Википедия

Вулкан: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
ә r2.7.1) (робот үҙгәртте: qu:Ariq
Xqbot (фекер алышыу | өлөш)
7467 төҙәтеү
ә робот өҫтәне: sa:ज्वालामुखी; косметические изменения
4 юл:
'''Вулкан''' — [[Ер]] йәки башҡа [[планета]] ҡабығында [[магма]] урғылып сығып, барлыҡҡа килгән [[геология|геологик]] ҡатлам.
«Вулкан» һүҙе [[боронғо Рим]]дең ут аллаһы исеменән барлыҡҡа килгән.
Вулкандарҙы вулканология һәм геоморфология [[фән]]е өрәнә.
== Вулкан әүҙемлеге ==
Әүҙемлеге буйынса вулкандар ''янар, йоҡлаған'' һәм ''һүнгән вулкандар''ға бүленә. Янар вулкан тип тарихи дәүерҙә йәки [[голоцен]] ([[:ru:голоцен]]) дәүерендә урғылған вулкандарҙы атайҙар. Йоҡлаған вулкан тип урғылыуы ихтимал булған вулканды әйтәләр, урғылыуы шикле булған вулкандар һүнгән вулкан тип иҫәпләнә.
Вулканологтар араһында вулкан әүҙемлеген билдәләү буйынса берҙәм фекер юҡ. Вулкандың әүҙем осоро бер нисә айҙан миллион йылдарға һуҙылыуы мөмкин. Ҡайһы бер вулкандар бер нисә мең тиҫтә йыл буйы урғылгандар, хәҙер әүҙем түгелдәр.
== Ҡыҙыҡлы факттар ==
* [[1963]] йылда вулкан урғылыуҙан [[Исландия]]ның көньяғында Суртсей утрауы барлыҡҡа килә.
* [[1883]] йылда [[Индонезия]]ла Кракатау вулканы урғылыуы тарихта ишетелгән иң көслө тауыш сығара. Уның тауышы 4800 км алыҫлыҡта ишетелә. Тауыш тулҡындары [[Ер]]ҙе 5 көн эсендә 7 мәртәбә урап сыға. Вулкан 36 000 ғүмерҙе өҙә, ер йөҙөнән 165 ауылды юҡ итә. Вулкандан һүң барлыҡҡа килгән цунами 132 ауылға зыян килтерә. Был вулкан [[1927]] йылдан һүң урғылып Анак Кракату (Бала Кракату) утрауын барлыҡҡа килтерә.
* [[Гавай архипелагы]]ндағы Килауэе вулканы бөгөнгө көндә иң әүҙем вулкан. Вулкан [[1983]] йылда урғыла башлаған һәм бөгөнгө көнгә тиклем дауам итә.
* [[Тайвань]]да янар вулкан булыуы асыҡланған. Элегерәк 20 000 йыл элек һүнгән тип иҫәпләнгән булһа, хәҙер бары тик 5 000 йыл элек һүнгән тип иҫәпләнә.
* [[2010]] йылда [[Эйяфьядлайёкюдль]] вулканы атылыуы [[Европа]]ла 60 меңләп һауа рейсын ғәмәлдән сығара.
== Вулкан урғылыуҙар ==
=== [[XXI быуат]] ===
* 2010 йыл, 21 март —Эйяфьядлайёкюдль вулканы, Исландия утрауы
=== [[XX быуат]] ===
 
* [[1902]] йыл, [[8 май]] — Мартиника утрауы, Мон-Пеле вулканы
 
* [[1902]] йыл, [[24 октябрь]] — Гватемала, Санта-Мария вулканы
 
* [[1911]] йыл, [[30 ғинуар]] — Филиппиндар, Тааль вулканы
 
* [[1931]] йыл, [[13 декабрь|13-28 декабрь]], Индонезия, Ява утрауы, Мерапи вулканы
 
* [[1944]] йыл, март, [[Италия]], Везувий вулканы
 
* [[1944]] йыл, июнь, [[Мексика]], Парикутин вулканы
 
* [[1951]] йыл, [[21 ғинуар]], [[Яңы Гвинея]], Ламингтон вулканы
 
* [[1956]] йыл, [[30 март]], [[СССР]], Камчатка, Безымянный вулканы
 
* [[1980]] йыл, [[18 май]], [[АҠШ]], Вашингтон штаты, Сент-Хеленс вулканы
 
* [[1982]] йыл, [[29 март]], Мексика, Эль-Чичон вулканы
 
* [[1985]] йыл, [[14 ноябрь|14-16 ноябрь]], [[Колумбия]], Невадо-дель-Руис вулканы
 
* [[1991]] йыл, [[10 июнь|10-15 июнь]], [[Филиппиндар]], Лусон утрауы, Пинатубо вулканы
 
* [[1997]] йыл, [[30 июнь]], [[Мексика]], Попокатепетль вулканы
 
* [[2000]] йыл, [[14 март]], Камчатка, Безымянный вулканы
 
* [[2000]] йыл, декабрь, [[Мексика]], Попокатепетль вулканы
 
== Ҡарағыҙ ==
* [[Эйяфьядлайёкюдль]] вулканы
{{Commons|Volcano}}
 
[[Категория:Вулкан|*]][[Категория:Геология]][[Категория:Ер аҫты]][[Категория:Ер йөҙө]]
[[Категория:Вулкан|*]]
[[Категория:Геология]]
[[Категория:Ер аҫты]]
[[Категория:Ер йөҙө]]
 
[[af:Vulkaan]]
Юл 141 ⟶ 145:
[[ru:Вулкан]]
[[rw:Ikirunga]]
[[sa:ज्वालामुखी]]
[[sc:Vulcanu]]
[[scn:Vurcanu (gioluggìa)]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Вулкан» битенән алынған