Түңгәүер: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Ryanag (фекер алышыу | өлөш) викилаштырыу |
||
1 юл:
{{Халыҡ
| название = Түңгәүер
| изображение = Тангаур (тамга).JPG
Түңгәүерҙәр көньяҡ һәм төньяҡҡа бүленә. Көньяҡтағылар Һаҡмар буйында, Урал аръяғында далала йәшәһә, төньяҡтағылар Ағиҙел буйында урынлашҡан һәм тар ғына һыҙат булып шулай уҡ Урал арьяғына барып сыға.▼
| ширина =
ХVIII – ХIХ быуаттарҙағы документтарҙа түңгәүерҙәрҙе ялан-түңгәүерҙәр (көньяҡ) һәм урман-түңгәүерҙәргә (төньяҡ) бүлгәндәр. Уларҙың төп тамғаһы ярым айға оҡшаған. Түңгәүер этнонимы монголдар ырыуына барып тоташа. Был исемде Кунгратбейҙең улы Дингаур менән бәйләйҙәр. Күрәһең, Түңгәүер ҡәбиләһенең этник нигеҙе кунграттар менән бәйле булырға тейеш. Кунграттар иһә боронғо монгол нәҫеленә барып сыға. Ул үҙ заманында төркиләшкән һәм үзбәктәрҙең, башҡа төрки халыҡтарҙың этник составын формалаштырыуҙа ҡатнашҡан. Түңгәүерҙәр көнсығышта монгол ҡәбиләләренән иртә айырылған.▼
| подпись = тамғалары
| самоназвание =
| численность =
| расселение = {{Флагификация|Российская Федерация}}<br />
*{{Флагификация|Башҡортостан}}<br /> [[Баймаҡ районы|Баймаҡ]], [[Йылайыр районы|Йылайыр]], [[Илеш районы|Илеш]], [[Ҡариҙел районы|Ҡариҙел]], [[Нуриман районы|Нуриман]] һәм [[Хәйбулла районы|Хәйбулла]] райондары
*{{Флагификация|Оренбургская область}}
*{{Флагификация|Саратовская область}}
| вымер =
| архкультура =
| язык = [[башҡорт теле|башҡорт]] ([[көньяҡ диалект]])
| раса =
| религия = [[ислам]]
| родственные =
| входит =
| включает =
| происхождение =
}}
'''Түңгәүер''' — [[Башҡорт ҡәбиләләре|башҡорт ҡәбиләһе]].
== Тарих ==
▲Түңгәүерҙәр көньяҡ һәм төньяҡҡа бүленә. Көньяҡтағылар [[Һаҡмар]] буйында, Урал аръяғында далала йәшәһә, төньяҡтағылар [[Ағиҙел (йылға)|Ағиҙел]] буйында урынлашҡан һәм тар ғына һыҙат булып шулай уҡ [[Урал]] арьяғына барып сыға.
▲ХVIII
[[Файл:Bashkirs clans.jpg|thumb|right|250px|]]
Түңгәүерҙәрҙең боронғо ҡомартҡылары уларҙың Уралға күсеп килгәнгә тиклем Һырдаръя буйҙарында йәшәүе хаҡында аныҡ күрһәтә.
Аҡһаҡалдарҙың раҫлауынса, Көньяҡ Уралға улар бүре артынан эйәреп килгән. Түңгәүерҙәр араһында ғына түгел, көньяҡта йәшәгән үҫәргәндәрҙә лә бүре хаҡында хикәйәт киң таралған. Йәнәһе, бик боронғо замандарҙа башҡорттарҙың ата-бабалары Һырдаръя буйында йәшәгән һәм һуңынан ул төбәкте ташлап китергә мәжбүр булған. Күсенгәндә улар сикһеҙ далаларҙа аҙашҡан. Шул мәлдә уларға бүре осраған. Ул кешеләрҙе үҙенә яҡын да ебәрмәгән, ташлап та китмәгән. Аҡһаҡалдарҙың әмере буйынса, халыҡ ошо бүре артынан төньяҡҡа табан юлын дауам иткән. Бик күп төн һәм көндәрҙән һуң улар Урал тауҙарына юлыҡҡан.
Халыҡ хәтерендә һаҡланыуынса, түңгәүерҙәрҙең ата-бабалары элек Башҡортостандың көньяҡ-көнбайышында урынлашҡан. [[Мирасов Сәғит Ғөбәйҙулла улы|С. Мирасовтың]] шәжәрәһе буйынса
Урал алды һәм Көньяҡ Уралда түңгәүерҙәрҙең йәшәү рәүешенә ҡыпсаҡтар ҙур йоғонто яһаған. Түңгәүерҙәрҙең күрше халыҡтар менән бәйләнеше ярайһы уҡ киң барған.
== Иҫкәрмәләр ==▼
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* {{Китап:Башҡорт ҡәбиләләре тарихынан}}
* {{ПБН}}{{ref-ru}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|index.php/read/8-statya/6140-j-ld-k|автор=[[Йәнғужин Рим Зәйниғәбит улы|Йәнғужин Р. З.]]}}
* ''Сулейманов Ф. М.'' [http://urgaza.ru/library-portal/articles/197/1790/ К истории изучения башкирского племени Тангаур] // Проблемы этногенеза и этнической истории башкирского народа. Материалы Всероссийской научно-практической конференции, посвященной 70-летию С. Н. Шитовой. — Уфа: Гилем, 2006. — с.68-71.
* [http://yeshlek-gazeta.ru/kurultay/5687-yryu-yryu-bulyp.html «Йәшлек» гәзитендә мәҡәлә]
▲== Иҫкәрмәләр ==
{{Викилаштыр}}
{{Башҡорт ҡәбиләләре}}
[[Категория:Башҡорт
|