Көрәш: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
әҮҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
|||
1 юл:
[[Файл:Bashkiri-borjba.jpg|270пкс|thumb|Башҡорт көрәше. 21 февраль 1913 йыл.]]
'''Көрәш''' (''милли көрәш'') — [[башҡорттар]]ҙа борондан килгән спорт төрө, ике спортсының баҫҡан килеш бер‑береһенең биленә һалынған билбауҙы ике ҡул менән эләктереп
== Тарих ==
Көрәш борондан алып [[һабантуй]], [[йыйын]], [[Майҙан (байрам)|майҙан]] һәм башҡа халыҡ байрамдарының айырылғыһыҙ өлөшө булып тора. Шулай уҡ көрәш буйынса ярыштар [[Ураҙа байрамы|Ураҙа]], [[Ҡорбан байрамы|Ҡорбан]]<nowiki/>дһәм
«[[Алдар менән Зөһрә]]», «[[Алпамыша менән Барсынһылыу]]» эпостарында һәм башҡа ауыҙ-тел ижады ҡомартҡыларында көрәш элементтары күрһәтелә. «[[Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу|Ҡуҙыйкүрпәс]]» эпосында Ҡарабайҙың улы Ҡуҙыйкүрпәсте көрәшергә өйрәтеүе һүрәтләнгән<ref name="Традиционная башкирская борьба курэш">{{статья|автор =Хабибуллин И. З.|заглавие = Традиционная башкирская борьба курэш|ссылка = http://www.lib.csu.ru/vch/136/002.pdf|язык = |издание = Вестник Челябинского государственного университета|тип = |год = 2008|том = |номер = 35|страницы = 11—16|doi =|issn = }}</ref>.
Х быуатта [[Әбүғәлисина]] билдәләүенсә, көрәш менән шөғөлләнеү һаулыҡты һәм рухты нығытыу өсөн иң яҡшы сараларҙың береһе булып тора<ref name="Халыҡ-ара көрәш ассоциацияһы">{{cite web |url=http://kurash-ika.org/istoriya-kurasha/|title=История Кураша|date=|publisher=Халыҡ-ара көрәш ассоциацияһы|accessdate=2015-07-25}}{{ref-ru}}</ref>. XVIII быуатта этнограф {{нп3|Лепёхин, Иван Иванович|И. И. Лепехин|ru|Лепёхин, Иван Иванович}} башҡорт көрәшенең урыҫтарҙыҡынан айырмалы үҙенсәлектәре хаҡында мәғлүмәт ҡалдырған: урыҫтарҙан айырмалы рәүештә башҡорт көрәшселәре билбауҙың остарын ҡул суғына уратып бер-береһенең арҡалары аша һалалар<ref name="Традиционная башкирская борьба курэш"/>. Лепёхин буйынса, һабантуйҙағы ат сабышы бәйгеһендә әгәр ҙә ике ҡатнашыусы булып сыҡһа, уларҙы көрәштереп төп еңеүсене билдәләгәндәр<ref name="Башкирский праздник сабантуй">{{статья|автор =Синицкая О. А.|заглавие = Башкирский праздник сабантуй в трудах учёных и исследователей|ссылка = http://www.lib.csu.ru/vch/337/019.pdf|язык = |издание = Вестник Челябинского государственного университета|тип = |год = 2014|том = |номер = 8 (337)|страницы = 106—110|doi =|issn = }}</ref><ref name="Традиционная башкирская борьба курэш"/>. Һуңыраҡ башҡорт милли көрәше хаҡында И. Г. Георги, В. М. Черемшанский, С. Г. Рыбаков, П. М. Кудряшов, [[Өмөтбаев Мөхәмәтсәлим Ишмөхәмәт улы|М. И. Өмөтбаев]], [[Руденко Сергей Иванович|С. И. Руденко]], [[Бикбулатов Наил Вәли улы|Н. В. Бикбулатов]], Л. И. Нагаева үҙҙәренең хеҙмәттәрендә яҙып ҡалдырғандар<ref name="Национальная борьба курэш">''Хабибуллин И. З.'' [http://www.dissercat.com/content/natsionalnaya-borba-kuresh-kak-element-traditsionnoi-fizicheskoi-kultury-bashkirskogo-naroda Национальная борьба курэш как элемент традиционной физической культуры башкирского народа: диссертация … кандидата исторических наук]. — Уфа, 2008. — 227 с.</ref>.
[[Файл:Vladimir Putin 24 June 2000-2.jpg|thumb|[[Һабантуй]]ҙа көрәш]]
Шағир-декабрист П. М. Кудряшов көрәште башҡорттарҙың өс төп хәрби уйындарына индерә һәм унда ауырлыҡ категориялары булмауы тураһында яҙа<ref name="Традиционная башкирская борьба курэш"/>. 1833 йылда Н. Н. Кафтанников башҡорт ауыҙ-тел ижады мотивтары буйынса яҙылған «Арслан-Бабр» повесын баҫтырып сығара. Бында көрәштең ҡағиҙәләре һәм техникаһы тауисирлана, уларҙың ҡайһылары хәҙерге заманда осрамай<ref name="Башкирский праздник сабантуй"/>. Башҡорт мәғрифәтсеһе [[Өмөтбаев Мөхәмәтсәлим Ишмөхәмәт улы|М. И. Өмөтбаев]] билдәләүенсә, дөрөҫ башҡорт көрәшендә ике ысул бар — ярышташты күтәреү һәм уны үҙеңдең күкрәгенә һалыу һәм аҙыраҡ эйелеп ярышташты үҙ
1920-cе йылдарҙа көрәш [[цирк]] тамашалары программаһына керә. Тәүге тапҡыр 1932 йылда Урал‑Кузбасс спартакиадаһы программаһына индерелә, был ярыштарҙа көрәшсеһе Х. М. Әминев абсолют чемпион исемен яулай<ref name="БЭ2013">{{БЭ2013|index.php/read/8-statya/6809-k-r-sh|Көрәш}}</ref>. 1934 йылда Башҡортостан юғары физик культура советы [[Өфө]]лә ауыр атлетика мәктәбен ойоштора, бында милли көрәш ысулдарын өйрәтеүгә айырым иғтибар бүленә<ref name="Самый благородный вид борьбы"/>.
1948 йылдан алып [[Башҡорт АССР]]-ында көрәш буйынса төрлө йҫш категорияһындағы республика чемпионаттары уҙғарыла башлай<ref name="БЭ2013"/>.
1960-сы йылдар аҙағында Өфөлә [[Салауат Юлаев исемендәге спорт клубы]], 1970-се йылдар башында «Уңыш» ДСО‑һы ҡарамағында көрәш буйынса секциялар булдырыла. 1972 йылда көрәш буйынса тәүге РСФСР спорт мастерҙары билдәләнә, улар — Г. Л. Ҡоҙаҡаев, Р. Ғ. Мортазин, Ф. Ғ. Ҡотдосов һәм М. Мәмлиев<ref name="Традиционная башкирская борьба курэш"/>. 1991 йылда Стәрлетамаҡ физик культура техникумында, 1999 йылда — [[Сибай институты]]нда милли көрәш бүлексәләре асыла<ref name="БЭ2013"/>.
1966 йылда Башҡортостанда Милли көрәш федерацияһы эшләй башлай<ref name="БЭ2013"/>. 1977 йылдан алып [[Йәшлек (гәзит)|«Ленинсе-Ленинец»]] гәзите призына «Йәш батыр» республика үҫмерҙәре араһында көрәш буйынса ярыштар уҙғарыла
Көрәш йыл һайын ҡалаларҙа һәм ҙур тораҡ пункттарҙа яҙғы сәсеү тамамланғандан уҙғарылған һабантуйҙар программаһына рәсми рәүештә индерелә. Милли көрәш буйынса ярыштар республика Ауыл спорт уйындары, юғары һәм урта махсус уҡыу йорто студенттарының һәм мәктәп менән һөнәри-техник училищелары уҡыусылары спартакиадалары, «Спортлы Башҡортостан» спорт фестивале, республика Милли һәм халыҡ спорт төрҙәре фестивале һәм башҡа массауи бәйгеләр программаларына индерелгән<ref name="Самый благородный вид борьбы"/>.
| |||