндәй, 10 торлаҡ пунктында урамдарға усташтар лидеры Миле Будак исеме ҡушылған<ref>{{cite web |url=http://www.rts.rs/page/stories/ci/story/3/Регион/1282214 |title=Баук против Будака |publisher= |accessdate=2015-11-28 |lang=sr}}</ref><ref name=autogenerated1>Пивоваренко А. А. Становление государственности в современной Хорватии (1990—2001). Диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук. — М., 2014. — С. 115. Режим доступа: http://www.inslav.ru/images/stories/other/aspirantura/2015_pivovarenko_dissertacija.pdf</ref>. Иво РойницаРойницаны, главаИкенсе усташейБөтөн Дубровникадонъя вһуғышында 1941—1945 гг.серб, обвинявшийсяеврей вһәм изгнаниисиғандарҙы сербов,ҡыуыуҙа евреевғәйепләнгән иусташ цыган и после Второй мировой войны живший в Аргентинебашлығын, былТуджман назначенБуэнос-Айрестағы Туджманомышаныслы навәкиле поститеп своего уполномоченного представителя в Буэнос-Айресетәғәйенләй<ref name=autogenerated1 /><ref>{{cite web |url=http://dnevnik.hr/vijesti/svijet/umro-ivo-rojnica-bivsi-visoki-duznosnik-ustaskog-rezima.html |title=Umro Ivo Rojnica, bivši visoki dužnosnik ustaškog režima |publisher= |accessdate=2015-11-28 |lang=hr}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.blic.rs/Vesti/Hronika/22184/Umro-ustaski-zlocinac-Ivo-Rojnica- |title=Umro ustaški zločinac Ivo Rojnica |publisher= |accessdate=2015-11-28 |lang=sr}}</ref>. ПроизошлоАнтифашистарға массовоеарналған уничтожениеһәйкәлдәр памятниковкүпләп антифашистам,юҡҡа в частностисығарыла, были уничтожены «ПамятникСлавония победыхалыҡтарының народовеңеү Славонииһәйкәле»н<ref>{{cite web |url=http://www.supervizuelna.com/blog-zeljena-ili-nezeljena-bastina-svuda-oko-nas-vojin-bakic-1915-1992-svjetlonosne-forme-retrospektivna-izlozba-muzej-suvremene-umjetnosti-zagreb/ |title=ŽELJENA ILI NEŽELJENA BAŠTINA, SVUDA OKO NAS |publisher= |accessdate=2015-11-28 |lang=hr}}</ref>, памятник «Беловарец» һәйкәлен<ref>{{cite web |url=http://www.min-kulture.hr/default.aspx?id=6275 |title=Svečanost u povodu obnove spomenika "Bjelovarac" |publisher= |accessdate=2015-11-28 |lang=hr}}</ref>, памятникЯдовно жертвамконцлагеры концлагеряҡорбандарына Ядовноһәйкәлде<ref>{{cite web |url=http://www.slobodnadalmacija.hr/Split/tabid/72/articleType/ArticleView/articleId/249572/Default.aspx|title=м |publisher= |accessdate=2015-11-28 |lang=hr}}</ref> иһ.б. дремерәләр. ПослеТуджман, приходавласҡа Туджмана к властикилгәс, началисьэлекке выплатыусташтарға пенсийһәм бывшимхәрби усташамБХД иформированиелар ветеранамветерандарына вооруженныхпенсия формированийтүләй НГХбашлаған<ref>{{cite web |url=http://www.blic.rs/Vesti/Politika/560656/Linta-Hrvatska-da-ukine-penzije-ustasama|title=Linta: Hrvatska da ukine penzije ustašama |publisher= |accessdate=2015-11-28 |lang=sr}}</ref>.
 
Яңы партияларҙан Доброслав Парага етәкләгән Хорват партияһы усташтар хәрәкәтенә үҙенең асыҡтан-асыҡ симпатияһын йәшермәгән. Хорват сәйәси партияһының сәйәси секретаре Иван Габелица{{sfn|Гуськова|2001|с=147}}:
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Фашизм» битенән алынған