Шүлгәнташ: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш) |
Ләйсән (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
1 юл:
{{Пещера
|Название = Шүлгәнташ
Юл 28 ⟶ 27:
'''Шүлгәнташ мәмерйәһе''' — [[Башҡортостан]]дың [[Бөрйән районы]]нда, [[Ағиҙел (йылға)|Ағиҙел йылғаһының]] уң яҡ ярында, [[Шүлгәнташ ҡурсаулығы]] биләмәһендә урынлашҡан. Ул Көньяҡ Уралдағы бурташ, гипс, доломит кеүек тау тоҡомдарынан торған [[мәмерйә|мәмерйәләрҙең]] иң ҙурҙарының, иң матурҙарының береһе, тәүтормош сәнғәте ҡомартҡыһы<ref>[http://unescorb.ru/ru/news/detail.php?ID=952 Комитет Республики Башкортостан по делам ЮНЕСКО]</ref>.
Мәмерйә [[палеолит]]
Мәмерйә янында «Шүлгәнташ» музей-экскурсион комплексы һәм спелеология лабораторияһы асылған. Шулай уҡ солоҡсолоҡ, умартасылыҡ музейы бар.
Юл 35 ⟶ 34:
== Атамаһы ==
«Шүлгәнташ» атамаһы мәмерйәгә ингән ерҙә Ағиҙелгә ҡушылған Шүлгән йылғаһы исеменән һәм [[башҡорт теле|башҡорт телендәге]] «таш» һүҙенән килеп сыҡҡан. Шулай уҡ боронғо башҡорт диалектында «шу үлгән» «һыу үлгән, юҡҡа сыҡҡан» тигәнде аңлата, дөрөҫөрәге, «һыу ташта үлгән» йәки «һыу таш аҫтына киткән» мәғәнәһендә. Бынан тыш, Шүлгән
Рус тикшеренеүселәре Шүлгәнташты «Капова» мәмерйәһе тип атауының ике фаразы бар: беренсеһе
== Шүлгәнташ мәмерйәһенең ҡоролошо ==
Мәмерйәгә ингән урын
Мәмерйәнең өйрәнелгән оҙонлоғо 3 саҡрымдан ашыу. Унда — һарҡып, ағып барлыҡҡа килгән майташтар, сталактиттар, сталагмиттар бар. Мәмерйә, эре залдары, галереялары, һыу аҫты күлдәре һәм йылғалары менән
Шүлгәнташ мәмерйәһенең бөтөн бейеклеге 140
Икенсе ҡаттың оҙонлоғо 500
Шүлгәнташ мәмерйәһенә барған юлда бейек ҡаяла тәбиғәт яһаған мөғжизәле «Мамонт ҡыуышы» («Кәзә ташы») күренә. [[Мәғәрә]]гә бындай исем, ҡояш байыған саҡта ҡаялағы күләгәнең үҙенсәлекле ятыуы сәбәпле, таш һыҙаттары торбатомшоғон түбән төшөрөп йоҡоға талған [[мамонт]]ты хәтерләткәнлектән, бирелгән.
== Ер аҫтындағы йылға һәм күл ==
Мәмерйәлә ер аҫты йылғаһы Шүлгән аға. Уның сыҡҡан урыны төньяҡҡа ҡарай 12 саҡрымға арыраҡ. Мәмерйәнән 2 саҡрым аралыҡта ул шаулап ер аҫтына инеп юғала һәм, ҡеүәтле шишмә булып, Шүлгәнташҡа ингән ерҙә, урғып, ер өҫтөнә сыға, диаметры 3
== «Рәсемдәр» бүлмәһе ==
Мәмерйәнең һәр ҡатында үҙенә
Шүлгәнташ мәмерйәһе [[палеолит]] дәүерендәге [[Тәүтормош йәмғиәте|тәүтормош кешеһе]]нә хас һуңғы солютрей мәҙәниәтенән урта мадлен мәҙәниәте ваҡыты менән тамғаланған петроглифтар, йәғни ҡаялағы һүрәттәре менән билдәле<ref>{{статья|заглавие=Об ископаемых носорогах эласмотериях|автор=Жегалло В.И и др.|ссылка=http://macroevolution.narod.ru/elasm.htm|издание=Новости из Геологического музея им. В. И. Вернадского|номер=9|год=2002|ISSN=1029-7812}}</ref>.
Һүрәттәр 1959 йылда ҡурсаулыҡтың зоологы А. В. Рюмин тарафынан табылған<ref>А. Д. Столяр. Происхождение изобразительного искусства. — М.: Искусство, 1985. — С. 35.</ref><ref>Э. П. Позднякова, А. В. Лоскутов, Н. Н. Скокова. Башкирский заповедник // Заповедники европейской части РСФСР. II / Под ред. В. В. Соколова, Е. Е. Сыроечковского. — М.: Мысль, 1989. — С. 241.</ref><ref>[http://www.shulgan-tash.ru/cave-shulgan-tash-kapova/ Пещера Шульган-Таш (Капова)]. Официальный сайт государственного природного заповедника «Шульган-Таш»</ref>.
Боронғо һынлы һүрәт сәнғәтен ([[Живопись|живописте]]) өйрәнеүҙә [[СССР Фәндәр Академияһының Археология институты]] ҙур роль уйнаған (бигерәк тә [[Бадер, Отто Николаевич|О. Н. Бадер]]<ref>Бадер О. Н. ''Каповая пещера-La caverne Kapovaia: Палеолитическая живопись'' М., 1965.</ref> и [[Щелинский, Вячеслав Евгеньевич|В. Е. Щелинский]]<ref>[http://www.shulgan-tash.ru/2009-12-01-08-15-39/2009-12-14-23-27-09 Щелинский В. Е.] Официальный сайт государственного природного заповедника «Шульган-Таш»</ref>). Улар 50 һүрәтте асыҡлаған. Һуңынан һүрәттәрҙе Бөтөн Рәсәй геология институты өйрәнә һәм [[Рус география йәмғиәтенән]] Ю. С. Ляхницкий 173 һүрәт йәки
Ғалимдар мәмерйәлә хайуан һүрәттәрен генә түгел, үрге һәм урта ярустарҙа бәләкәй өй (хижина), өсмөйөш, баҫҡыс, ҡыя һыҙыҡ һүрәттәрен
Һүрәттәр сифаты төрлө дәрәжәлә
2012 йылдың февраленән башлап, мәмерйәләге һүрәттәрҙе һаҡлау маҡсатында, һүрәт төшөрөлгән залдар ябылғанлыҡтан һәм уларҙы
Заманса уран-торий тикшеренеүҙәре Шүлгәнташ мәмерйәһендәге һүрәттәрҙең максималь
== Галерея ==
Юл 77 ⟶ 76:
</gallery>
Шүлгәнташ — Көнсығыш Европала һәм Азияла таш быуаттың тәүге осоронда (палеолит) йәшәгән кешеләрҙең буяу менән һүрәт эшләү сәнғәте яҡшы күрһәтелгән һәм һаҡланған берҙән-бер мәмерйә. Тәүтормош кешеләренең һүрәттәр галереяһы беренсе ҡаттың ике ҡоро стенаһында һәм икенсе ҡаттың
== Иҫкәрмәләр ==
|