Википедия

Орлоҡ: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
ә r2.7.1) (робот өҫтәне: ru:Семя
21 юл:
Шулай итеп, орлоҡтоң ҡабығы һәм бәбәге була. Ике өлөш¬лө үҫемлектәрҙең бәбәге ике орлоҡ өлөшөнән тора, ә туҡлыҡлы матдәләр запасы, ғәҙәттә, йә бәбәктең үҙендә, йә эндо- спермда туплана. Бер өлөшлөләрҙең бәбәге тик бер орлоҡ өлөшлө, ә туҡлыҡлы матдәләр запасы, ҡағиҙә булараҡ, эндоспермда була.
==Орлоҡтарҙың составы==
Эндосперм йәки бәбәк күҙәнәктәрендә ниндәй туҡлыҡлы матдәләр запасы тупланған? Бойҙай бөртөксәләрен тарттырып он алалар. Был —нигеҙҙә, ваҡланған эндосперм. Бер аҙ бой¬ҙайбойҙай онон алайыҡ та унан ҡамыр баҫып, марляға төргәс, ста¬кандағыстакандағы һыуҙа йыуайыҡ 101. һыуҺыу буръяҡланыр, сөнки ҡа¬мырҙанҡамырҙан ниндәйҙер матдә йыуылып сыға. Тиҙҙән марляла һу¬ҙылыпһуҙылып, йәбешеп торған масса ҡалыр —был елемсә йәки үҫем¬лекүҫемлек аҡһымы.
Буръяҡ һыулы стаканға 2—3 тамсы йод эретмәһе тамы¬ҙайыҡтамыҙайыҡ. Стакандағы һыу күк төҫкә инер. Йод менән тейгәндә крахмалдың күк төҫкә инеүе билдәле. Тимәк, һыуҙа крахмал бар. Буялған крахмал әкренләп стакан төбөнә ултырыр.
Бойҙай ононда шулай уҡ бер аҙ май ҙа бар. Ләкин көнба¬ғышкөнбағыш, мамыҡ һәм башҡа күп кенә үҫемлек орлоҡтарында май бигерәк тә күп.
Аҡһым, крахмал, майҙар — бөтә үҫемлектәрҙең орлоғонда була торған органик матдәләр, ләкин төрлө үҫемлектәрҙең орлоғонда уларҙың миҡдары төрлөсә. Бойҙай бөртөксәләрендә крахмал күп, аҡһым байтаҡҡа кәм, ә май бөтөнләй аҙ. Фасоль орлоғонда аҡһым күп, ә крахмал аҙ. Көнбағыш орлоғонда май күп.
Кеше үҫемлектәрҙе органик матдәләр алыу өсөн үҫтерә. Составында крахмал, аҡһым булған он һәм ярма алыу өсөн бойҙай ғына түгел, шулай уҡ арыш, арпа, кукуруз, һоло, тары, дөгө, ҡарабойҙай үҫтерәләр. Аҡһымға бай продукттар алыу өсөн борсаҡ, мал борсағы, соя, фасоль, яҫмыҡ борсаҡ сәсәләр. Үҫемлек майҙары алыу өсөн көнбағыш, мамыҡ, етен, ер сәтләүеге (арахис), соя һәм башҡа майлы культуралар үҫтерәләр.
Орлоҡтарҙа органик матдәләрҙән тыш тағы нимәләр була? Был һорауға яуапты ябай тәжрибә яһап белергә мөмкин.
Пробиркаға ҡоро бойҙай бөртөксәләрен йәки башҡа үҫем¬лекүҫемлек орлоҡтарын һалайыҡ та талғын ғына утта ҡыҙҙырайыҡ. Тиҙҙән пробирканың стеналарында һыу тамсылары барлыҡҡа килер. Сөнки орлоҡ составында булған һыу йылытҡанда пар¬ғапарға әйләнә. Барлыҡҡа килгән пар пробирканың һыуыҡ стена¬ларынастеналарына тейеп һыуына һәм быялала һыу тамсыларына әүерелә.
Йылытыуҙы дауам итәйек. Орлоҡтар күмерләнә, һәм про¬биркалапробиркала төтөн барлыҡҡа килә. Был орлоҡтағы органик матдә¬ләрҙеңматдәләрҙең: крахмал, аҡһым һәм майҙарҙың яныуы. Органик мат¬дәләрматдәләр янып бөткәс, көл ҡала. Ул янмай торған минераль мат¬дәләрҙәнматдәләрҙән тора.
Шулай итеп, орлоҡ составына органик матдәләр, минераль матдәләр һәм һыу инә. Төрлө үҫемлектәрҙең орлоҡтарында һыу, органик һәм минераль матдәләр миҡдары бер төрлө булмай.
 
==Орлоҡтарҙың составы==
 
 
47 юл:
Көнбағыш 6,7 89,8 3,5
 
{| class='standard' style='text-align: center;'
һыу бойҙай бөртөгөндә көнбағыш орлоғондағыға ҡараған¬да ике тапҡыр күберәк була. Көнбағыш орлоғонда органик матдәләр бойҙай бөртөгөндәгегә ҡарағанда күберәк. Бөтә үҫем¬лектәрҙең орлоҡтарында ла органик матдәләр һыу һәм мине¬раль матдәләргә ҡарағанда байтаҡҡа күберәк була.▼
| colspan=6 | '''Миҡдарҙа'''<ref name='белешмә китабы' />
|--- class='bright'
| colspan=2 | Орлоҡтар(100г) || colspan=2 |1.һыу. 2.орг. матдә. 3. минер. матдә
|--- class='shadow'
| Бойҙай || 13,4 || 84,7 || 1,9
|---
| Көнбағыш || 6,7 || 89,8 || 3,5
|}
 
▲һыу бойҙай бөртөгөндә көнбағыш орлоғондағыға ҡараған¬да ике тапҡыр күберәк була. Көнбағыш орлоғонда органик матдәләр бойҙай бөртөгөндәгегә ҡарағанда күберәк. Бөтә үҫем¬лектәрҙеңүҫемлектәрҙең орлоҡтарында ла органик матдәләр һыу һәм мине¬ральминераль матдәләргә ҡарағанда байтаҡҡа күберәк була.
 
==Орлоҡтарҙың шытыуы==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Орлоҡ» битенән алынған