|
Әрмән мифологияһында Масис тауы тураһында бәйән иткән бер нисә миф йәшәй ({{lang-hy|Մասիս}}) — Араратты әрмән телендә элек шулай атағандар.
Әрмән легендаһында Масис тауы һәм Арагац (тау) бер-береһен яратҡан апалы-һеңлеле булған, тиелә. Ләкин бер ваҡыт Масис үҙенең һеңлеһе Арагац менән күҙегешкән, ти. Марута тауы апалы-һеңлелене татыулаштырырға маташҡан, әммә уңышҡа өлгәшмәгән. Бынан һуң Марута уларҙы ҡарғаған, бынаншул һуңҡарғыш тәьҫирендә Масис һәм Арагац мәңгелеккә айырылырға һәм бер ваҡытта ла беренбер-береберен күрмәҫкә тейеш булғандар<ref>''Гханаланьян А. Т.'' Армянские предания // Изд-во АН АрмССР, 1979 г. — стр.61(355)
{{oq|ru|ГОРЫ МАСИС И АРАГАЦ<br />
Ҡасандыр бик боронғо заманда Масис һәм Арагац беренбер-береберен яратҡан апалы-һеңлеле бер туғандар булған. Ләкин бер көндө улар арһындаараһында бәхәс сыҡҡан — ҡайһы һомғолораҡһомғол һәм һылыуыраҡ, ҡайһы гүзәл һәм зифа һынлы. Ҡаты бәхәсләшкән улар. Шау-шыуҙы ишетеп, Марута тауы йүгереп килгән һәм туғандарҙы яраштырырға тырышҡан, тик ҡайҙа инде — тегеләр саҡ һуғышмай, шулайти, ҡаты ыҙғышаларыҙғышҡандар. Марута, асыуланып, быларҙы ҡарғап, китеп барған; ошо ҡарғыш апалы-һеңлеле туғандар Масис һәм Арагацты бер-берен күрмәй йәшәүгә дусар иткән һәм мәңгегә айырған (башҡорт халҡының "Саҡ менән Суҡ" бәйете сюжеты менән оҡшашлыҡ бар)}}</ref><ref name="Isalabdulaev">'' Исалабдулаев М. А.'' [http://www.apsnyteka.org/i/mifologiya_narodov_kavkaza/index.html Мифология народов Кавказа]</ref>.
Бик боронғо әрмән мифтарында Масис (йәки Ҡара тау, Араратты йыш ҡына шулай атайҙар) — йыландар һәм вишаптар ояһы.
Тарих менән йәнәшә торған бер мифта әрмән батшаһы Тигран, мидия батшаһы Аждахакты еңеп, уның ҡатыны Ануйшты һәм бик күп мидийҙы әсирлеккә алған. Халыҡ этиологияһында мидийҙар вишапидтарға тигеҙләнгән, детьми вишапов Аждахак һәм Ануйш вишаптарҙың балалары тип аталған, Тигран уларҙы Масистың көнсығыш һырттарына за ҡыуған<ref name="arut" />. Тәүгеһе менән бәйләнгән икенсе боронғо әрмән мифы «Випасанк»та әйтелгәнсә, Масис тауы итәгендә баш вишап Аргаван етәкселегендәге вишап вариҫтары (вишапазунк, вишапидтар), йәшәй икән<ref name="arut" />.
Тағы бер мифтың вариантында, Арташес батшаның улы Артавазд, Масис тауына һунарға барғанда, атаһының ҡарғауы буйынса, был захвачен кадждар тарафынан тотоп алынған һәм, бығаулап, мәмерйәгә ябылған. Ике эт бер туҡтауһыҙ уның сынйырын кимерә, ти, ул, көсәнеп тороп, мәмерйәнән сыҡмаҡсы һәм донъяны юҡ итмәксе була икән. Ләкин тимерсе сүкеше һуғыуынан уның бығауҙары тағы ла нығына икән. Икенсе вариантта, Артавазд исемле батырҙы уҫал йәндәр ябып тота икән. Риүәйәт буйынса, ул ҡайсандыр тотҡонлоҡтан тотолорҡотоласаҡ һәм донъяны яулап алыраласаҡ, тиелә<ref name="arut">''С. Б. Арутюнян'' // Основные черты древнеармянской мифологии. Պատմա-բանասիրական հանդես, № 3 . pp. 57-66. — 2006 г. ISSN 0135-0536 [http://hpj.asj-oa.am/1758/1/2006-3%2857%29.pdf]</ref>. Масис түбәһендә башына ҡиммәтле таштар менән биҙәлгән таж кейгән йылан батша йәшәй, ти. Масис итәгендәге йыландар, ете йылға бер, үҙҙәренең батшаһы янына киләләр икән<ref name="Tokarev">[[Мифы народов мира (энциклопедия)|Мифы народов мира]]. Т. 2 / Гл. ред. [[Токарев, Сергей Александрович|С. А. Токарев]]. — М.: [[Советская энциклопедия]], 1987. — С. 122; {{oq|ru|
Әрмән мифологияһында Масис ул Арарат. Бөтөн донъяны һыу баҫыу тураһындағы Тәүрат мифының әрмән тәржемәһендә ковчег Ксисутрҙың (Нух) кәмәһе Масис тауында туҡтаған. Масистың түбәһенән Ксисутр ергә төшкән, ти.}}</ref>.
== Арараттың аҡса билдәләрендә һынланышы ==
|
