Йылҡысыҡҡанкүл: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
32 юл:
== Эрнст Мулдашевтың Йылҡысыҡҡанкүл мөғжизәһенә ҡарашы ==
 
«Урал-батыр» һәм «Аҡбуҙат» башҡорт эпостарында ҡанатлы ат Аҡбуҙат, заманында рәссам Рерих төшөргән Тибет легендаларында урын алған ҡанатлы Лунг-Ла һымаҡ, күктән осоп төшкән һәм ер аҫтына китеп, үҙенең артынан беррбер өйөр йылҡы һәм барса тереклекте эйәртеп, ҡабат ер өҫтөнә сыҡҡан. Башҡортостандың Бөрйән районында ҡанатлы Аҡбуҙат, үҙенең артынан йылҡы эйәртеп, ҡанатлы Аҡбуҙат осоп сыҡҡан күлде Йылҡысыҡҡанкүл тип йөрөтәләр.
 
Был күлдән Хеопс пирамидаһына саҡлы һәм Тибеттағы изге Кайлас тауына тиклем төгәл 3333 км. Диаметры яҡынса 100 метр тәшкил иткән был күл түп-түңәрәк формала, һәм ул төпһөҙ тип һанала. Урындағы халыҡ ваҡыты-ваҡыты менән күлдең төбө хасил була, ул бер юғарыға күтәрелә, бер түбәнгә төшә - «йөрөй» тип иҫәпләй. Эрнст Мулдашев төркөмө акваториияның эхолокацияһын тикшергән, күлдең төбөөҫтөнән төбөнә саҡлы 16 метрҙаметр тип билдәләгән. Уларҙан алда күлде тикшергән етди драйверҙар күлкүлдең төбөнөң кимәлетәрәнлеге 12 метр тәрәнлектә тип билдәләгән.
 
Экспедиция вәкиле Сергей Селиверстов һыу төбөнә төшөү эштәрен башҡарған. ХатаХатта күпте күргән водолаз да, һыуға сумған саҡта ниндәйҙер шикләнеү тойғоһо кисергән: «...кемдер арттан күҙәткән кеүек тойолдо. Ә Һыу, буръяҡ булһа ла, йә бер төрлө, йә икенсе төрлө ҡиәфәткә инде - ғәҙәти булмаған кеше төҫтәре хасил булды. Тынысһыҙландым. Һыу һаҫы түгел ине».
 
Йылҡысыҡҡанкүлдең ярҙары тигеҙ таштарҙан тора. Улар ҡалын булмаған ләм менән ҡапланған. 16 метртәрәнлектәметр тәрәнлектә ятҡан төбөтигеҙтөбө тигеҙ һәм шыма, төбөнән йыраҡ булмаған стеналары тип-тигеҙ, булғантиҙәр. Был төп түгел, ә ҡорғандарҙа ҡош-кешеләр булдырған тығынға оҡшаған тигән кисерешфекр тыуа, ти Эрнст килдеМулдашев.
Ә Аҡбуҙат шул тығындан нисек осоп сыҡты икән?
Әгәр ер аҫты кешеләре булыуына ышанһаҡ, улар ошо ер аҫтына илткән тығынды бер асып, бер ябып торалыр, тип уйларға ҡала. Юҡҡа ғына бит бындағы халыҡ күл ваҡыты-ваҡыты менән төпһөҙгә әйләнә тип әйтмәйҙер бит. Шундай периодтарҙа кешеләр ҡанатлы аттың призрагыншәүләһен күрәлер ҙә инде.
 
Әгәр ер аҫты кешеләре булыуына ышанһаҡ, улар ошо ер аҫтына илткән тығынды бер асып, бер ябып торалыр, тип уйларға ҡала. Юҡҡа ғына бит бындағы халыҡ күл ваҡыты-ваҡыты менән төпһөҙгә әйләнә тип әйтмәйҙер бит. Шундай периодтарҙа кешеләр ҡанатлы аттың призрагын күрәлер ҙә инде.
 
Ҡанатлы Аҡбуҙат ергә тереклек килтереүен нисек аңларға?
Хәҙер күп кенә ғалимдар, матди есемдең есемһеҙгә әйләнеүен, материалләшеү-дематериалләшеү феноменын таныйҙар. Һанлы фотокамерларфотокамералар барлыҡҡа килгәндән бирле беҙгә есемһеҙ донъяны беренең эсенә икенсеһе һалынған түңәрәктәргә оҡшаған плазмоидтар формаһында күреү мөмкинлеге асылды. Ер аҫтында башлыса, ер өҫтө донъяһы һымаҡ күп төрлө, есемһеҙ донъялыр ул, минеңсәтип иҫәпләй Эрнст Мулдашев. Ҡанатлы Аҡбуҙат та, моғайын, есемһеҙ булғандыр, һәм ул ер аҫтынан тормоштоң есемһеҙ формаларын алып сыҡҡандыр. Шунан инде улар матди хәлгә күскәндер.
 
Әгәр Тибет осар аты Лунг-Ла һәм башҡорт Аҡбуҙатын бер ук төрлө тип әйтеүселәр булһа, был дөрөҫ түгел.
Сөнки Лунг-Ла Ергә, чиптағы һымаҡ, ерҙәге тормошто булдырыу программаһы яҙылған Шантамани ташын килтергән, тибеҙ. Тибетта тормош ер аҫтында барлыҡҡа килгән, ахырыһы. Ә Аҡбуҙат был тормошто ер өҫтөнә алып сыҡҡан. Һәм Аҡбуҙат яңғыҙ түгел. «Осар ат» төшөнсәһе ерҙең башҡа өлөштәрендә лә билдәле булған, мәҫәлән, монголдарҙа һәм мапуче индеецтарында (Чили).
 
Йылҡысыҡҡанкүл үҙе бик баһалы һәм изге тойолһа ла, урындағы халыҡ уның һыуын маҡтамай, «насарһыуы һыунасар», тиҙәр.
Эрнст Мулдашев төркөмө күл һыуын шишмә һыуы менән сағыштырған. Һыуҙың минераль составы бер нимәһе менән дә айырылмай кеүек, ә бына культура күҙәнәктәрен тикшереү был һыуҙың көслө апоптозға килтереүен, йәғни күҙәнәктәрҙең үҙенән-үҙе һәләк булыуына килтергәнен раҫланы. Бына шуныңШуның өсөн былкүлдең һыуһыуын, ысынлап та, «насар» тип һанарлыҡ нигеҙ бар.
 
Башҡорт ҡобайыры «Урал батыр»ҙа Урал бвтыр ҡанатлы аты Аҡбуҙат менән Бөтөн донъя афәтенә - һыу баҫыуға килтерә алған ҡот осҡос һыу йәндәре дейеүҙәргә ҡаршы көрәшкән һәм уларҙы еңгән. Шулай ҙа дейеүҙәр бөтөнләй ҡороп бөтмәгән булған икән. Урал батыр, вафатынан алда, һуңғы һүҙҙәрен, киләсәк быуындарға васыятын, әйтеп ҡалдырған, онотмайыҡ уларҙы: «Уйһыуҙарҙа, ябыҡ күлдәрҙә йыйылған һыуҙы эсмәгеҙ, уларҙа һеҙҙең эсегеҙгә инеп, һеҙҙе юҡҡа сығарырлыҡ дейеүҙәр йәшеренеп ята»<ref>Статья из газеты: Еженедельник "Аргументы и Факты" №47, 48 и №49 от 02/12/2015</ref><ref>Еженедельник "Аргументы и Факты", 6 апреля 2015</ref><ref>pikabu.ru Туристические места Башкортостана</ref>